در صورت آسیب‌دیدگی شدید چشم، ابتلا به سرطان چشم یا دیگر بیماری‌های چشمی جدی ممکن است امکان حفظ چشم وجود نداشته باشد و انجام جراحی خارج کردن کره چشم ضرورت یابد. تخلیه چشم (enucleation) متداول‌ترین عملی است که برای درآوردن چشم آسیب دیده یا بیمار انجام می‌شود.
پس از انجام شدن جراحی خارج کردن چشم معمولاً پروتز چشمی که به صورت سفارشی برای بیمار ساخته شده است، به جای چشم تخلیه شده قرار داده می‌شود ـ پروتز چشم چشم مصنوعی یا چشم شیشه‌ای نیز گفته می‌شود.
هرچند پروتز چشم بینایی بیمار را برنمی‌گرداند، اما ظاهر طبیعی‌تری به او می‌دهد. به علاوه پروتزهای مدرن به صورت سفارشی برای هر بیمار تهیه می‌شوند تا از نظر جزئیات رنگ و اندازه با چشم طبیعی بیمار همخوانی داشته باشند، در نتیجه اطرافیان غالباً متوجه نمی‌شوند که یکی از چشم‌ها شیشه‌ای است.
در این مقاله پاسخ سوالات متداول درباره جراحی تخلیه چشم و ساخت، جایگذاری و مراقبت از پروتز چشم را از زبان متخصصین می‌خوانید.
از دست دادن چشم، انجام دادن جراحی تخلیه چشم و ساخت و جایگذاری چشم مصنوعی برای هر انسانی تجربه‌ای دشوار و ناراحت کننده است که دوران بهبود روانی و البته جسمی آن مدتی طول می‌کشد. به همین دلیل به بیماران توصیه می‌شود که در دوران نقاهت بعد از جراحی از خدمات مشاوره و گروه‌های حمایتی بهره بگیرند.
به کمک یک جراح ماهر و مجرب، تکنولوژی پیشرفته ایمپلنت، اکولاریست ماهر و حمایت دلسوزانه خانواده، دوستان و متخصصین انتظار می‌رود، بیماری که چشمش را از دست داده است، زیبایی ظاهری خود را بازیابد و نسبت به آینده امیدوار شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ی پروتز چشم و یا رزرو نوبت در کلینیک سلامت امید میتوانید با شماره تلفن ۰۲۱۸۸۸۹۸۴۴۴ تماس حاصل فرمایید.
مزایای پروتز چشم
پروتز چشم در مقایسه با چشم‌بند یا حدقه خالی چشم، مزایای متعدد برای بیمارانی دارد که یک یا هر دو چشم‌شان مصنوعی است. امروزه به کمک پیشرفت‌های فنی می‌توان چشمی مصنوعی ساخت که با چشم طبیعی مو نزند. از مزایای پروتز چشم می‌توان به بهبود عملکرد صورت و افزایش زیبایی ظاهری و اعتماد به نفس اشاره کرد.
فایده پروتز چشم برای سلامتی: بهبود عملکرد صورت
یکی از مزایای شاخص پروتز چشم این است که به بدن اجازه می‌دهد تا عملکرد مناسب خود را داشته باشد. چنانچه حدقه چشم بعد از دست دادن چشم به سرعت با چشم مصنوعی پر نشود، حدقه چشم خود به خود بسته می‌شود و پلک پایین می‌افتد و عملکرد عادی خود را از دست می‌دهد. اما اگر پروتز چشم در حدقه چشم قرار داده شود، حدقه چشم شکل و اندازه عادی خود را حفظ می‌کند و به بدن کمک می‌کند تا احساس کند که چشم هنوز سر جای خود قرار دارد. حال آن که بستن چشم‌بند چنین مزیتی را به وجود نمی‌آورد. به علاوه چشم مصنوعی باعث می‌شود که پلک به درستی عمل کند. به همین دلیل پروتز چشم صرفاً راهی برای پر کردن حدقه چشم و تکمیل ظاهر صورت نیست، بلکه راهی برای حصول اطمینان از حفظ عملکرد عادی حدقه چشم و بقیه آناتومی چشم به شمار می‌رود.
مزیت فردی پروتز چشم: بهبود ظاهر و ارتقاء اعتماد به نفس
اعتماد به نفس و عزت نفس بسیاری از افرادی که یک یا هر دو چشم‌شان را از دست می‌دهند، خدشه‌دار می‌شود. از آنجایی که از دست دادن چشم، صرف نظر از علت آن، تجربه بسیار ناراحت کننده‌ای است، کاهش اعتماد به نفس را باید یکی از علائم عادی این ضایعه محسوب کرد. دست و پنجه نرم کردن با هر نوع ناتوانی بسیار دشوار است، به خصوص اگر قدرت بینایی فرد مختل شده باشد؛ به علاوه افراد معدودی هستند که بتوانند در برابر نگاه‌های خیره و عجیب اطرافیان و اظهارنظرهای بی‌ادبانه غریبه‌ها تاب بیاورند. حال اگر چشمی مصنوعی که شبیه چشم دیگر باشد، در حدقه چشم جای داده شود، مسلماً اعتماد به نفس بیمار چند برابر می‌شود.
