بیاختیاری ادرار هر نوع نشت نامطلوب ادرار است که میتواند در طول شبانه روز رخ دهد. روش درمانی به نوع بیاختیاری ادرار شما بستگی دارد. پزشک ممکن است در ابتدا به شما پیشنهاد درمانهایی از نوع خودمراقبتی را دهد. متخصصین تندرمانی برای کمک به افراد مبتلا به بیاختیاری ادرار جهت کنترل علائم و کاهش نیاز به دارو و احتمالاً جراحی، برنامههای درمانی ویژهای را طراحی میکنند.
بیاختیاری ادرار چیست؟
بیاختیاری ادرار هرگونه نشت نامطلوب ادرار است. افراد مبتلا ممکن است در شروع ادرار یا نگه داشتن آن مشکل داشته باشند. بیاختیاری ادرار عضلات کف لگن را درگیر میکند. این عضلات به انتهای استخوانهای لگن متصل و از جلو به عقب کشیده شدهاند و ساختاری پشتهای را ایجاد میکنند که برای حمایت از اندامهای داخلی بلند میشود و عضلات اسفنکتر را کنترل میکند. عضلات کف لگن همچنین در حمایتِ پایین کمر، ثبات استخوانهای لگن و کمک به عملکرد جنسی نقش دارند. احتمال وقوع بیاختیاری ادرار در زنان بیش از مردان است. هرچند این بیماری ممکن است در مردان کمتر گزارش شده باشد.
انواع مختلف بیاختیاری ادرار عبارتند از:
- بیاختیاری استرسی. این نوع هنگامی اتفاق میافتد که فشار داخل شکمی افزایش یافته و عضلات کف لگن کنترل نگهداری ادرار را نداشته باشند. در افراد مبتلا به بیاختیاری استرسی حین انجام فعالیت بدنی مانند ورزش یا عملی ساده مانند خندیدن یا عطسه کردن ادرار خارج میشود.
- بیاختیاری اصراری (فوریتی). افرادی که دچار این نوع بیاختیاری میشوند نیاز شدید و ناگهانی به دفع ادرار را احساس میکنند و ادرار قبل از رسیدن به سرویس بهداشتی نشت خواهد کرد.
- بیاختیاری مختلط. در برخی از افراد هر دو نوع بیاختیاری استرسی و اصراری وجود دارند.
- بیاختیاری عملکردی. در افراد مبتلا به بیاختیاری عملکردی حتی بدون تمایل شدید به دفع ممکن است ادرار در مسیر سرویس بهداشتی نشت کند.
- تکرر ادرار. برخی افراد احساس میکنند که باید به صورت مکرر مثانه را در طول روز و بیش از یک بار در طول شب تخلیه کنند.
بیاختیاری استرسی
عضلات کف لگن مجرای ادرار را احاطه کرده و به بسته نگه داشتن آن در زمانهایی که به مثانه فشار وارد میشود، کمک میکنند. بنابراین بیاختیاری استرسی میتواند به دلیل ضعف و/یا عدم پشتیبانی عضلات کف لگن باشد. بیاختیاری استرسی میتواند با خندیدن، عطسه یا سرفه کردن یا انجام ورزش و فعالیتهایی مانند بلند کردن اجسام رخ دهد. زنان مبتلا به بیاختیاری استرسی غالباً دچار اختلال در عملکرد عضلات کف لگن در اثر موارد زیر میشوند:
- بارداری و زایمان که میتواند باعث فشار آوردن به مثانه و احتمالاً ضربه به عضلات کف لگن شود.
- اپیزیوتومی (روشی جراحی که بعضی اوقات برای سهولت در زایمان استفاده میشود)
- آسیب یا ضربه مانند شکستگی لگن
- التهاب مانند التهاب مثانه
- جراحی در واژن یا راست روده
- ورزش نکردن یا سبک زندگی بیتحرک
بیاختیاری اصراری (فوریتی)
انقباض قوی و هماهنگ عضلات کف لگن میتواند به کاهش نیاز فوری به ادرار کردن و بسته بودن مجرای ادرار کمک کند. بیماران مبتلا به بیاختیاری اصراری ممکن است به دلیل ضعف یا تنگی کف لگن، این کنترل را از دست بدهند و یا دچار اسپاسمی شوند که به انقباضات کنترل نشده مثانه مرتبط است. همچنین بیاختیاری فوریتی ممکن است به دلیل شرایط عصبی مانند اضطراب افزایش یابد.
