فلج بل نوعی فلج موقت صورت است که میتواند بر عملکرد روزمره، توانایی ارتباط با دیگران، عزتنفس و کیفیت زندگی شخص تأثیر منفی بگذارد. این عارضه زمانی رخ میدهد که عصبی که حرکت یک طرف صورت را کنترل میکند ملتهب میشود. فلج بل معمولاً با احساس نگهانی ضعف یا فلج در یک طرف صورت شروع میشود.
اکثر مبتلایان، خصوصاً افرادی که عضلات صورتشان تا حدودی توانایی حرکت دارد، ظرف ۱ تا ۲ ماه بهبود مییابند. درمانهایی مثل فیزیوتراپی، ماساژ صورت یا طب سوزنی تا حدودی میتوانند عملکرد عصب صورت را بهبود و درد را تسکین دهند.
فلج بل صورت چیست؟
فلج بل یک نوع فلج موقت صورت است که میتواند بر عملکرد روزمره، توانایی ارتباط با دیگران، عزتنفس و کیفیت زندگی شخص تأثیر منفی بگذارد. این عارضه زمانی رخ میدهد که عصبی که حرکت یک طرف صورت را کنترل میکند ملتهب میشود. فلج بل اغلب ناگهانی بروز میکند و باعث درجات مختلفی از ضعف صورت میشود، اما بعد از مدتی به طور طبیعی شروع به بهبودی میکند.
در ۷۰ درصد از موارد، بیمارانی که دچار فلج کامل صورت شدهاند (و ۹۴ درصد از بیمارانی که دچار فلج جزئی هستند) ظرف ۶ ماه بهبود مییابند. اما، ۳۰ درصد از بیماران به صورت کامل بهبود نمییابند.
با اینکه علت بروز فلج صورت بل هنوز هم ناشناخته است، اما گمان میرود که در بعضی موارد، این عارضه ناشی از ویروس هرپس (تب خال) باشد. سایر عوامل خطرزای این عارضه عبارتند از: بارداری، چاقی مفرط، فشار خون بالای مزمن، دیابت، عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی و پرهاکلامپسی شدید (که یکی از عوارض بارداری است).
ضعف یا فلج صورت، همچنین میتواند ناشی از مشکلات پزشکی دیگری از جمله تروما، یک عارضه مادرزادی، جراحی یا انواع تومورها باشد.
فلج بل چه حسی دارد؟
فلج بل معمولاً با ضعف ناگهانی یک طرف صورتتان یا این احساس ناگهانی که نمیتوانید یک طرف صورتتان را حرکت دهید شروع میشود.
فلج بل میتواند به سرعت بدتر شود. سایر علائم این عارضه عبارتند از:
- ناتوانی در بستن چشم طرف درگیر صورت
- افتادگی طرف درگیر صورت (ظرف چند ساعت تا طول مدت شب)
- اشکآلود شدن یا خشکی چشم طرف درگیر
- درد درون یا پشت گوش طرف درگیر
- حساسیت به صدا
- آبریزش دهان
- از دست دادن حس چشایی
- مشکل در صحبت کردن به دلیل ضعف اطراف دهان
احتیاط: این علائم همچنین میتوانند نشان دهنده بروز یک عارضه جدی مثل سکته مغزی باشند. اگر دچار هرگونه ضعف صورت شدهاید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید! اگر ضعف با هر یک از موارد زیر همراه بود با فوریتهای پزشکی تماس بگیرید:
- درد در گوش، گونه یا دندانها
- از دست دادن حس در صورت
- گیجی
- ضعف دستها یا پاها
- تغییرات بینایی
- تب
- سردرد
فلج بل چه عوارضی دارد؟
از هر ۱۰ نفر مبتلا به فلج بل ۸ نفر به طور کامل و بدون باقی ماندن هرگونه عوارضی بهبود مییابند. متأسفانه، ۲۰ درصد از مبتلایان دچار فلج و افتادگی طولانی مدت صورت میشوند. عود فلج بل، اگرچه نادر است، اما در صورت رخ دادن معمولاً ظرف دو سال بعد از تشخیص اولیه خواهد بود. این عارضه در صورت عود ممکن است همان طرف قبلی صورت یا طرف دیگر آن را درگیر کند.
تشخیص این عارضه چگونه است؟
برای تشخیص طبی فلج بل، اغلب پزشک حرکات صورت بیمار مانند پلک زدن، بالا بردن ابرو، لبخند زدن و غیره را بررسی میکند.