به جز چشم‌بند که گفتیم کمکی به حفظ عملکرد صورت نمی‌کند، گزینه‌های چندانی پیش روی بیمارانی که چشم خود را از دست داده‌اند، وجود ندارد و در واقع پروتز چشم تنها راه موثری است که زیبایی و اعتماد به نفس را به بیمار برمی‌گرداند. خوشبختانه اکولاریست (متخصص ساخت چشم مصنوعی) می‌تواند چشم مصنوعی را دقیقاً همانند چشم طبیعی بیمار بسازد. فرآیند خلق چشم مصنوعی با نقاشی عنبیه شروع می‌شود و متخصص عنبیه را با دست و براساس چشم دیگر بیمار نقاشی می‌کند البته بنا به تقاضای بیمار می‌توان چشم بامزه و متفاوتی را نیز خلق کرد، برای مثال ممکن است بیماری بخواهد که نام تیم فوتبال محبوبش روی چشمش نوشته شود. بنابراین با افتخار میتوانید از چشم مصنوعی خود استفاده کنید، چرا که این چشم به صورت سفارشی و با دست برای خودتان ساخته شده است. هیچ چشم دیگری در جهان وجود ندارد که مانند چشم مصنوعی شما باشد، این چشم مصنوعی نیز مانند چشم اصلی خودتان در جهان بی‌نظیر و یگانه است.
تخلیه چشم چیست؟
عمل جراحی تخلیه چشم برای خارج کردن کل ساختارهای چشم و تخلیه کامل حدقه چشم انجام می‌شود. البته عضلاتی که به بیرون کره چشم متصل هستند و حرکت آن را کنترل می‌کنند و بافت‌های دیگر دور چشم که داخل حدقه استخوانی جمجمه قرار دارند، در جای خود باقی می‌مانند.
این عضلات به ایمپلنت گردی شبیه به تیله متصل می‌شوند که جای حجم خالی بافت برداشته شده را پر می‌کند. متصل کردن این عضلات به ایمپلنت چشم باعث می‌شود که بیمار بتواند چشم مصنوعی را تا حدی حرکت بدهد.
جراحی تخلیه چشم چه زمانی ضرورت می‌یابد؟
از شایع‌ترین عللی که انجام جراحی تخلیه چشم را ضروری می‌سازد، می‌توان به سرطان چشم (برای مثال ملانوم کورونوئید و رتینوبلاستوم)، آسیب‌دیدگی، عفونت غیرقابل کنترل، آب سیاه پیشرفته یا هر گونه عارضه‌ای اشاره کرد که باعث احساس درد مداوم و غیرقابل کنترل در چشم نابینا می‌شود.
همچنین چشم نابینایی که ظاهر ناخوشایندی دارد، نیز معمولاً تخلیه می‌شود تا حدقه چشم خالی شود و بیمار بتواند از پروتز چشم برای بهبود زیبایی ظاهری استفاده کند.
بلافاصله بعد از جراحی تخلیه چشم چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟
جراحی تخلیه چشم معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و بیمار هیچ گونه ناراحتی و دردی را حین عمل تجربه نمی‌کند. پس از اتمام جراحی غالباً بی‌حسی موضعی اعمال می‌شود تا بیمار درد کمتری را بعد از به هوش آمدن در ریکاوری احساس کند.
اکولاریست چشم مصنوعی را پولیش می‌زند
قطعه نگهدارنده پلاستیکی کوچکی که شبیه پوست بادام نصفه است، پشت پلک قرار داده می‌شود تا شکل پلک را بعد از جراحی حفظ کند. پلک گاهی اوقات با یک بخیه بسته می‌شود تا چشم موقتاً برای چند روز بسته بماند. قطعه نگهدارنده در واقع فضای لازم برای قرارگیری چشم مصنوعی را حفظ می‌کند که قرار است چند هفته بعد، پس از فروکش کردن ورم و التیام یافتن زخم در حدقه چشم قرار داده شود.
بیماران معمولاً یک تا دو روز بعد از جراحی سردرد دارند، البته سردرد به راحتی با مصرف هر شش ساعت یکبار مسکن‌های بدون نسخه‌ای مانند تایلنول مدیریت می‌شود. پزشکان مسکن‌های لازم را برخی بیماران تجویز می‌کنند.
