ستون فقرات انسان انحناهای طبیعی دارد، که این انحناها باعث گرد شدن شانه های ما می شود و کمررا تا اندازه ای به سمت داخل خم می کنند. اما بعضی از افراد ستون فقراتی دارند که انحنای جانبی دارد. این انحراف ستون فقرات برخلاف انحنای ناشی از طرز ایستادن نامناسب صرفا با یادگیری نحوه صاف ایستادن برطرف نمی شود.
اگر انحراف جانبی (انحراف به چپ یا راست) به اندازه بیشتر از ۱۰ درجه باشد به آن اسکولیوز می گویند. در تصاویراشعه ایکس، ستون فقرات افراد مبتلا به اسکولیوز در عوض اینکه شبیه یک خط صاف باشد، بیشتر شبیه حرف S یا C انگلیسی است. این انحراف جانبی باعث می شود که شانه ها و کمر فرد نامسطح به نظر برسد. بعضی از استخوان های ستون فقرات تا اندازه چرخیده می شوند و در نتیجه یکی ازکتف ها برجسته تر از کتف دیگر به نظر می رسد.
هر چند که ما اغلب انحراف ستون فقرات (اسکولیوز) را به عنوان بیماری کودکان و نوجوانان می‌پنداریم، اما مطالعات اخیر، شیوع و اثرات اسکولیوز در بزرگسالان را نشان می‌دهد. در حالی که نرخ اسکولیوز در نوجوانان در حدود ۲ تا ۴ درصد برآورد شده است، مطالعات انجام شده در بزرگسالان، نرخ اسکولیوز را بین ۱۲ و ۲۰ درصد نشان می‌دهد. یک مطالعه که در بزرگسالان سالم بالاتر از ۶۰ ساله انجام شده، نرخ اسکولیوز را ۶۸٪ شناسایی کرده است. واضح است که نرخ اسکولیوز در واقع با افزایش سن، بالاتر می‌رود. بسیاری از بیماران مبتلا به اسکولیوز بزرگسالان نیاز به انجام عمل جراحی ندارند. درمان غیرجراحی و محافظه کارانه برای درمان اسکولیوز در بزرگسالان شامل نظارت پیوسته ، بریس و تمرینات بدنی می باشد.
علائم
ازجمله علائم انحراف ستون فقرات می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سر شما خارج از مرکز بدن قرار می گیرد.
- یکی از شانه ها یا یک طرف باسن بالاتر از دیگری قرار دارد.
- دچار اختلال در راه رفتن شده باشید.
- سمت های مخالف بدن یک سطح به نظر نمی رسند.
- در طول فعالیت هایی که مستلزم حرکت شدید سینه و شکم است دچار کمر درد می شوید یا سریع خسته می شوید.
شایع ترین علامت بیماری اسکولیوز انحراف غیرعادی ستون فقرات است. اغلب این انحراف تغییر خفیفی است و یک دوست یا یکی از اعضای خانواده برای اولین بار متوجه آن می شود. تغییر در انحنای ستون فقرات عموما به کندی صورت می گیرد و ممکن است تا زمانی که شدت آن افزایش پیدا نکرده باشد، متوجه آن نشوید. افراد مبتلا به اسکولیوز متوجه می شوند که لباس های آنها مثل قبل اندازه و متناسب نیست و پاچه های شلوار در یک طرف بزرگتر از طرف دیگر است. اسکولیوز باعث می شود که سر خارج از مرکز بدن قرار بگیرد و یکی از کفل ها یا شانه ها بالاتر از کفل یا شانه دیگر قرار بگیرد. ممکن است در اثر پیچ خوردگی مهره ها و دنده ها انحنای مشخص تری در یک طرف ستون فقرات داشته باشید. در صورتی که کجی ستون فقرات شدیدتر باشد، بر عملکرد قلب و ریه ها تاثیر منفی می گذارد. این مساله باعث تنگی نفس و درد در سینه می شود. در اغلب موارد، بیماری اسکولیوز دردناک نیست، اما انواع مشخصی از این بیماری وجود دارند که باعث کمر درد می شوند.