بیاختیاری اصراری ممکن است یک رفتار آموختهشده باشد. به عنوان مثال، اگر فردی هنگام ورود به خانه همیشه به سرویس بهداشتی میرود، ممکن است ارتباطی را بین بازگشت به خانه و رفتن به سرویس بهداشتی ایجاد کند. پس از مدتی، شخص در مسیر خانه احساس نیاز به رفتن به سرویس بهداشتی خواهد کرد. این احساس نیاز شدید ممکن است منجر به بیاختیاری ادرار شود.
غذاهایی مانند کافئین و شکر، غذاهای اسیدی و سیگار کشیدن میتوانند کف لگن را تحریک کنند. این تحریک میتواند باعث التهاب یا افزایش انقباض مخاط مثانه و در نهایت منجر به بیاختیاری اصراری شود.
بیاختیاری عملکردی
دلایل بیاختیاری عملکردی مستقیماً مربوط به مثانه یا عضلات کف لگن نیستند. برخی از دلایل بروز این نوع بیاختیاری عبارتند از:
- درد مفصل یا ضعف عضلانی (به عنوان مثال پایین کمر، عضلات ناحیه مرکزی، لگن، باسن) که حرکت را دشوار میکند
- گیجی، زوال عقل یا هذیان
- مشکلات روانشناختی مانند افسردگی یا عصبانیت
- استفاده از وسایلی مانند واکر که حرکت را کند میکند
- موانع محیطی مانند موانع داخل خانه (فرش، مبلمان) که دسترسی آسان به سرویس بهداشتی را سخت میکنند
تکرر ادرار
فرد مبتلا به «مثانه بیشفعال» نیاز به تخلیه مکرر مثانه در طول روز دارد و برای ادرار کردن باید بیش از یک بار در طول شب بلند شود. حساسیت به برخی غذاها یا نوشیدنیها میتواند باعث تکرر ادرار شود.
تشخیص
پزشک معاینهای دقیق را برای شناسایی علل بیاختیاری ادرار انجام میدهد و از شما میخواهد علائم و تجربیات روزمره خود را توصیف کنید. همچنین ممکن است عضلات لگن، ران و پایین کمر و هماهنگی، قدرت و انعطافپذیری عضلات کف لگن شما مورد ارزیابی قرار گیرند.
برای یک تشخیص دقیق ممکن است پزشک از شما بخواهد آزمایشات اضافی مانند آزمایش اورودینامیک، سونوگرافی تشخیصی یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) را برای شناسایی هرگونه مشکل عضلات کف لگن انجام دهید.
راههای درمان بیاختیاری ادرار
مقدار مناسب مایعات را در زمان مناسب بنوشید
آیا باید در طول روز مایعات کمتری بنوشید؟ این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. حتی در صورت تمایل به محدود کردن مایعات، به میزانی بنوشید که بدن دهیدراته نشود. پزشک میتواند بر اساس وضعیت سلامتی، فعالیتها و آب و هوای محلی مقدار و زمان نوشیدن مناسب را به شما بگوید.
برای محدود کردن تعداد مراجعات به سرویس بهداشتی در طول شب ممکن است بخواهید نوشیدن مایعات را چند ساعت قبل از خواب متوقف کنید. پیش از گرفتن این تصمیم با پزشک خود مشورت نمایید. محدود کردن مواد غذایی و نوشیدنیهای حاوی کافئین مانند شکلات، چای، قهوه و نوشیدنیهای گازدار میتواند به کاهش نشت ادرار کمک کند.
میزان ادرار تشکیل شده بر اساس مقدار مایعات مصرفی، میزان تعریق، مقدار مایعاتی که حین تنفس استفاده میشود و داروهای مصرفی در هر فرد متفاوت است.