همچنین برخی بیماران برای رفع حالت تهوع به دارو نیاز دارند؛ حالت تهوع معمولاً یک یا دو روز طول می‌کشد.
پچ فشاری بلافاصله بعد از جراحی تخلیه چشم روی چشم قرار داده می‌شود. برخی جراحان به بیمار اجازه می‌دهند که پچ را روز بعد از جراحی بردارد و هر روز عوض کند، حال آن که عده‌ای دیگر معتقدند که پچ فشاری باید چند روز روی چشم باقی بماند.
استروئیدها و آنتی بیوتیک‌های خوراکی برای یک دوره چهار تا شش روزه تا زمان مراجعه بعدی تجویز می‌شود.
چشم پزشک پچ فشاری را در نخستین مراجعه بعد از جراحی برمی‌دارد و زخم جراحی را معاینه می‌کند. اگر زخم به خوبی در حال التیام یافتن باشد، پزشک پماد یا قطره آنتی بیوتیک تجویز می‌کند و از بیمار می‌خواهد که این دارو را به مدت چند هفته چند بار در روز روی موضع جراحی استعمال کند.
مراجعه به اکولاریست برای ساخت پروتز چشم
وقتی جراح به این نتیجه برسد که حدقه چشم برای جایگذاری چشم شیشه‌ای آماده است، بیمار را به اکولاریست معرفی می‌کند این اتفاق معمولاً سه تا شش هفته بعد از جراحی رخ می‌دهد. به متخصص ساخت چشم مصنوعی اکولاریست گفته می‌شود.
ساخت چشم مصنوعی که شبیه چشم طبیعی بیمار باشد، در اولین جلسه مراجعه به اکولاریست شروع می‌شود.
چشم مصنوعی چگونه ساخته می‌شود
وقتی زمان جایگذاری چشم مصنوعی برسد، نگهدارنده پلک درآورده می‌شود. چشم شیشه‌ای نیز مانند نگهدارنده پوسته‌ای منحنی شکل است که پشت پلک و جلوی پروتز قرار داده می‌شود.
چون ممکن است شکل حدقه چشم به تدریج تغییر کند، تنظیم‌ها و دستکاری‌های لازم به مرور زمان بر روی چشم مصنوعی انجام می‌شود. معمولاً لازم است اکولاریست پروتز چشم را سالی یک بار پولیش کند و پروتز باید هر پنج تا هفت سال یک بار تعویض شود.
آیا تمام چشم‌های مصنوعی شیشه‌ای هستند؟
خیر، پروتز چشم را می‌توان از مواد مختلف سازگار با بافت‌های حدقه چشم تهیه کرد.
متداول‌ترین ماده‌ای که برای ساخت چشم مصنوعی به کار برده می‌شود، پلاستیکی پلیمری به نام پلی متیل متاکریلات (PMMA) است که به عنوان جایگزین سبک و ضدضربه نشکن شیشه به کار برده می‌شود. PMMA یا شیشه آکریلیک با نام‌های تجاری پلکسی گلس، آکریلیت و لوسیت نیز شناخته می‌شود.
پلیمرهای سیلیکونی نیز برای ساخت چشم مصنوعی به کار برده می‌شود.
آیا می‌توان چشم مصنوعی را نیز مانند چشم طبیعی حرکت داد؟
حرکت چشم مصنوعی به نوع پروتزی بستگی دارد که جراح برای جایگزینی چشم تخلیه شده انتخاب کرده است. چنانچه ایمپلنت از مواد متخلخل جدیدتر ساخته شده باشد، رگ‌های خونی می‌توانند در کنار عضلات و بافت‌های اطراف چشم داخل ایمپلنت رشد کنند.
چنانچه عضلات چشم در زمان جراحی به این ایمپلنت‌های متخلخل متصل شده باشد، بعضی از حرکات عضلات به پروتز چشم روی عضلات منتقل می‌شود و به این ترتیب بیمار می‌تواند پروتز را حرکت بدهد.
به علاوه چنانچه جراح پگی (peg) داخل پروتز چشم گذاشته باشد که به پشت پروتز متصل می‌شود، حرکت چشم بیشتر هم می‌شود. برخی بیماران می‌توانند حرکت اشیاء را با چشم مصنوعی همگام با چشم طبیعی دنبال کنند.
چون اندازه مردمک چشم شیشه‌ای در اثر تغییر شرایط نور خارجی تغییر نمی‌کند، مردمک‌های دو چشم مصنوعی و طبیعی همواره کاملاً هم‌اندازه نخواهند بود. در هر حال استفاده از پروتز ساخته شده از مواد باکیفیت و ایمپلنت‌های جدیدتر ظاهری کاملاً طبیعی ایجاد می‌کند.
