آموزش مهارت های تعادلی و راه رفتن بیمار پس از دریافت پروتز پا

از دست دادن ناگهانی یک پا یک اتفاق چالش برانگیز است که زندگی فرد را تغییر می‌دهد و کنار آمدن با قطع عضو یک تجربه کاملا دشوار است. فردی که دچار قطع عضو شده است علاوه بر آنکه باید بتواند عواطف و احساسات و ذهنیت خود را کنترل کند باید یاد بگیرد که دوباره شروع به راه رفتن نماید. تعداد زیادی از افرادی که دچار قطع عضو هستند با مشکلات بسیار زیادی برای شروع به راه رفتن مجدد و آغاز برنامه توانبخشی مواجه می‌شوند. با این حال مراجعه هر چه سریع‌ تر به متخصص فیزیوتراپی برای طراحی برنامه توانبخشی و افزایش قدرت بیمار و کاهش تورم ناحیه آسیب دیده ضروری است. در روزهای اول راه رفتن، نشستن، ایستادن و انجام امور روزمره توسط پروتز مصنوعی بسیار دشوار است اما بیمار به تدریج یاد می‌گیرد که از پروتز خود استفاده کند.

انواع پروتز پا

 سه نوع پروتز پا وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند:

 پروتز آناتومیکی پا

پروتز بیومکانیکی پا

 پروتز پویای پا

 هریک از این پروتزها به لحاظ چرخاندن و کشش پا و مچ و مقدار فشاری که در هنگام تماس با زمین به پاشنه وارد می‌کنند با دیگر تفاوت دارند. هنگام راه رفتن ابتدا پاشنه با زمین برخورد می‌کند و سپس مچ پا به سمت جلو می‌چرخد تا سایر نقاط پا روی زمین قرار بگیرند به این ترتیب می‌توان پای مخالف را بالا آورد و ایجاد یک حرکت آونگی پرداخت تا فرایند راه رفتن به طور صحیح انجام شود.

 معمولا اولین پروتزی که در اختیار بیمار قرار می‌گیرد قابل باد کردن است و از آن تحت عنوان ابزار کمکی پنوماتیک پس از قطع عضو یاد می‌شود که باید در کنار عصا مورد استفاده قرار بگیرد. هدف از استفاده از این وسیله این است که بیمار بتواند در هنگام راه رفتن وزن خود را به پروتز انتقال دهد و به کمک میله مخصوص یا عصا راه برود. اگر چه مدت زیادی طول می‌‌کشد تا بیمار بتواند شروع به راه رفتن کند و از میله مخصوص راه رفتن استفاده نماید، باید در ابتدا یاد بگیرد ضمن استفاده از پروتز جدید خود بایستد و وزن خود را به آن انتقال دهد.

قطع عضو از زیر زانو

در برخی موارد بیمار از ناحیه زیر زانو دچار قطع عضو می‌شود که در این حالت بیمار باید برای راه رفتن به چرخاندن زانوی خود بپردازد و به قدرت عضلات چهار سر ران خود در قسمت جلوی ران تکیه کند تا زانو در بهترین حالت ممکن قرار بگیرد و به او برای راه رفتن و انجام دادن حرکات چرخشی کمک کند. در این حالت باید عضلات ران و عضلات سرینی به اندازه کافی قوی باشند تا به حفظ حالت طبیعی بدن کمک کنند. در اکثر موارد که بیمار از ناحیه زیر زانو دچار قطع عضو شده است عضلات سرینی عمل کرده طبیعی دارند با این حال عضلات سرینی عملکرد طبیعی دارند با این حال برای آنکه حالت بدن در هنگام راه رفتن نسبتاً طبیعی باشد باید حدود ۱۰ درصد بیشتر از حالت طبیعی به چرخش ران پرداخت. هنگامی ‌که یک پا قطع می‌شود پای سالم باید فعالیت بیشتری داشته باشد و معمولاً بخش بسیار زیادی از وزن بدن به این عضو تحمیل می‌‌شود. در حقیقت تحقیقات انجام شده نشان داده که باید پای سالم و پای قطع شده در مقایسه با گذشته قوی تر باشند تا به بیمار برای درست راه رفتن کمک کنند.