از نظر جسمی فعال باشید
اگرچه ممکن است به دلیل بیاختیاری ادرار تمایلی به داشتن تحرک بدنی نداشته باشید اما فعالیت بدنی منظم برای مدیریت وزن و سلامت کلی مهم است. حتی یک پیادهروی ساده نیز میتواند سلامتی شما را بهبود بخشد. اگر نگران نبودن سرویس بهداشتی حین انجام فعالیتهای بدنی هستید، مکانهایی مانند مرکز خرید، پارک عمومی یا سالن بدنسازی را انتخاب کنید که در آنها سرویس بهداشتی وجود داشته باشد.
تناسب اندام
در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی احتمال ابتلا به بیاختیاری ادرار و سایر بیماریها مانند دیابت بیشتر است. کاهش وزن میتواند به شما کمک کند تا نشت ادرار کمتری داشته باشید و جلوگیری از افزایش وزن ممکن است از بیاختیاری ادرار جلوگیری کند. مطالعات نشان میدهند با افزایش شاخص توده بدنی (BMI) احتمال نشت بیشتر میشود. اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید با پزشک خود در مورد چگونگی کاهش وزن صحبت کنید.
از یبوست جلوگیری کنید
یبوست تهدیدی برای سلامت دستگاه ادراری محسوب شده و منجر به بیاختیاری ادرار میشود. با پزشک خود در مورد نوشیدن مایعات بیشتر و خوردن فیبر کافی برای جلوگیری از یبوست مشورت کنید. پزشکان از داروهایی به نام داروهای ضد موسکارینی مانند اکسیبوتینین و تولترودین، داروهای ضد افسردگی سه حلقهای و آگونیستهای بتا -۳ برای درمان بیاختیاری ادرار استفاده میکنند. این داروها میتوانند باعث یبوست شوند.
ترک سیگار
برای ترک سیگار کمک بگیرید. ترک سیگار در هر سنی برای سلامت مثانه و سلامت کلی مفید است. سیگار کشیدن احتمال ابتلا به بیاختیاری استرسی را افزایش میدهد زیرا باعث ایجاد سرفههای مزمن یا طولانی مدت میگردد. اگر از سرفه جلوگیری کنید ممکن است بتوانید بیاختیاری ادرار خود را بهبود ببخشید.
سیگار کشیدن همچنین باعث بروز تعدادی از انواع سرطان مثانه میشود. در برخی افراد سیگار کشیدن باعث تحریک مثانه میشود.
مثانه خود را آموزش دهید
آموزش مثانه زمانی است که شما طبق برنامه ادرار میکنید تا به کاهش نشت کمک کند. پزشک ممکن است براساس وقایع روزانه مربوط به مثانه که یادداشت کردهاید استفاده از سرویس بهداشتی را طبق برنامهای منظم پیشنهاد کند. به این روند برنامهریزی مراجعه به سرویس بهداشتی اطلاق میشود. طولانی شدن تدریجی فواصل مراجعات به سرویس بهداشتی میتواند به کشش مثانه و نگهداری مقادیر بیشتری از ادرار کمک کند. وقایع روزانه خود را ثبت کنید تا در صورت لزوم بتوانید به آن مراجعه نمایید.
کنترل تمایل به دفع ادرار
ممکن است شما قادر باشید به نیاز فوری خود به دفع ادرار مقاومت کنید. این وضعیت به عنوان سرکوب اصراری یا فوریتی شناخته میشود. با این نوع آموزش به مثانه، نگرانی شما برای پیدا کردن سریع سرویس بهداشتی کاهش مییابد. برخی افراد با انشغال ذهن خود، سعی میکنند تا از نیاز به دفع ادرار غافل شوند. همچنین، برخی افراد با تنفس عمیق و آرامش بخش یا ایستادن آرام این وضعیت را کنترل میکنند. انجام تمرینات مربوط به عضلات کف لگن نیز میتواند به کنترل نیاز به دفع ادرار کمک کند. وارد کردن فشارهای سریع و قوی به عضلات کف لگن نیز میتواند به مدیریت نیاز فوری به دفع ادرار و جلوگیری از نشت کمک کند.
