متاسفانه عواملی چون آسیب دیدگی در سانحه تصادف، اختلال در سیستم خون رسانی (مانند بیماران دیابتی)، بافت سرطانی و یا ناهنجاریهای مادرزادی میتواند منجر به آمپوتاسیون و قطع عضوی از قسمت‌های فوقانی (دست ،انگشت) و تحتانی بدن (پا) شود. استفاده از پروتزهای مصنوعی بعد از جراحی آمپوتاسیون مناسب ترین جایگزین برای عضو قطع شده می‌باشد و بیمار میتواند به زندگی عادی خود بازگردد. توانبخشی پس از عمل قطع عضو برای عملکرد بهتر اندام قطع شده و بهبودی سریعتر ضروری است. با رعایت دستور العمل‌های پزشک بعد از عمل قطع عوض می‌توانید از بروز هر گونه مشکل پیشگیری کنید.
متخصصین ما در کلینیک امید ارزیابی کامل آمپوتاسیون و قطع عضو را انجام می‌دهند و طرح درمان را متناسب با شرایط خاص هر بیمار برای مراحل مختلف قبل و بعد از قطع عضو تهیه می‌کنند تا بیمار عملکرد مستقل خود را به تدریج بازیابد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت در کلینیک امید با شماره تلفن‌های ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۴ تماس حاصل فرمایید.
علت قطع عضو چیست؟
آمپوتاسیون (قطع عضو) به دلایل متعددی انجام می‌شود. عامل‌های مختلفی میتواند به بافت‌های بدن آسیب بزند، این آسیب گاهی آن‌قدر شدید می‌شود که چاره‌ای جز قطع عضو نمی‌ماند. در این بخش با شایع‌ترین علل قطع عضو آشنا می‌شوید.
قطع عضو ناشی از دیابت
دیابت اختلالی متابولیک و یکی از عارضه‌های مادام‌العمر شایع است که باعث بالا رفتن میزان قند خون می‌شود. بالا بودن قند خون به عصب‌ها و رگ‌های بدن، به ویژه عصب‌ها و رگ‌های دست‌ها و پاها آسیب می‌زند. بنابراین دیابت موجب کاهش خون‌رسانی به دست‌ها و پاها می‌شود و در نتیجه احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد. گاهی اوقات لازم است که آمپوتاسیون و قطع عضو برای جلوگیری از پخش شدن عفونت انجام شود.
به علاوه آسیب عصبی حس دست‌ها و پاها را کاهش می‌دهد، در نتیجه بیمار ممکن است آسیب ببیند و زخم‌هایی روی بدنش ایجاد شود، بدون این که خود حتی متوجه به وجود آمدن زخم بشود. التیام یافتن زخم‌های دیابتی مدت بیشتری طول می‌کشد و احتمال عفونت کردن آنها بیشتر است.
بیماری و عفونت‌های جدی
بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف زیر میتواند به بافت‌های بدن آسیب بزند:
- بیماری عروق محیطی: بیماری عروق محیطی عارضه شایعی است که در اثر انباشته شدن چربی در شریان‌ها به وجود می‌آید و منجر به سخت شدن رگ‌ها می‌شود. در نتیجه خون‌رسانی به بافت‌های دست‌ها و پاها مختل می‌شود. بافت‌ها در نتیجه کمبود خون می‌میرند و نقص عضو در موارد شدید ضرورت می‌یابد.
- بیماری برگر: بیماری برگر عارضه نادری است که با انسداد عروق همراه است و در بعضی موارد موجب ابتلا به قانقاریا، عفونت و در نتیجه ضرورت انجام جراحی آمپوتاسیون و قطع عضو می‌شود. به همین دلیل برای جلوگیری از قطع عضو بسیار مهم است که بیمار به سرعت تحت درمان مناسب قرار بگیرد.
- عفونت‌های پوستی جدی مانند فاشئیت نکروزان یا عفونت استخوان مانند استئومیلیت در صورتی که به سرعت درمان نشود، منجر به قطع عضو می‌شود.
تشخیص و درمان زودهنگام برای جلوگیری از قطع عضو حیاتی است، بنابراین اگر پزشک معالج چنین بیماری‌ها یا عفونت‌های خطرناکی را دیر تشخیص داده و به همین دلیل مجبور به قطع عضو شده‌اید، می‌توانید از ایشان به دلیل اهمال پزشکی شکایت کنید.
آسیب ناشی از سانحه
قطع عضو و آمپوتاسیون گاهی اوقات بعد از آسیب دیدن شدید عضو در سانحه ضرورت می‌یابد. بیماران پس از تصادفات و سوانح مختلف باید به سرعت معاینه شوند تا پزشک مطمئن شود که بیمار دچار آسیب‌های جدی نشده و خون‌رسانی به اعضایش مختل نشده است.
