پیشرفت در زمینه روش‌های جراحی، فن‌آوری و تجهیزات پزشکی باعث شده تا جراحی تعویض مفصل زانو با پروتز یکی موفقیت‌آمیزترین عمل‌های جراحی ارتوپدی محسوب شود. تعویض مفصل زانو با پروتز در بیشتر افراد باعث کاهش یا رفع درد زانو، افزایش توانایی حرکتی و بهبود در کیفیت زندگی می‌شود.
متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید برای کسانی که دچار انواع مشکلات زانو هستند تا حد امکان درمان‌های غیر جراحی را تجویز می‌کنند. متخصصین این کلینیک بعد از انجام معاینه و عکسبرداری‌های لازم بهترین برنامه درمانی را برای بیمار تجویز می‌کنند تا از انجام عمل جراحی غیر ضروری پیشگیری شود. درمان در این کلینیک با رویکرد پلکانی انجام می‌شود و از روش‌های ساده مانند ورزش، زانوبند طبی و فیزیوتراپی آغاز می‌شود و در صورت لزوم درمان‌های پیچیده‌تر مانند انواع تزریق درون مفصل به بیمار پیشنهاد می‌شود. انجام این درمان‌های غیر جراحی به بیماران کمک می‌کند تا در صورت ضروری بودن جراحی برای عمل آمادگی جسمی لازم را کسب کنند و دوره نقاهت کوتاه‌تری داشته باشند و بعد از انجام عمل جراحی نیز متخصصین این کلینیک با تجویز ورزش و فیزیوتراپی به بیماران برای بهبودی سریع‌تر کمک می‌کنند.
تعویض مفصل زانو با پروتز برای چه کسانی لازم است؟
در جراحی تعویض مفصل زانو، بخش‌هایی از استخوان مفصل زانو خارج شده و با پروتز جایگزین می‌شوند. از این روش برای تسکین درد و خشکی زانو ناشی از آرتروز استفاده می‌شود.
بیشتری افرادی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند، به آرتروز زانو مبتلا هستند. در این عارضه غضروف زانو دچار ساییدگی شده و در سطح مفصل زانو فرورفتگی، ساییدگی و ناهمواری ایجاد شده است. در نتیجه درد، خشکی و بی‌ثباتی ایجاد شده و راستای بدن نیز دچار تغییر می‌شود. تعویض مفصل زانو با پروتز به افرادی که مفصل زانویشان در اثر آسیب‌دیدگی یا عارضه‌های دیگر ضعیف شده است نیز کمک می‌کند.
استفاده از روش تعویض مفصل زانو با پروتز به چه عواملی بستگی دارد؟
انجام تعویض مفصل زانو با پروتز به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله:
- عارضه مرتبط با مفصل زانو
- سن و میزان فعالیت بیمار
در صورتی که میزان التهاب مفصل خفیف باشد و یا بیمار فعالیت زیادی نداشته باشد، می‌توان از روش‌های غیر جراحی استفاده کرد مانند:
- فیزیوتراپی
- مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن
- کاهش وزن جهت کم کردن فشار وارد بر زانو
در چه مواردی از تعویض مفصل زانو با پروتز استفاده می‌شود؟
در صورت وجود موارد زیر به انجام جراحی تعویض مفصل زانو نیاز می‌باشد:
- خشکی یا ورم زانوها
- وجود درد در طول روز حتی در زمان استراحت
- دشواری یا بروز درد در زمان راه رفتن و بالا رفتن از راه پله
- عدم تسکین درد با وجود مصرف دارو و فیزیوتراپی
- آسیب‌دیدگی غضروف زانو در حدی که در زمان راه رفتن، استخوان‌های مفصل زانو بر روی یکدیگر ساییده می‌شوند.
ویژگی‌های پروتز مورد استفاده در جراحی تعویض مفصل زانو
انتخاب طرح و جنس پروتز به وضعیت هر بیمار بستگی دارد. اجزای اصلی پروتز از فلز معمولاً تیتانیوم یا آلیاژ کروم– کبالت ساخته می‌شوند. پروتز با استفاده از ماده پیوند دهنده و یا توسط پیوند استخوانی در محل ثابت نگه داشته می‌شود. یک اسپیسر (فاصله‌گذار) پلاستیکی (از جنس پلی اتیلن) بین سطح پروتز تیبیال (استخوان درشت‌نی) و فمورال (استخوان ران) قرار می‌گیرد.