انجام دادن عمل‌های زیبایی تکمیلی بر روی پلک و دیگر ساختارهای اطراف پروتز چشم می‌تواند نتیجه نهایی را رضایت‌بخش‌تر کند.
برای این که احتمال تشخیص دادن چشم شیشه‌ای به حداقل برسد، کافی است که عینکی شیک و مد روز با شیشه‌های ضدضربه به چشم بزنید.
آیا می‌توان لنز تماسی را بعد از جراحی تخلیه چشم روی چشم بینا قرار داد؟
تمام بیمارانی که جراحی تخلیه چشم و جراحی پروتز چشم انجام می‌دهند، باید عینکی با شیشه‌های ضدضربه پلی کربنات بخرند و عینک را همواره برای محافظت از چشم طبیعی به چشم بزنند.
حتی یک آسیب جزئی به ظاهر بی‌خطر، مانند خراش جزئی قرنیه، می‌تواند به مشکلی جدی برای فردی که فقط یک چشم سالم دارد، تبدیل شود. حتی مناسب‌ترین و اندازه‌ترین لنز تماسی نیز خطر عفونت چشم و بروز عوارض جدی پس از آن را افزایش می‌دهد.
چه زمانی باید از قطره چشم استفاده کنم؟ آیا استفاده از قطره چشم ضروری است؟
استفاده از قطره‌های لوبریکانت چشمی گاهی اوقات ضروری است. چنانچه چشم مصنوعی به طور سفارشی و مطابق دیگر بافت‌های چشم ساخته شده باشد، اکثر بیماران نیازی به استفاده از لوبریکانت نخواهند داشت.
بااین حال درصد اندکی از بیمارانی که از چشم مصنوعی استفاده می‌کنند، با مشکل کاهش اشک چشم مواجه می‌شوند، باز و بسته کردن پلک در چنین مواردی سایش شدیدی ایجاد می‌کند و پلک به سطح پلاستیکی سخت پروتز کشیده می‌شود. این سایش باعث ناراحتی بیمار می‌شود و آسیبی که به بافت‌های پلک می‌زند، می‌تواند برای شروع عفونت کافی باشد.
بیمارانی که حدقه چشم‌شان خشک است و پلک‌هایشان هنگام باز و بسته کردن چشم و خوابیدن کاملاً بسته می‌شود، می‌توانند از محلول‌های لوبریکانت آبی مانند اشک مصنوعی استفاده کنند قطره اشک مصنوعی با برندهای مختلف در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد، چون واکنش بیماران با هم متفاوت است، نمی‌توان قطره خاصی را توصیه کرد. قطره‌ای که برای یک بیمار بسیار مفید بوده است، ممکن است باعث سوزش یا ناراحتی بیماران دیگر شود. بنابراین بیمارانی که چشم مصنوعی دارند، باید قطره لوبریکانت مناسب خود را کشف کنند.
بیماران دچار خشکی چشمی که پلک‌هایشان کاملاً هنگام خواب بسته نمی‌شود، باید از لوبریکانت‌های روغنی استفاده کنند، چون محلول‌های آبی تبخیر می‌شوند و فیلم‌های خشک و سختی را روی چشم به وجود می‌آورند که هنگام باز و بسته کردن چشم باعث سوزش می‌شود.
چشم‌پزشک قطره‌های خاص دیگر را با توجه به عفونت، آلرژی و عوارض دیگر تجویز می‌کند.
پروتز چشم را بعد از چه مدت باید درآورد و تمیز کرد؟
پاسخ این سوال بستگی به شرایط هر فرد دارد. واکنش هیچ دو بیماری به پروتز چشم یکسان نیست و هر بیمار باید خودش زمان مناسب تمیز کردن پروتز را پیدا کند. به طور کلی می‌توان گفت تا زمانی که مواد خارجی به سطح جلوی پروتز چشم نچسبیده است و احساس ناراحتی نمی‌کنید، میتوانید از آن استفاده کنید. به عبارت دیگر “تا مزاحمتان نشده است، مزاحمش نشوید.”
بعد از مدتی متوجه می‌شوید که چه زمانی باید پروتز را تمیز کنید و قبل از آن که پروتز آزارتان بدهد، دست به کار می‌شوید.
بسیاری از بیماران شش ماه تا یک سال از پروتز استفاده می‌کنند و سپس اقدام به تمیز کردن آن می‌کنند. لازم است که پروتز هر سال ارزیابی و پولیش شود.
تعداد اندکی از بیماران مجبورند که پروتز را هر روز برای تمیز کردن از چشم خارج کنند. تعداد انگشت‌شماری نیز باید پروتز را هر صبح و شب از چشم دربیاورند و بشورند. احتمالاً یک نفر از هر هزار نفر مجبور است که پروتز را هنگام خواب دربیاورد و آن را صبح دوباره در چشم بگذارد.