سرطان
هرچند سرطان میتواند بافت‌های مختلف بدن را درگیر کند، اما دلیل اصلی قطع عضو بیماران سرطانی پیشگیری از پخش شدن سرطان در دیگر بخش‌های بدن است. چنانچه سرطان پوست را درگیر کرده باشد، برای مثال بیمار به ملانوم بدخیم مبتلا باشد یا اگر سرطان‌هایی مانند نوعی از استئوسارکوم وجود داشته باشد که به داخل استخوان راه یافته باشد، قطع عضو ضرورت می‌یابد. به همین دلیل بیماران باید فوراً برای درمان اقدام کنند و با تشخیص زودهنگام از قطع عضو جلوگیری کنند.
چنانچه سرطان عضو دیر یا اشتباه تشخیص داده شود یا جراحی قطع عضو بر روی محل اشتباه انجام شود، ممکن است مشمول پرداخت خسارت شوید تا با غرامت پرداختی بتوانید وضعیت زندگی‌تان را پس از قطع عضو بهبود بدهید و از حمایت و توانبخشی لازم برخوردار شوید.
جراحی آمپوتاسیون
جراح تمام بافت‌های آسیب دیده را حین عمل قطع عضو برمی‌دارد و بافت‌های سالم را حتی‌الامکان حفظ می‌کند. همچنین جراح قطعات خرد شده استخوان را نیز از بدن خارج می‌کند و سپس سطوح ناهموار استخوان باقیمانده را صاف می‌کند. بافت‌ها و عضلات بهتر می‌توانند استخوان صاف را بپوشانند، حتی ممکن است جراح عضلات را به استخوان بخیه بزند تا ناحیه جراحی تقویت شود.
بعد از عمل قطع عضو چه اتفاقی میافتد
اولین روز بعد از جراحی غالباً سخت‌ترین روز است، چون بیمار باید بپذیرد اتفاقی که مدتی دربارۀ آن فکر می‌کرد، اکنون به واقعیت پیوسته و عضوی از بدنش را از دست داده است. زخم پانسمان می‌شود و جوراب فشرده کننده روی آن کشیده می‌شود، همچنین عضو برای جلوگیری از ورم احتمالی پس از جراحی بالا گذاشته و بسته می‌شود. نکته مهم بعد از جراحی قطع عضو این است که از افزایش ورم جلوگیری شود و باقیمانده عضو که به بدن متصل است، منقبض شود. چنانچه زخم به خوبی التیام بیابد، جاگذاری پروتز یا عضو مصنوعی در مراحل بعد راحت‌تر خواهد شد.
توانبخشی پس از چند روز شروع می‌شود، البته صرفاً تمرین‌های کششی بسیار ساده و ملایم برای حفظ دامنه حرکتی تمام اعضای بدن انجام می‌شود. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های ساده‌ای را برای پیشگیری از لخته شدن خون به بیمار آموزش می‌دهد.
اقدامات و مراقبت‌های لازم پس از آمپوتاسیون
پس از قطع عضو استفاده از پروتزهای مصنوعی،بازیابی بدن و برخی از مراقبت‌ها ضروری است:
تسکین درد
داروهای مسکن برای کاهش درد محل قطع عضو تجویز می‌شود؛ همچنین درباره عوارض جانبی مصرف این داروها به بیماران هشدار داده می‌شود تا از ایجاد وابستگی به دارو جلوگیری شود. برخی بیماران نیز دچار درد عضو خیالی می‌شوند. لازم به ذکر است که درد عضو خیالی برای بیمار کاملاً واقعی است. نظریه‌های مختلفی درباره علل درد عضو خیالی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به تشکیل نوروم روی پایانه‌های عصبی باقیمانده و مغشوش شدن پیام‌های مغزی به دلیل از دست دادن عضو اشاره کرد. پزشک داروی مناسب را با توجه به شرایط بیمار تجویز می‌کند، معمولاً از داروهای مخدر، ضدافسردگی‌ها و داروهای ضدتشنج پس از جراحی قطع عضو استفاده می‌شود. ماساژدرمانی و استفاده متناوب از پک‌های گرمایی و سرمایی نیز راهکار غیردارویی موثری است که موجب بهبود گردش خون و کاهش درد می‌شود.
پروتز مصنوعی بعد از قطع عضو
مراحل ساخت عضو مصنوعی تقریباً دو یا سه هفته بعد از جراحی شروع می‌شود. زخم باید به حد کافی التیام یافته باشد تا بتوان ساخت پروتز مصنوعی را شروع کرد ـ در این مرحله از عضو باقیمانده قالب‌گیری می‌شود. اگر زخم کاملاً التیام نیافته باشد، باید شش هفته یا بیشتر صبر کرد. پروتز معمولاً دارای هفت بخش است:
- سطح میانی ژلاتینی برای محافظت از پوست عضو باقیمانده و تنظیم فشار
- سیستم تعلیق برای متصل کردن عضو مصنوعی به بدن
- حفره: بخشی که عضو باقیمانده داخل آن فرومی‌رود.
- مفصل‌ها و رابط‌ها
- سیستم اتصالات اسکلت داخلی برای متصل کردن مفصل‌ها و رابط‌ها و قابل تنظیم کردن پروتز
- ماده نرم و فومی که شبیه عضله است و از اتصالات اسکلت داخلی محافظت می‌کند.