علائم در کودکان
در انحراف جانبی ستون فقرات یک شانه می تواند بالاتر یا پایین تر از شانه دیگر قرار گیرد، همچنین ممکن است استخوان کتف به سمت عقب برآمده شود، لگن از حالت موازی خارج شده و یک سمت بدن بالاتر از سمت دیگر قرار گیرد.
در صورت مشاهده علایم مشکوک در کودک خود حتما به پزشک متخصص ارتوپد یا طب فیزیکی مراجعه کرده و تا قبل از سن بلوغ سعی کنید روند درمان اسکولیوز را که شامل روش های جراحی (توسط جراح ستون فقرات) یا غیرجراحی (از جمله استفاده از بریس های اسکولیوز ستون فقرات و حرکات اصلاحی) می باشد، پیگیری کنید.
علت
انحراف ستون فقرات یک عبارت توصیفی است نه یک تشخیص. دربیش از ۸۰ درصد از موارد، علت اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات ناشناخته است. به این موارد “ایدیوپاتیک” به معنای” با علت ناشناخته” گفته می شود. بیماری کجی ستون فقرات مخصوصا در بین دختران نوجوان شیوع دارد. بیماری انحراف ستون فقرات عموما در بین کودکان زیر یک سال تا ۳ سال اسکولیوزنوزادی، در بین کودکان ۴ تا ۱۰ سال اسکولیوز کودکان، دربین نوجوانان ۱۱ تا ۱۸ ساله اسکولیوز نوجوانان و در بین بیماران بالاتر از ۱۸ سال اسکولیوز بزرگسال نامیده می شود. بیماری هایی که باعث بدشکلی و انحراف ستون فقرات می شود عبارتند از ناهنجاری های ارثی ستون فقرات، اختلالات عصبی (اسکولیوز عصبی عضلانی)، بیماری های ژنتیکی و بسیاری از بیماری های دیگر. انحراف ستون فقرات با حمل کردن اشیای سنگین، شرکت در مسابقات ورزشی، نحوه ایستادن و خوابیدن یا ناهنجاری های جزئی طول پا بوجود نمی آید. حدود ۲ درصداز زنان و نیم درصد از مردان مبتلا به کجی ستون فقرات می باشند.
اسکولیوز سه نوع اصلی نیز دارد:
- عملکردی: دراین نوع اسکولیوز، ستون فقرات نرمال است، اما یک خمیدگی غیرنرمال وجود دارد،که علت آن وجود مشکل در جای دیگری از بدن است. علت این نوع اسکولیوز می توان کوچک تر بودن یک پا نسبت به پای دیگر یا گرفتگی عضلانی در کمر باشد.
- عصبی عضلانی: در این نوع اسکولیوز، در هنگام شکل گیری استخوان های ستون فقرات مشکلی بوجود می آید. یا استخوان های ستون فقرات به طور کامل شکل نمی گیرند یا در طول رشد جنین نمی توانند از یکدیگر جدا شوند. این نوع اسکولیوز در بین افرادی بوجود می آید که اختلالات دیگری از قبیل نواقص تولد، تحلیل عضلانی، فلج مغزی یا سندروم مارفان دارند. افراد مبتلا به این بیماری ها اغلب دارای عضلاتی ضعیف و یک انحنای c شکل بزرگ در ستون فقرات هستند که نمی توانند آنها را صاف نگه دارند. در صورتی که این خمیدگی از تولد همراه با بیمار بوده باشد به آن ارثی (ایدوپاتیک) گفته می شود. این نوع انحراف ستون فقرات اغلب شدیدتر است و نسبت به انواع دیگر اسکولیوز به روش درمانی تهاجمی تری نیاز دارد.