قطع عضو از زیر ران

در مواردی که بیمار از زیر ران دچار قطع عضو می‌شود عملکرد زانو و مچ پای خود را از دست می‌دهد که در این حالت راه رفتن برای او بسیار دشوار خواهد شد. در مواردی که قطع عضو از بالای زانو انجام می‌شود عضلات ران ضعیف می‌‌شوند و باید به تقویت آنها پرداخت تا به بیمار برای راه رفتن کمک نمایند. باید کاملاً از بیمار مراقبت کرد تا در هنگام راه رفتن، فشار بیش از حد به پای دیگر او وارد نشود و دچار شکستگی استخوان نگردد. تقویت عضلات سرینی پس از قطع عضو یک اقدام بسیار مهم برای کمک به بهبود راه رفتن بیمار است.

 پروتزی که برای بیماران قطع عضو از ناحیه بالای زانو مورد استفاده قرار می‌‌گیرد باید به او برای چرخاندن زانو کمک کند و بتواند در هنگام تماس با زمی‌ن به قفل کردن زانو بپردازد. هنگامی ‌که بیمار از ناحیه بالای زانو دچار قطع عضو می‌شود در مقایسه با قطع عضو از زیر زانو هنگامی‌ که بیمار از ناحیه بالای زانو دچار قطع عضو می‌شود در مقایسه با قطع عضو از زیر زانو، باید انرژی بیشتری را صرف راه رفتن نمایند به همین دلیل تقویت عضلات سرینی به او برای بهبود راه رفتن کمک خواهد کرد.

برنامه توانبخشی

 در اکثر موارد هدف از طراحی برنامه توانبخشی این است که امکان راه رفتن پس از قطع عضو فراهم شود تا بیماران جوان بتوانند توانایی راه رفتن خود را به دست بیاورند. قطع عضو در بیماران مسن یک اقدام چالش برانگیز است زیرا اکثر آنها نمی‌توانند از پروتز مصنوعی پایه خود برای راه رفتن استفاده کنند و در نهایت به ویلچر نیاز خواهند داشت.

 اکثر افرادی که یاد می‌گیرند به کمک پروتز مصنوعی خود راه بروند معمولاً سرعت بسیار کمی دارند. هنگامی ‌که بیمار از قسمت بالای زانو دچار قطع عضو می‌شود سرعت راه رفتن او در مقایسه با افرادی که از زیر زانو دچار قطع عضو شده اند کمتر است. فقط بیماران جوانی که به علت تروما دچار قطع عضو  شده‌ اند می‌‌توانند با سرعت معقول راه بروند و این امر معمولاً به کمک پروتز زیر زانو میسر است.

بهبود استقامت

 معمولاً عضو قطع ‌شده استقامت خیلی زیادی ندارد و برای راه رفتن به کمک پروتز به انرژی بسیار زیادی نیاز خواهد داشت. فقط بیماران جوانی که از زیر زانو دچار قطع عضو شده اند می‌توانند به کمک خدمات فیزیوتراپی هر روز مقداری راه بروند. در نهایت سن یک فاکتور بسیار مهم محسوب می‌شود زیرا حدود ۴۴ درصد از افراد در سن ۶۰ سالگی می‌توانند دوباره راه بروند و ۳۳ درصد از افراد ۷۰ ساله مجدداً توانایی راه رفتن خود را به دست خواهند آورد. به طور کلی هیچ کس از افرادی که در سن ۸۰ سالگی قرار دارند علیرغم اقدامات درمانی، استفاده از پروتز مصنوعی برای راه رفتن را قبول نمی‌کنند. برخی از افرادی که دچار قطع عضو شده اند از وسایل کمکی مختلف از قبیل عصا یا واکر برای رفتن استفاده می‌کنند. استفاده از این وسایل کمکی سرعت راه رفتن را کاهش می‌دهد اما استفاده از آنها در منزل کمک کننده است. به طور کلی سرعت راه رفتن بیمار در هر اجتماعی کمتر خواهد بود.