اجزای پروتز در قسمت استخوان ران از آلیاژ فلزی (کبالت کروم) یا آلیاژ فلز- سرامیک (زیرکونیوم اکسید شده) ساخته می‌شوند. اجزای پروتز در قسمت درشت‌نی از پلاستیک (پلی اتیلن) ساخته شده و اجزای میانی درشت‌نی نیز از پلاستیک ساخته می‌شوند. اجزای تری (Tray) درشت‌نی امکان دارد از موارد زیر ساخته شود:
- کبالت کروم (آلیاژ فلزی)
- تیتانیوم (آلیاژ فلزی)
- پلی اتیلن (پلاستیک)
اقدامات مورد نیاز پیش از جراحی
وضعیت سلامت جسمانی بیمار و ابتلا به عارضه‌های دیگر مانند دیابت یا فشار خون بالا پیش از جراحی بایستی ارزیابی شود. همچنین وضعیت دندان‌ها نیز بایستی پیش از جراحی بررسی شده و مشکلات مرتبط با دندان‌ها قبل از تعویض مفصل زانو با پروتز بایستی رفع شود؛ چرا که در صورت وارد شدن باکتری ناشی از مشکلات دندانی به جریان خون، امکان بروز عفونت وجود دارد.
ورزش
امکان دارد پزشک جهت تقویت مفاصل جلوی ران که در اثر التهاب مفاصل ضعیف می‌شوند، ورزش را به بیمار توصیه کند. هر چه این عضلات پیش از جراحی قوی‌تر باشند، بهبودی سریع‌تر انجام می‌شود. به این منظور بهتر است از ورزش‌هایی که شامل بالا بردن پا بر خلاف جاذبه زمین هستند، استفاده شود.
انجام آزمایش
جهت ارزیابی وضعیت سلامتی بیمار پیش از تعویض مفصل زانو با پروتز از آزمایش استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها شامل:
- آزمایش خون جهت بررسی کم‌خونی و اطمینان از عملکرد صحیح کلیه‌ها
- نمونه‌گیری جهت آزمایش MRSA برای اطمینان از این که بیمار حامل باکتری‌های مقاوم نباشد.
- آزمایش ادرار جهت اطمینان از عدم وجود عفونت
- الکتروکاردیوگرافی برای ارزیابی سلامت قلب
همچنین در ارتباط با قطع مصرف هر گونه دارو و یا تغییر در میزان یا زمان مصرف داروها پیش از جراحی بایستی با جراح یا پرستار مشورت شود.
انواع مختلف تعویض مفصل زانو با پروتز
تعویض مفصل زانو با پروتز به دو شکل انجام می‌شود:
- تعویض کامل مفصل زانو. در این روش کل مفصل با پروتز تعویض می‌شود.
- تعویض جزئی مفصل زانو. در این روش تنها بخش آسیب‌دیده زانو تعویض می‌شود.
استفاده از روش تعویض کامل مفصل زانو متداول‌تر می‌باشد.
نحوه انجام تعویض کامل مفصل زانو با پروتز
در ابتدا، جراح برشی در زانو ایجاد کرده و کشکک زانو را به یک طرف جابه‌جا می‌کند. در صورت وجود هر گونه زائده استخوانی، جراح آن‌ها را خارج می‌کند.
سپس دو مینیسک بین استخوان ران و درشت‌نی و همچنین رباط صلیبی پیشین (ACL) و در برخی از موارد رباط صلیبی پشتی برداشته می‌شوند.
در طول جراحی، جراح غضروف و برخی از استخوان‌های بخش فوقانی درشت‌نی و بخش پایینی استخوان ران را برمی‌دارد. بخش پایین استخوان ران کندیل فمورال نام دارد. سپس استخوان ران و درشت‌نی جهت ایجاد سطح جدید مفصل، با پروتز فلزی تحت پوشش قرار می‌گیرند. سطح اجزای استخوان ران مشابه کندیل فمورال طبیعی می‌باشد. در صورت تخریب کشکک زانو، سطح زیرین آن نیز ممکن است جدا شده و با پروتز پلی اتیلن جایگزین شود.
در نهایت لایه‌های مختلف بافت با بخیه قابل جذب ترمیم شده و برش‌ها نیز با بخیه یا استاپلر جراحی بسته می‌شوند.
تعویض جزئی مفصل زانو
در این روش جراحی، غضروف و استخوان آسیب‌دیده برداشته شده و تنها در بخش معیوب زانو، جایگزین می‌شوند و از این لحاظ با تعویض کامل مفصل زانو متفاوت می‌باشد.