پزشکی که معاینه را انجام میدهد ممکن است انجام یک امآرآی را هم تجویز کند تا مطمئن شود که ضعف یا فلج صورت بیمار ناشی از یک عارضه جدیتر مثل یک تومور یا سکته مغزی نیست. بعد از اینکه آزمایشها عدم دخالت سایر عارضهها را نشان دادند، پزشک به احتمال زیاد مشکل بیمار را فلج بل تشخیص داده و درمان با فیزیوتراپی را توصیه خواهد کرد.
افرادی که مبتلا به فلج بل تشخیص داده میشوند اغلب، برای کاهش ورم اطراف عصب کنترل کنندهی حرکات صورت، داروهای استروئیدی دریافت میکنند. گاهی اوقات، به بیمار یک داروی ضدویروس هم داده میشود. بعد از تجویز دارو، پزشکتان شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع خواهد داد.
یک فیزیوتراپیست چه کمکی میتواند بکند؟
ظرف دو روز تا یک هفته اول بعد از شروع علائم، فیزیوتراپیست یک سری ارزیابیها را از شما به عمل خواهد آورد، از جمله:
- سوابق پزشکیتان را مرور کرده و در مورد هرگونه جراحی یا عارضهای که قبلاً داشتهاید با شما صحبت میکند
- بررسی که میکند که علائم فعلی شما چه موقع شروع شده و چه چیزی آنها را بدتر یا بهتر میکند
- از شما یک معاینه فیزیکی به عمل میآورد که هدف آن شناسایی الگوهای ضعف ناشی از فلج بل است. در طول این معاینه عملکردهای زیر بررسی میشوند:
- حرکات صورت که باعث حرکت ابروها میشوند
- بستن چشمها
- توانایی استفاده از گونه در هنگام لبخند زدن
- توانایی غنچه کردن لبها
- توانایی نگه داشتن داخل گونهها بین دندانها
- بالا بردن لب بالایی
- بالا یا پایین بردن لب پایینی
در مرحله بعد، فیزیوتراپیست اقدامات زیر را انجام میدهد:
- به شما آموزش میدهد که چگونه از صورت و چشمتان محافظت کنید
- به شما نشان میدهد که چگونه میتوانید در همان حال که دچار فلج صورت هستید امور روزمرهتان را مدیریت کنید
- مسیری که انتظار میرود برای بهبودیتان طی کنید را برای شما توضیح میدهد تا با نشانهها و علائم بهبودی آشنا شوید
- پیشرفتتان را ارزیابی میکند، و اگر پیشرفتی نداشته باشید مشخص خواهد کرد که آیا نیاز به ارجاع به یک متخصص دارید یا خیر
اولین اولویت محافظت از چشم شما است
مشکلات در بستن کامل و سریع چشم میتواند باعث افزایش آسیبپذیری چشم در برابر خشکی و ورود اجسام خارجی مانند شن و خاک شود. این اجسام ممکن است باعث خراشیدن قرنیه (بخش شفاف چشم که عنبیه، مردمک و اتاق جلویی چشم را پوشش میدهد) شده و به بینایی آسیب دائمی وارد کنند. فیزیوتراپیست میتواند به شما راهکارهایی برای محافظت از چشمهایتان آموزش دهد، از جمله:
- استفاده از چشمبند یکطرفه دستساز یا تجاری
- تعیین یک برنامه منظم برای ترطیب چشمها
- بستن چشم با دقت با استفاده از انگشتان
اگر توانایی محدودی در حرکت دادن صورتتان دارید، فیزیوتراپیست میتواند به شما تمرینهای عمومی برای تقویت عضلات صورتتان آموزش دهد که میتوانید در خانه انجام دهید. این تمرینات به شما کمک میکنند تا نحوه حرکت دادن طرف ضعیف صورتتان را یاد بگیرید و همچنین به شما کمک میکنند تا از هر دو طرف صورتتان با هم استفاده کنید. یکی از این تمرینات فوت کردن آرام است.
