تکنیک‌های تصویربرداری تشخیصی به محدود کردن دلایل مشکوک برای آسیب یا بیماری کمک می‌کند و از صحت تشخیص اطمینان می‌دهد. انواع تصویربرداری در ارتوپدی شامل عکس‌برداری رادیوگرافی با اشعه ایکس، اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) و تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) است. این ابزارهای تصویربرداری به پزشک اجازه می‌دهند که درون بدن شما را “ببیند” تا “تصویری” از استخوان‌ها، اندام‌ها، ماهیچه‌ها، تاندون‌ها، اعصاب و غضروف‌های شما داشته باشد. این راهی است که پزشک می‌تواند تشخیص دهد که آیا ناهنجاری‌هایی وجود دارد یا خیر.
انواع تصویربرداری در ارتوپدی
عکس‌برداری رادیوگرافی با اشعه ایکس
عکس‌برداری رادیولوژی با اشعه ایکس (رادیوگرافی) رایج‌ترین و پرکاربرترین و در دسترس ترین روش تصویربرداری تشخیصی است. حتی اگر شما به معاینات پیشرفته‌تری نیاز داشته باشید، احتمالاً ابتدا عکس رادیولوژی از شما خواهند گرفت.
بخشی از بدن شما که قرار است رادیوگرافی روی آن انجام شود، بین دستگاه اشعه ایکس و فیلم عکاسی یا سنسور دیجیتال اشعه ایکس قرار می‌گیرد. در حینی که ماشین به طور مختصر امواج الکترومغناطیسی (پرتو) را به بدنتان می‌فرستد که فیلم را در مقابل انعکاس ساختار داخلی بدنتان قرار می‌دهد، باید آرام و بی‌حرکت بمانید. میزان پرتودهی ناشی از عکس‌برداری رادیولوژی مضر نیست، البته پزشک درصورتی‌که باردار هستید، احتیاط‌های ویژه‌ای را در نظر خواهد گرفت.
در رادیوگرافی، استخوان‌ها، کلسیفیکاسیون (انباشته شدن توده‌های کلسیم در بافت‌های بدن)، برخی از تومورها و مواد متراکم دیگر به رنگ سفید یا روشن دیده می‌شوند زیرا آن‌ها پرتوی نور را جذب می‌کنند. بافت‌های نرم و با تراکم کمتر و شکستگی‌های ایجاد شده در استخوان‌ها باعث عبور پرتوها در بدن می‌شوند و از این رو این قسمت‌ها در تصویر رادیوگرافی تیره‌تر به نظر می‌رسند.
در بیشتر مواقع عکس رادیولوژی از جهات مختلف گرفته می‌شود. اگر در یک اندام دچار شکستگی هستید، ممکن است پزشک معالج یک رادیوگرافی مقایسه‌ای را از اندام آسیب ندیده‌ی شما بخواهد. مدت زمان انجام عکس‌برداری رادیولوژی احتمالاً در حدود ۱۰ دقیقه طول می‌کشد. این تصاویر به‌سرعت آماده می‌شوند. آن‌ها یا به صورت عکس بر روی یک فیلم رادیولوژی ایجاد می‌شوند یا بر روی یک سی دی کپی می‌شوند تا در صفحه نمایش کامپیوتر قابل مشاهده باشند. در برخی شرایط، ممکن است در هنگام گرفتن عکس رادیولوژی، یک ماده حاجب یا ماده کنتراست به مفصل تزریق شود. این روش که “آرتروگرام” نامیده می‌شود، به ایجاد تصویری بهتر از ساختارهای بافت نرم در مفصل کمک می‌کند. عکس‌برداری رادیولوژی همچنین ممکن است در هنگام خارج کردن مایع از مفصل یا تزریق دارو به مفصل، به دقت قرارگیری سوزن در مفصل کمک کند.
تصاویر رادیولوژی ممکن است به اندازه تصویری که با تکنیک‌های پیچیده‌تری تولید می‌شوند، جزئیات کاملی را نشان ندهند. بااین‌حال، آن‌ها رایج‌ترین ابزار تصویربرداری هستند که برای ارزیابی یک مشکل ارتوپدی مورداستفاده قرار می‌گیرند و در اکثر مطب‌ها و کلینیک‌های پزشکی به‌راحتی در دسترس هستند.
توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)
توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن، ابزاری برای تصویربرداری است که اشعه ایکس را با فناوری رایانه ترکیب کرده تا تصویری دقیق‌تر و مقطعی از اندام بیماران تولید کند. سی تی اسکن به پزشک اجازه می‌دهد تا اندازه، شکل و موقعیت ساختارهایی که در بدن شما وجود دارد مانند اندام‌های داخلی، بافت‌ها یا تومورها را ببیند. در صورت باردار بودن، حتماً قبل از انجام سی تی اسکن به پزشک خود اطلاع دهید.