- تخریبی: برخلاف شکل های دیگر بیماری اسکولیوز که در بین کودکا و نوجوانان یافت می شود، انحراف ستون فقرات تخریبی در بین بزرگسالان و مخصوصا افراد مسن بوجود می آید. این نوع اسکولیوز ناشی از تغییر در ستون فقرات به دلیل بیماری آرتریتی که اسپوندیلوز نام دارد، می باشد. ضعف رباط ها و بافت های نرم ستون فقرات به همراه خار استخوانی منجر به انحنای غیرعادی ستون فقرات می شود. ستون فقرات همچنین می تواند با پوکی استخوان، شکستگی فشاری ستون مهره ها و تخریب دیسک تحت تاثیر قرار بگیرد.
- علت های دیگر: اسکولیوز علت های دیگری از قبیل تومورهای ستون فقرات مثل تومور استئوئید استئوما دارد. این تومور یک تومور خوش خیم است که در ستون فقرات بوجود می آید و با درد همراه است. درد ناشی از تومور باعث می شود که فرد به سمت دیگر متمایل شود تا میزان فشار وارد شده به تومور کاهش پیدا کند. این مساله باعث بدشکلی ستون فقرات می شود.
تشخیص
برای اینکه درمان اسکولیوز به بهترین شکل صورت بگیرد، تشخیص اولیه بسیار مهم است. به طور کلی، افرادی که سابقه خانوادگی بدشکلی ستون فقرات دارند بیشتر در معرض ابتلا به اسکولیوز ایدوپاتیک قرار می گیرند.
در اغلب موارد، انحراف ستون فقرات در معایناتی که در مدرسه صورت می گیرد یا در جلسات معاینه توسط پزشک متخصص اطفال تشخیص داده می شوند. پزشک اطفال از کودکان و نوجوانان آزمایش آدامز (معاینه ستون فقرات پس از خم شدن به جلو) گرفته می شود تا مشخص شود که اسکولیوز دارند یا خیر. این آزمایش به این صورت است که بیمار به سمت جلو خم می شود، بازوهای خود را به سمت کف زمین باز می کند و زانوهای خود را صاف نگه می دارد و در عین حال پزشک او را مورد معاینه قرار می دهد. این زاویه به خوبی علائم اسکولیوز را نشان می دهد که به صورت عدم تقارن در ستون فقرات و میان تنه بدن فرد مشخص است.
با توجه به اینکه اسکولیوز معمولا در ستون فقرات ناحیه قفسه سینه یا کمر بوجود می آید (قسمت بالا یا پایین کمر)، در صورتی که قوز کمر یا عدم تقارن دنده ها مشاهده شود، یا شانه ها هم سطح نباشد، این احتمال وجود دارد که فرد به اسکولیوز مبتلا شده باشد. در صورتی که این چنین باشد، مراجعه به پزشک برای معاینه بالینی و گرفتن عکس با اشعه ایکس الزامی است.
- معاینه پزشک: معاینه بالینی توسط پزشک معمولا شامل معاینه فیزیکی می شود که در طول آن پزشک مطمئن می شود که هیچ اختلال عصبی وجود ندارد. اختلال عصبی ناشی از اسکولیوز شایع نیست اما باید حتما آن را بررسی کرد، زیرا موارد نادری از انحراف ستون فقرات وجود دارد که طناب نخاعی را درگیر می کند.
- عکس برداری با اشعه ایکس: تصویر برداری با اشعه ایکس به منظور تایید تشخیص اسکولیوز و بررسی میزان انحراف ستون فقرات توصیه می شود. تصویر برداری با اشعه ایکس همچنین نشانه هایی مبنی بر بلوغ اسکلتی بیمار عرضه می کند که بر تصمیم گیری در مورد نحوه درمان اسکولیوز تاثیر گذار است.