تعویض جزئی مفصل زانو برای افرادی مناسب است که تنها در یک بخش از مفصل زانو دچار التهاب مفصل هستند. این روش باعث تسکین درد و خشکی مفصل در افرادی می‌شود که به علت ابتلا به بعضی از عارضه‌ها قادر به استفاده از روش تعویض کامل مفصل زانو با پروتز نمی‌باشند.
زمان بهبود پس از تعویض مفصل زانو با پروتز
تعویض کامل مفصل زانو با پروتز معمولاً در حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد ولی امکان دارد بیمار برای حدود بیش از ۲ ساعت نیز در اتاق عمل باشد. توانبخشی ۲۴ ساعت پس از جراحی آغاز می‌شود.
پس از جراحی، پرستارها بیمار را بر روی تخت خوابانده و تا زمان بهبودی و کسب قابلیت حرکتی در امور مختلف به او کمک می‌کنند. امکان دارد طبق دستور جراح، یک بالش بین پاها قرار داده شود.
بیشتر بیماران یک یا دو شب پس از جراحی در بیمارستان می‌مانند. برخی از بیماران قادر هستند که در همان روز جراحی (با استفاده از روش سرپایی) به منزل بازگردند. پس از جراحی متخصص فیزیوتراپی انجام تمارین ورزشی مخصوص را به بیمار آموزش داده و روند پیشرفت او را ارزیابی می‌کند. انجام حرکات ملایم ورزشی جهت بهبود دامنه حرکتی به جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با جریان خون و به تقویت عضلات کمک می‌کنند.
برنامه توانبخشی پس از تشخیص پزشک آغاز خواهد شد. تمامی بیماران ۲۴ ساعت پس از جراحی برنامه توانبخشی را آغاز خواهند کرد. انگیزه بیمار و شرکت در برنامه فیزیوتراپی عامل اصلی موفقیت در جراحی و بهبودی می‌باشد. متخصص فیزیوتراپی در موارد زیر، بیمار را ارزیابی خواهد کرد:
- نشستن بر روی تخت و قرار دادن پاها بر روی زمین
- داخل و خارج شدن از تخت
- راه رفتن با استفاده از ابزار کمکی (واکر، عصا)
- بالا رفتن از راه پله با استفاده از ابزار کمکی
چه زمانی پس از تعویض مفصل زانو با پروتز بیمار قادر به راه رفتن می‌باشد؟
بیشتر بیماران دو یا سه روز پس از جراحی می‌توانند از عصا یا واکر استفاده کنند. با گذشت زمان، فاصله و تعداد دفعات پیاده‌روی افزایش پیدا خواهد کرد.
بیمار معمولاً می‌تواند سه تا شش روز پس از تعویض مفصل زانو با پروتز از خودرو استفاده کرده و در حدود شش هفته پس از جراحی نیز می‌تواند تمامی فعالیت‌های روزمره را ادامه دهد. امکان دارد بهبودی کامل به چهار ماه زمان نیاز داشته باشد. البته در بسیاری از موارد، عملکرد حرکتی بیمار یک ماه پس از جراحی نسبت به زمان قبل از جراحی بسیار بهبود پیدا می‌کند.
نتیجه تعویض مفصل زانو با پروتز چقدر ماندگار می‌باشد؟
نتیجه تعویض مفصل زانو با پروتز در ۸۵ تا ۹۰ درصد از بیماران، حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال ماندگار می‌باشد. البته پروتز برای همیشه دوام نخواهد داشت.
پس از ۱۵ تا ۲۰ سال، امکان دارد فرسودگی باعث شل شدن پروتز شود. این عامل بسته به بیمار، امکان دارد باعث بروز هیچ علائمی نشود و یا ممکن است موارد زیر ایجاد شوند:
- درد
- آزاد شدن ذرات پروتز
- بی‌ثباتی مفصل زانو
- عفونت
در صورت وجود این علائم، جراح استفاده از جراحی ترمیمی را جهت جایگزین کردن پروتز توصیه می‌کند. خصوصاً در صورت بروز عفونت بایستی فوراً از جراحی ترمیمی استفاده شود. به ندرت امکان دارد عفونت پس از تعویض مفصل زانو با پروتز ایجاد شود، ولی چنانچه باکتری وارد بدن شده باشد، پروتز قادر به دفاع در مقابل عفونت نمی‌باشد.