برای انجام این تصویربرداری باید حتی‌الامکان بر روی تخت مخصوصی که در مرکز اسکنر سی تی استوانه‌ای مانند وارد می‌شود، بی‌حرکت دراز بکشید. این روند بدون درد است. یک لوله اشعه ایکس به‌آرامی در اطراف شما می‌چرخد و از همه جهات عکس‌های زیادی از اندام می‌گیرد. یک کامپیوتر، تصاویر را ترکیب می‌کند تا نمایی شفاف و دوبعدی را بر روی صفحه تلویزیون ایجاد کند.
در صورت بروز مشکل در یک ساختار کوچک استخوانی یا در صورت آسیب شدید به مغز، نخاع، قفسه سینه، شکم یا لگن، ممکن است به اسکن سی تی اس نیاز داشته باشید. گاهی اوقات ممکن است برای شما از یک ماده حاجب یا کنتراست استفاده شود تا قسمت‌های خاصی از بدن بهتر ظاهر شود. هزینه و مدت زمان انجام تصویربرداری سی تی اسکن بیشتر از عکس‌برداری رادیولوژی با اشعه ایکس معمولی است. این اسکن را می‌توان در یک بیمارستان یا در یک مرکز تصویربرداری سرپایی انجام داد.
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)
تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) یکی دیگر از تکنیک‌های تصویربرداری تشخیصی است که تصاویر مقطعی از بدن شما تولید می‌کند. برخلاف سی تی اسکن، MRI بدون پرتو کار می‌کند. در تکنیک تصویربرداری ام آر آی (MRI) از میدان‌های مغناطیسی و یک کامپیوتر پیشرفته برای گرفتن تصاویری با وضوح بالا از استخوان‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. قبل از انجام اسکن MRI در صورت داشتن پیسمیکر قلب، ایمپلنت، گیره‌های فلزی یا سایر اشیاء فلزی در بدن خود به پزشک اطلاع دهید.
برای انجام این تصویربرداری باید حتی‌الامکان بر روی تخت مخصوصی که در مرکز اسکنر ام آر آی لوله‌ای مانند وارد می‌شود، بی‌حرکت دراز بکشید. دستگاه ام آر آی یک میدان مغناطیسی در اطراف شما ایجاد می‌کند و سپس امواج رادیویی را به سمت ناحیه بدن شما پالس می‌کند تا تصویری از آن‌ها گرفته شود. امواج رادیویی باعث می‌شوند بافت‌های شما ارتعاشاتی را از خود نشان دهند. رایانه میزان لرزش‌هایی را که قسمت‌های مختلف بدن (تاندون‌ها، رباط‌ها، اعصاب و غیره) ایجاد می‌کنند، ثبت کرده و داده‌ها را به یک تصویر دقیق و دوبعدی تبدیل می‌کند. در حین MRI شما هیچ دردی نخواهید داشت، اما ممکن است دستگاه سر و صدای زیادی داشته باشد.
تصویر برداری ام آر آی می‌تواند به تشخیص پارگی رباط‌های زانو و آسیب غضروف، رتاتور کاف‌های پاره شده، فتق دیسک‌های کمر، استئونکروز، تومورهای استخوانی و سایر مشکلات کمک کند. ممکن است ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول بکشد تا این اسکن انجام شود؛ مانند سی تی اسکن، اسکن MRI ممکن است در بیمارستان یا یک مرکز تصویربرداری سرپایی انجام شود.
سایر روش‌های تصویربرداری
دیگر مطالعات تصویربرداری ارتوپدی شامل سونوگرافی و اسکن استخوانی (تصویربرداری هسته‌ای) می‌باشند.
سونوگرافی
در تکنیک سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود که از بدن بازتاب می‌شود. این روش بدون درد و غیرتهاجمی است و نیازی به پرتودهی ندارد. سونوگرافی اغلب برای جستجوی لخته‌های خون استفاده می‌شود، البته می‌تواند مشکلات دیگری از قبیل کیست بیکر در پشت زانو یا حتی پارگی رتاتور کاف در شانه را نیز نشان دهد.
اسکن استخوان
در یک اسکن استخوانی، از مقدار کمی مواد رادیواکتیو برای شناسایی نواحی که فعالیت استخوانی افزایش یافته است، استفاده می‌شود. این ماده به یک ورید تزریق می‌شود و توسط مناطقی که در حال تشکیل استخوان جدید هستند، مانند شکستگی در حال جوش خوردن، تومور استخوانی یا عفونت استخوانی جذب می‌شود.
کار اسکن چند ساعت پس از تزریق ماده انجام می‌شود. ماده رادیواکتیو به‌سرعت از بدن دفع می‌شود. اسکن استخوان این مزیت را دارد که می‌تواند فعالیت استخوانی را در کل بدن نشان دهد.
سؤالات متداول
آیا در سونوگرافی از اشعه ایکس یا پرتو استفاده می‌شود؟
خیر. سونوگرافی (همچنین به عنوان سونوگرام شناخته می‌شود) از امواج صوتی با فرکانس بالا (بالاتر از حد قابل شنیدن گوش انسان) برای تولید تصاویری از اندام‌های داخلی، بافت‌ها و عروق استفاده می‌کند.