ارزیابی بیومکانیکال
به منظور تشخیص و غربالگری اختلالات مربوط به راستای ستون فقرات و اندام های تحتانی از دستگاه های ارزیابی بیومکانیکال استفاده می شود. این ابزار های تشخیصی علاوه بر بی خطر بودن (درمقایسه با روش های مرسوم تصویر برداری همچون عکس رادیوگرافی) امکان بررسی روند درمان را در دوره های مورد نظر دارند و ابزار مناسبی به منظور غربالگری کودکان در محل می باشند. یکی از شیوه های ارزیابی بیومکانیکال استفاده از اسکن سه بعدی ستون فقرات می باشد، این روش علاوه بر دقیق بودن، در تهیه بریس و کمربندهای طبی نیز کاربرد دارد. اسکن سه بعدی ستون فقرات در کلینیک ارتوپدی فنی امید توسط کارشناسان مجرب انجام می شود، و کلیه بریس ها و ارتزهایی که در این مرکز تولید می شود با توجه به آنالیز نتایج ارزیابی بیومکانیکال و کاملا متناسب با ساختار بدنی بیمار صورت می گیرد.
درمان
روش های درمانی مخصوص اسکولیوز همیشه آسان نیستند. بعضی از جوانان به هیچ وجه به درمان نیاز ندارند و فقط به معاینه دقیق نیازمند هستند. وقتی درمان انحراف ستون فقرات ضروری باشد، روش های درمانی مختلفی از قبیل بستن بریس، فیزیوتراپی، برنامه ورزشی و مراقبت های کایروپراکتیک و روش های جراحی مختلف مانند جراحی بسته ستون فقرات را می توان مورد استفاده قرار داد.
بریس
بریس ها عموما برای جلوگیری از پیشرفت و شدیدتر شدن انحراف خفیف ستون فقرات (۲۰ تا ۲۵درجه) تجویز می شوند. همچنین پزشک با تجویز بریس مانع از این می شود که زاویه کجی ستون فقرات از ۴۰ درجه بیشتر شود. بیماران (کودکان و نوجوانان) باید پیشرفت انحراف ستون فقرات را در هنگام رشد ثبت کنند.
نتایج استفاده از بریس بسته به مدت زمان استفاده، نوع بریس و شدت انحراف متغیر است. تعیین میزان کارایی بریس ها برای محققان دشوار است. در بسیاری از مطالعات انجام شده در مورد بریس تنها تاثیر آن روی عدم تشدید بیماری بررسی می شود.
انواع
- بریس کامل نیم تنه: بریس کامل نیم تنه که بریس میلواکی نام دارد تا یک دهه پیش روش درمانی استاندارد برای درمان اسکولیوز بود. این روش درمانی هنوز برای انحراف شدید ستون فقرات مورد استفاده قرار می گیرد. این ابزار شامل یک میله مسطح پهن در جلو و دو میله کوچک تر در پشت است. این میله ها به یک حلقه دور گردن متصل می شود که در چانه و پشت سر پایه هایی دارند. بهترین اصلاح انحراف زمانی رخ می دهد که بیمار زمانی که بریس به تن دارد بر روی سینه خود دراز بکشد. برخی از محققان بر این عقیده هستند که سفت تر کردن نوارهای بریس در قسمت سینه نیز موثر است. این نوع بریس همچنین به صورت دوره ای تنظیم می شود. بریس باید بیست و سه ساعت در روز بسته شود و فقط در طول حمام رفتن و شنا کردن باید جدا شود.
- بریس توراکولومبار ساکرال ( TLSO): بریس های قالب دار TLSO در زیر بغل قرار می گیرد و به خوبی نزدیک به پوست منطبق می شوند و در نتیجه از زیر لباس مشخص نیستند. این نوع بریس برای انحراف ستون فقرات قسمت میانی و پایینی کمر مناسب است. هر چه بریس برای مدت زمان کمتری در روز بسته شود، احتمال تشدید اسکولیوز بیشتر می شود.