داروها
برای بهبود بیاختیاری فوریتی پزشک ممکن است یکی از داروهای زیر را در اشکال قرص، مایع یا نوار چسب برای شل شدن مثانه تجویز کند:
- داروهای ضد موسکارینی مانند اکسیبوتینین و تولترودین
- آگونیستهای بتا-۳
- محرکهای گیرنده آدرنرژیک بتا -۳
- داروهای ضد افسردگی سه حلقهای
همچنین پزشک ممکن است از سم بوتولینوم اِی یا بوتاکس برای درمان بیاختیاری ادرار و در صورت عدم کارایی سایر داروها یا درمانهای خودمراقبتی استفاده کند. تزریق بوتاکس به مثانه باعث شل شدن آن و ایجاد فضای بیشتری برای ادرار میشود. در نتیجه این درمان احتمال بروز بیاختیاری ادرار کاهش مییابد.
در مردان مبتلا به بیاختیاری ادرار و در صورت بزرگ بودن پروستات ممکن است پزشک علاوه بر داروهای ضد موسکارینی نوع دیگری از داروها را تجویز کند. این داروها عبارتند از:
- مسدود کنندههای آلفا
- مهارکنندههای ۵-آلفا ردوکتاز
تمرینات کگل
کگل انقباض فعال کف لگن است و اگر به طور منظم انجام شود میتواند به شما در ساخت عضلاتی قویتر و ضخیمتر در کف لگن کمک کند. روش تمرینات کگل در مردان با وجود آناتومی متفاوت همانند زنان است.
ابتدا باید عضلات مربوطه را پیدا کنید. ادرار را در میانه جریان متوقف کنید و یا آن را نگه دارید. عضلات کف لگن را به کار بگیرید. سپس دراز بکشید و این حرکت را تکرار کنید تا یک کگل صحیح را انجام دهید:
- عضلات کف لگن خود را فشار داده و بلند کنید.
- عضلات منقبض شده را به مدت سه ثانیه نگه دارید.
- به مدت سه ثانیه عضلات کف لگن خود را کاملاً شل کنید.
در مراحل ابتدایی راحتترین حالت انجام دادن حرکات کگل به صورت دراز کشیده است. اما میتوانید حرکات کگل را در هر زمان و مکان چه در حین آشپزی کردن و چه به صورت نشسته پشت میز محل کار انجام دهید. بنابراین انجام دادن دو تا سه ست ۱۰ تایی در روز باید آسان باشد. همزمان با تقویت عضلات کف لگن، انقباض را برای مدت طولانیتری حفظ کنید تا زمانی که بتوانید این کار را برای ۱۰ ثانیه انجام دهید.
چگونه یک متخصص طب تندرمانی میتواند کمک کند؟
متخصص طب تندرمانی بر اساس نتایج ارزیابی، یک برنامه درمانی اختصاصی را برای بهبود عملکرد عضلات کف لگن شما طراحی خواهد کرد. متخصص طب تندرمانی میتواند به شما در موارد زیر کمک کند:
- توانایی کنترل علائم
- کاهش نیاز به پد و لباس زیر مخصوص، داروهای مختص بیاختیاری ادرار و احتمالاً جراحی
همچنین متخصص طب تندرمانی به شما میآموزد که چگونه با کشش و آزادسازی عضلات کف لگن خود را پیدا کنید (حرکت آنها را حس کنید). پزشک متخصص برنامهای تمرینی را بر اساس شرایط خاص طراحی میکند تا به شما در بهبود عملکرد عضلات کف لگن و در نهایت کنترل بهتر مثانه کمک کند.
درمانها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- بیوفیدبک. متخصص طب تندرمانی بسته به علائم و میزان راحتی بیمار ممکن است به آرامی از الکترودهایی برای اندازهگیری فعالیت عضلات کف لگن استفاده کند. بیوفیدبک به دست آمده میتواند به شما در آگاهی بیشتر از روش صحیح استفاده از عضلات کف لگن کمک کند.
- تمرینات تقویت عضلات. متخصص طب تندرمانی تمرینات خاصی را برای کشش و تقویت عضلات مهم دیگر که به پشتیبانی از عملکرد صحیح مثانه کمک میکنند به شما آموزش خواهد داد.