- پوست مصنوعی که شبیه پوست طبیعی انسان است و روی پروتز کشیده می‌شود.
مراقبت از پروتز
توصیه‌های زیر را برای مراقبت از عضو مصنوعی رعایت کنید:
- به پروتز فشار نروید: شاید وسوسه بشوید که پروتز را امتحان کنید و به زندگی قبل از قطع عضو برگردید، اما نباید از یاد ببرید که بدن در حال گذراندن دوران التیام بعد از آمپوتاسیون است و برای عادت کردن به وضعیت جدید به زمان و استراحت نیاز دارد. متخصص برنامه مناسبی را برای استفاده از پروتز در اختیارتان می‌گذارد، توصیه‌های متخصص را به دقت رعایت کنید تا دچار عوارض نشوید.
- از وسایل کمکی استفاده کنید: حتماً در اولین هفته‌های استفاده از پروتز از وسایل کمکی مانند عصا استفاده کنید. بدن انسان به طور طبیعی می‌خواهد که تمام فشار را روی عضو باقیمانده بیاندازد، اما باید یاد بگیرید که چگونه وزنتان را به طور یکنواخت بین پروتز و عضو باقیمانده تقسیم کنید. با استفاده از وسایل کمکی یاد می‌گیرید که وزن را به تدریج به پروتز انتقال بدهید.
- تغییرات پروتز را نادیده نگیرید: هر چقدر هم که خوب از پروتز مراقبت کنید، احتمال آسیب دیدن آن وجود دارد. اگر هنگام پوشیدن یا استفاده از پروتز صدای غیرعادی شنیدید، حتماً موضوع را به متخصص اطلاع بدهید. از یاد نبرید که پروتز به صورت سفارشی برای شما تهیه شده است، بنابراین هر گونه تغییر میتواند پیشرفتتان را مختل کند.
- زمانی که از پروتز استفاده نمی‌کنید، فعال باشید و ورزش کنید: باید بنیه‌تان را برای استفاده از پروتز تقویت کنید تا بتوانید دوباره زندگی مستقل و پرباری داشته باشید.
- عضو باقیمانده را نادیده نگیرید: عضو باقیمانده را هر روز معاینه کنید و هر گونه نشانه قرمزی، تاول یا درد را به متخصص اطلاع بدهید. هر روز بعد از این که پروتز را از بدن جدا کردید، آن را با صابون آنتی باکتریال و آب گرم تمیز کنید. قبل از جایگذاری پروتز نیز از خشک شدن آن مطمئن شوید.
بازآموزی بدن
هر عضوی از بدن که قطع شده باشد، بدن برای این که یاد بگیرد عملکرد رضایت‌بخشی را با پروتز ارائه بدهد، به بازآموزی نیاز دارد.
- برای مثال پس از قطع پا باید روش صحیح گام برداشتن را یاد بگیرید، در فرایند بازآموزی و توانبخشی یاد می‌گیرید که چطور به طور عادی و بدون لنگ زدن راه بروید. یادگیری روش صحیح راه رفتن مهم است، چون به این ترتیب خطر ایجاد زخم‌ها و آسیب‌های متعدد روی پا و کمر کاهش می‌یابد. به علاوه راه رفتن صحیح کمک می‌کند که فشار از روی عضو باقیمانده برداشته شود و در نتیجه خطر آسیب‌دیدگی کمتر شود.
- به همین ترتیب اگر دست یا بازویتان قطع شده باشد، باید یاد بگیرید که چگونه کارهایی مانند لباس پوشیدن را که قبلاً برایتان کاملاً عادی بود، دوباره به تنهایی انجام بدهید. متخصص کاردرمانی توصیه‌ها و شگردهای مفیدی را برای داشتن زندگی مستقل بعد از قطع عضو، با استفاده از پروتز و بدون پروتز آموزش می‌هد. کفش پوشیدن، آشپزی کردن و حتی رانندگی کارهایی هستند که حتی در صورت استفاده از پروتز باید دوباره یاد بگیرید.
دلیل بازآموزی این است که پروتز نمی‌تواند بسیاری از مهارت‌های حرکتی ظریفی را که دست طبیعی قادر به انجام آن است، تقلید کند. البته منظورمان این نیست که نمی‌توانید فعالیت‌های نیازمند مهارت‌های حرکتی ظریف را انجام بدهید، فقط لازم است روش‌های جدیدی را برای انجام دادن آنها یاد بگیرید. متخصص کاردرمانی کمکتان می‌کند تا تقلید از بعضی مهارت‌های حرکتی ظریف، مانند مهارت‌های لازم برای غذا خوردن با قاشق و چنگال یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها را یاد بگیرید.
مدت زمان بازآموزی برای تمام بیماران یکسان نیست و بسته به نوع پروتز مورد استفاده دارد. هر پروتز به آموزش‌های خاصی نیاز دارد و هیچ دو عضو مصنوعی‌ای مانند هم نیستند. برای این که بتوانید حداکثر استقلال را در زندگی داشته باشید، باید دقیقاً بدانید که چطور باید از اندام مصنوعی استفاده کنید.