ورزش و حرکات اصلاحی همراه با بریس
برای کودکانی که به بستن بریس نیاز دارند، یک برنامه ورزشی به بهبود وضعیت سلامتی و بهبود سازگاری با روش درمانی کمک می کند. همچنین حرکات اصلاحی درمان اسکولیوز عضلات را هماهنگ می کند تا دوره ی پس از جدا کردن بریس ساده تر سپری شود. برنامه ورزشی و فیزیوتراپی به منظور حصول اهداف زیر انجام می شود:
- تحرک در ناحیه سینه
- تنفس راحت: ورزش های هوازی باعث بهبود عملکرد یا پیشگیری از نقص عملکرد شش ها می شود.
- استحکام عضلانی (مخصوصا در عضلات شکم)
- انعطاف پذیری ستون فقرات: ورزش هایی که به بهبود انعطاف پذیری بالا تنه کمک می کند باعث بهبود انحراف ستون فقرات می شود. در بیمارانی که این ورزش ها را انجام می دهند، پیچ خوردگی ستون فقرات کمتر پیش می آید.
- شیوه نشستن، ایستادن و خوابیدن مناسب: تمرین شیوه نشستن، ایستادن و خوابیدن مناسب مخصوصا رو به روی آینه بخش بسیار مهم هر برنامه فیزیوتراپی است. بیماری که به انحراف ستون فقرات عادت کرده باشد وقتی برای اولین بار نحوه هم تراز کردن ستون فقرات به او آموزش داده می شود احساس می کند که صاف نایستاده یا ننشسته است. تمرین رو به روی آینه باعث می شود که به خوبی متوجه شیوه ی صحیح نشستن یا ایستادن خود شوید.
- فعالیت همراه با بریس: بیماران همچنین باید انجام فعالیت های روزمره در هنگام بستن بریس را یاد بگیرند.
جراحی
اسکولیوز شدید عموما با گذشت زمان شدت پیدا می کند، بنابراین پزشک برای کاهش شدت کجی ستون فقران و جلوگیری از تشدید آن جراحی ستون فقرات را توصیه می کند. رایج ترین نوع جراحی اسکولیوز همجوشی ستون فقرات نام دارد.
در جراحی همجوشی ستون فقرات، جراحان دو یا چند استخوان ستون مهره ها را به هم متصل می کنند تا نتوانند به صورت مستقل حرکت کنند. تکه های استخوان یا یک ماده شبه استخوانی بین مهره ها قرار داده می شود. پیچ، پلاک یا سیم عموما قسمت مورد نظر را صاف و مستقیم نگه می دارند و در عین حال ماده استخوانی جدید و قدیمی با هم دیگر جوش خورده می شوند.
جراحی ستون فقرات تا زمانی که رشد استخوان های کودک متوقف می شوند به تاخیر می افتد. در صورتی که بیماری اسکولیوز پیشرفت سریعی در سنین کودکی و نوجوانی داشته باشد، جراحان میله ای را در ناحیه مورد نظر قرار می دهند که با رشد کودک طول آن قابل تنظیم است. این میله قابل تنظیم به قسمت های بالایی و پایینی انحنای ستون فقرات متصل می شود و معمولا هر شش ماه یک بار طول آن افزایش پیدا می کند.
عوارض جانبی جراحی ستون فقرات شامل خونریزی، عفونت، درد بعد از جراحی ستون فقرات یا آسیب عصبی می شود. در موارد نادر، وضعیت استخوان بهبود پیدا نمی کند و به جراحی اسکولیوز دیگری نیاز است.
انحراف ستون فقرات در میان زنان شیوع بیشتری دارد. با استفاده از روش های تشخیصی به راحتی می توان این مشکل را تشخیص داد. مهمترین روش تشخیصی استفاده از ارزیابی بیومکانیکال ستون فقرات با استفاده از اسکن سه بعدی می باشد.
پکتوس اکس کاواتوم (فرورفتگی قفسه سینه یا سینه قیفی شکل) عارضه‌ای است که استخوان جناغ قفسه سینه در اثر ابتلا به آن در قفسه سینه فرو می‌رود. فرورفتگی سینه در موارد شدید حالتی را ایجاد می‌کند که انگار مرکز قفسه سینه مانند قیف فرو رفته است.