- تحریک الکتریکی. متخصص طب تندرمانی میتواند تحریک الکتریکی ملایمی را برای کمک به بهبود آگاهی شما از عملکرد عضلات اعمال کند.
جراحی
اگر بیاختیاری ادرار شما ناشی از انسداد یا مجرای ادراری باریک است، پزشک میتواند آن را با جراحی جهت رفع انسداد درمان کند.
درمان جراحی در زنان
مشکلاتی مانند ضعف گردن مثانه یا مجرای ادراری که به خوبی حمایت نمیشود، ممکن است منجر به بیاختیاری استرسی شود. این مشکل با انجام جراحی قابل درمان است. در جراحی اسلینگ، جراح از طریق واژن نواری از جنس مواد خاص (معمولاً مش) را در بافت بین واژن و مجرای ادراری وارد میکند. مش مادهای صفحه مانند است که پزشکان میتوانند آن را برای حمایت از مثانه یا مجرای ادراری یا ترمیم فتق ایمپلنت استفاده کنند. این عمل توسط پزشک در بیمارستان یا مرکز جراحی و تحت بیحسی عمومی، نخاعی یا موضعی انجام میشود. بیشتر بیماران میتوانند همان روز از بیمارستان مرخص شوند، اگرچه برخی ممکن است نیاز به بستری شدن برای یک شب را داشته باشند. بهبودی کامل معمولاً ۲ تا ۳ هفته طول میکشد.
این نوع جراحی گاهی اوقات به عنوان “اسلینگهای مجرای میانی ادرار” شناخته میشود. هرچند این نوع جراحی ممکن است موفقیتآمیز و ایمن باشد، اما در برخی موارد ممکن است به بروز عوارض جدی منجر شود. پزشک میتواند خطرات و مزایای جراحی جهت بهبود بیاختیاری استرسی و حدود انتظارات از نتایج را برای شما توضیح دهد. همچنین، پزشک میتواند در خصوص مناسب بودن جراحی برای بیمار راهنماییهای لازم را ارائه دهد.
درمان جراحی در مردان
بیاختیاری استرسی در مردان گاهی با عمل جراحی درمان میشود. جراحی شامل اسفنکتر ادراری مصنوعی (AUS) و روشهای اسلینگ مخصوص مردان است. عملهای جراحی در بیمارستان توسط پزشک تحت بیهوشی عمومی یا نخاعی انجام میشوند. اکثر بیماران میتوانند همان روز از بیمارستان مرخص شوند اگرچه ممکن است برخی نیاز به بستری شدن برای یک شب را داشته باشند. پزشک میتواند خطرات و مزایای جراحی جهت بهبود بیاختیاری استرسی و حدود انتظارات از نتایج را برای شما توضیح دهد.
جراحیهای کمتهاجمی برای مردانی که دچار بزرگ شدگی پروستات هستند نیز در دسترس میباشند.
آیا میتوان از بروز این آسیب یا بیماری جلوگیری کرد؟
چنانچه افراد روزانه و به درستی انقباضات عضلانی کف لگن را انجام دهند، میتوانند تمرینات را در فعالیتهای زندگی روزمره خود بگنجانند. ایجاد عادات سالم برای مثانه مانند مراجعه منظم و بهموقع به سرویس بهداشتی و پرهیز از تحریک کنندههای احتمالی مثانه مانند کافئین میتوانند تغییراتی مفید در شیوه زندگی برای افراد مبتلا به بیاختیاری ادرار باشند.
پزشک میتواند اطلاعاتی در خصوص موارد زیر را به شما ارائه دهد:
- رژیم غذایی و تغذیه برای کمک به شما در پرهیز از مصرف غذا و نوشیدنیهایی که ممکن است محرک مثانه باشند
- تغییر رفتارهایی که علائم شما را بدتر میکنند
- روشهایی برای کاهش نیاز فوری به دفع ادرار و تکرر ادرار مانند تقویت عضلات یا کشش
- پیروی از یک برنامه سالم برای مراجعه به سرویس بهداشتی
- حفظ نظم رودهها
- نوشیدن مایعات سالم به طور منظم جهت حفظ آب بدن
- پیروی از برنامه ورزشی منظم یا سبک زندگی فعال