آیا سونوگرافی عوارض جانبی دارد؟
خیر، عوارض جانبی شناخته شده‌ای وجود ندارد و به نظر می‌رسد که این تکنیک بسیار بی‌خطر است.
آیا اسکن ام آر آی خطری ندارد؟
در ام آر آی، از میدان‌های مغناطیسی قوی و انرژی امواج رادیویی استفاده می‌شود. اینکه میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی خود برای بدن انسان مضر هستند یا خیر، هنوز مشخص نیست. با این وجود آن‌ها می‌توانند ارتباط و تأثیر نامطلوبی در رابطه با فلز یا دستگاه‌های پزشکی کاشته شده در بدن بیمار داشته باشند. قبل از انجام اسکن ام آر آی، برای چنین مواردی غربالگری خواهید کرد. بیشتر موارد کاملاً ایمن هستند با چند استثناء مهم که تکنسین آن موارد را از شما سؤال خواهد کرد.
آیا تصویربرداری رادیولوژی با اشعه ایکس خطری ندارد؟
اگرچه به‌طورکلی احساس می‌شود که انرژی اشعه ایکس برای بافت‌های بدن مناسب نیست، اما مقدار انرژی اشعه ایکس مورداستفاده در روش‌های عکس‌برداری پزشکی به میزان قابل‌توجهی کم است به‌طوری‌که در بیشتر موارد بسیار بی‌خطر تلقی می‌شود. فواید اطلاعات به دست آمده از تصویربرداری پزشکی، از خطر آسیب‌های احتمالی آن بسیار فراتر می‌رود. استثنائات خاصی در این روش وجود دارد. به طور مثال، زنان باردار به‌ندرت باید از اشعه ایکس استفاده کنند، مگر اینکه مزایای انجام آن از خطرات آن بیشتر باشد. کودکان باید از محافظ سربی برای پوشاندن اندام‌های خاصی که نسبت به اشعه X حساس هستند، استفاده کنند.
چه اقدامات بخصوصی برای آماده‌سازی و دستورالعمل‌های ویژه‌ای باید قبل از سی تی اسکن بدانیم؟
بیمارانی که قرار است سی تی اسکن بدون ماده حاجب یا کنتراست انجام دهند، نیازی به آمادگی خاصی ندارند.
در مرحله‌ی آماده‌سازی قبل از سی تی اسکن با استفاده از ماده حاجب داخل وریدی یا خوراکی، اغلب از بیماران خواسته می‌شود که چهار ساعت قبل از این اسکن، NPO باشند (چیزی از طریق دهان وارد بدنشان نکنند). تنها استثناء در مورد بیمارانی است که باید داروهای تجویزشده‌شان را سر وقت مصرف کنند. داروهای تجویز شده باید با مقدار کمی آب خورده شوند.
بیمارانی که نیاز به ماده حاجب خوراکی دارند، باید یک ساعت قبل از جلسه‌ی اسکنشان برای نوشیدن کنتراست مراجعه کنند و اجازه دهند تا به روده برسد. در صورت تمایل، بیماران ممکن است قبل از تاریخ قرار ویزیت خود به مرکز ما بیایند تا کنتراست خوراکی دریافت کنند و آن را در خانه بنوشند.
ماده حاجب چیست و چرا به آن نیاز دارم؟
ماده حاجب، یک ماده‌ی به شکل مایع بی‌خطر است که باعث می‌شود بافت‌های خاصی با وضوح بیشتری در برابر محیط اطراف خود نمایان شوند. کنتراست دقت تشخیصی را بهبود می‌بخشد. این ماده ممکن است به صورت خوراکی یا داخل وریدی به شما داده شود. در همه موارد، این ماده‌ی حاجب، در طی چند ساعت به طور طبیعی از بدن خارج می‌شود. نوشیدن مقدار زیادی مایعات پس از انجام سی تی اسکن بسیار مهم است. نوشیدن مایعات به بدن کمک می‌کند تا از طریق عملکردهای طبیعی بدن، ماده‌ی حاجب را دفع کند.
سی تی اسکن چه مدت طول خواهد کشید؟
مدت زمان انجام سی تی اسکن شما بستگی به این دارد که پزشک معالجتان چه نوع مطالعه یا مطالعات بخصوصی را سفارش داده باشد. بیشتر اسکن‌ها سریع است و فقط چند دقیقه طول می‌کشند.
چه می‌شود اگر من کلاستروفوبیک (تنگنا هراس) باشم؟
در هر بار اسکن کردن، فقط بخش کوچکی از بدن ممکن است در داخل دستگاه قرار بگیرد. بیشتر بیماران هیچ احساس ناراحتی یا آزردگی از این اسکن ندارند؛ اما اگر مشکلی در این نوع تصویربرداری داشته باشید، حتماً پزشک خود را آگاه کنید. پزشک قادر است که با دادن کمی آرام بخش خفیف، اضطراب شما را کاهش دهد.