مراحل آموزش مهارت‌های تعادلی و راه رفتن با پای مصنوعی

ایستادن

 یک راهی که به بیمار برای ایستادن کمک می‌‌کند این است که از صندلی، پیشخوان آشپزخانه یا میله مخصوص راه رفتن استفاده کند تا وزن خود را به طور برابر به هر دو پایش انتقال دهد. بیمار باید در ابتدا تلاش کنند از یک دست خود برای ایستادن استفاده نماید سپس از انگشتان خود استفاده کند و در نهایت بدون کمک گرفتن از دست خود بایستد.

قدم زدن در اطراف

 پس از آن که بیمار یاد گرفت به کمک پروتز مصنوعی خود بایستد در مرحله بعدی باید تلاش کند کمی راه برود. در این مرحله بیمار باید به کمک میله مخصوص راه رفتن یا هرگونه وسیله کمکی دیگر و به کمک حرکات دست خود وزن بدنش را به هر دو پا منتقل کند سپس پای سالم خود را جلو بیاورد و وزن خود را به آن انتقال دهد سپس پروتز خود را به سمت جلو بکشد. بیمار باید این حرکات را چندین مرتبه انجام دهد تا در نهایت متخصص فیزیوتراپی به او استراحت بدهد. بیمار باید بتواند بدون استفاده از وسایل کمکی راه برود.

راه رفتن

 پس از انجام مراحل بالا که شامل ایستادن و قدم زدن است اکنون باید بیمار یاد بگیرد که چگونه راه برود. افرادی که قبلاً از عصا استفاده کرده اند معمولاً راه رفتن به کمک پروتز مصنوعی به نظرشان عجیب نیست. هنگامی ‌که بیمار برای اولین بار به کمک پروتز شروع به راه رفتن می‌کند کمی دچار چالش خواهد شد. بیمار باید بین میله مخصوص راه رفتن بایستد هر یک از دست‌های خود را روی میله قرار دهد و به کمک پای مصنوعی خود به سمت جلو حرکت نماید.

  سپس باید وزن خود را به پای مصنوعی انتقال دهد و به سمت جلو حرکت نماید به نحوی که پای سالم او پشت پای مصنوعی قرار بگیرد. در مرحله بعدی باید وزن خود را به پای مصنوعی انتقال داده و مراحل قبل را انجام دهد. نکته مهمی که باید بیمار به خاطر داشته باشد این است که باید با پای مصنوعی خود مانند پای سالمش عمل کند و به طور طبیعی راه برود اما کاملا دقت کند که وزن بدن خود را به کدام پایش منتقل کند تا علاوه بر راه رفتن تعادل بهتری نیز داشته باشد. همانطور که در قسمت بالا نیز اشاره کردیم بیمار باید به تدریج نیاز کمتری به استفاده از دست و انگشتان خود داشته باشد و بدون میله مخصوص راه رفتن، عصا و سایر وسایل کمکی راه برود.

پله، سراشیبی و سربالایی

 اگر چه وسایل و تجهیزات موجود برای کمک به افرادی که دچار قطع عضو شده اند همچنان در حال پیشرفت است اکثر پروتزهای مخصوص ناحیه مچ پا به طور دائمی به این ناحیه متصل می‌شوند، به عبارتی باید مچ و پای شما همیشه در موقعیت قرار داشته باشند که گویی قصد بلند شدن و ایستادن را دارید. به همین دلیل بالا رفتن از پله یا سراشیبی و سرازیری برای افرادی که دچار قطع هستند بسیار دشوار و دردناک است. با توجه به زاویه مفصل مچ، بالا و پایین رفتن از پله یا سرازیری و سراشیبی مستلزم دقت و تعادل بسیار زیادی است تا بیمار در بهترین حالت ممکن بتواند راه برود. به منظور اطمینان از حفظ تعادل بیمار باید وزن بدن او به طور یکسان توزیع گردد تا از بالا آمدن غیر ارادی پای مصنوعی پیشگیری گردد و بیمار تعادل خود را از دست ندهد و بتواند به خوبی راه برود.