دوره بهبودی
فیزیوتراپیست به شما کمک میکند تا الگوی سالمی که برای عملکردها و حالات صورت نیاز دارید را مجدداً به دست بیاورید. بهبودی میتواند چالش آفرین باشد، زیرا:
- در حالت عادی، توانایی انجام حالات چهره و بسیاری از حرکات صورت، به صورت خودکار انجام میشوند (به عبارت دیگر، شما با این توانایی به دنیا آمدهاید و تا پیش از این هیچ نیازی نبوده که در مورد آن فکر کنید)
- برخلاف سایر عضلات بدن، عضلات صورت هیچ حسگری ندارند که تمامی جزئیات مورد نیاز در مورد نحوه حرکت کردن را به مغز اطلاع دهند
در این مقطع پرچالش، فیزیوتراپیست در طول انجام تمرینات ویژهای که، بر مبنای مشکلات حرکتی شما، برای بازآموزی حرکات صورتتان طراحی شدهاند، شما را مانند یک مربی هدایت میکند. در طول دوره بهبودی چند نوع تمرین خواهید داشت:
تمرینات محرک
در مراحل اولیه، یعنی زمانی که احتمالاً انجام هرگونه حرکت صورت برایتان دشوار است، فیزیوتراپیست به شما تمریناتی را آموزش میدهد که باعث (محرک) حرکت در صورتتان میشوند. فیزیوتراپیست به شما آموزش میدهد که چگونه صورت خود را در وضعیتی قرار دهید که حرکت دادن آن راحتتر شود (که به آن «دامنه حرکتی کمکی» گفته میشود)، یا اینکه عضلات صورت را به انجام آن کاری که میخواهید تحریک کنید.
تمرینات تسهیل کننده
بعد از اینکه توانستید عضلات صورتتان را تحریک به حرکت کنید، فیزیوتراپیست تمریناتی را طراحی خواهد کرد که به شما کمک میکنند فعالیت و قدرت عضلاتتان را افزایش دهید و در عین حال بتوانید از آنها به مدت طولانیتر استفاده کنید.
تمرینات کنترل حرکت
در این مرحله، فیزیوتراپیست تمریناتی را با اهداف زیر طراحی میکند:
- بهبود هماهنگی عضلات صورت
- اصلاح حرکات صورت برای عملکردهای به خصوص، مثل صحبت کردن یا بستن چشمها
- اصلاح حرکات برای حالات چهره مثل لبخند زدن
- اصلاح الگوهای غیرطبیعی حرکات صورت که ممکن است در طول دوره بهبودی رخ بدهند
برای اینکه بتوانید روی هماهنگی عضلات صورتتان کار کنید، ابتدا میبایست عضلات صورتتان به اندازه کافی توانایی فعالیت داشته باشند. فیزیوتراپیست تعیین خواهد کرد که چه موقع برای این کار آمادهاید.
ریلکسسازی
در طول دوره بهبودی ممکن است دچار اسپاسمها یا انقباضات ناخواسته عضلات صورت شوید. فیزیوتراپیست تمریناتی را برای کاهش فعالیتهای عضلانی ناخواسته طراحی خواهد کرد. فیزیوتراپیست نحوه تشخیص اینکه عضلات صورتتان چه موقع فعال و چه موقع در استراحت هستند را به شما آموزش میدهد. اینکه بتوانید عضلات را به طور ارادی منقبض و شل کنید باعث میشود که بتوانید عضلات صورتتان را به خواست خودتان ریلکس کرده و انقباضات ناخواسته و اسپاسمها را کاهش دهید.
بعد از بهبودی
بعضی افراد ممکن است حتی پس از دورهای از بهبود، متوجه شوند که حرکت دادن عضلات صورت برایشان دشوارتر شده است. این ممکن است باعث نگرانی آنها شود که ممکن است فلج صورتشان دوباره بروز کند. با این حال، باید توجه داشت که عود فلج بل صورت بسیار نادر است.
مشکلات جدید در حرکت دادن صورت ممکن است ناشی از افزایش قدرت عضلات صورت بدون بهبود میزان هماهنگی و کنترل حرکت باشد. برای پیشگیری از چنین وضعیتی، فیزیوتراپیست به شما نشان میدهد که در طول دوره بهبودی باید از چه نوع حرکات صورت اجتناب کنید. به عنوان مثال، موارد زیر ممکن است باعث الگوهای حرکتی غیرطبیعی در عضلات صورت شوند:
- تلاش برای انجام بزرگترین حرکت یا انقباض عضلانی صورت که میتوانید انجام دهید، مانند لبخند زدن تا بیشترین حدی که میتوانید.
- جویدن آدامس با نیروی بسیار زیاد.
- فوت کردن در یک بادکنک با تمامی توان برای به کار گرفتن عضلات صورت.
فیزیوتراپیست به شما آموزش میدهد که چگونه از صورتتان به شکل طبیعی استفاده کنید، به نحوی که مجبور نباشید حالات چهرهتان را به خاطر اینکه “متفاوت” به نظر میرسند، محدود کنید.
برای مبتلایان به فلج بل چه چشم اندازی وجود دارد؟
اکثر مبتلایان به فلج بل بدون نیاز به درمان بهبود مییابند. پس، قاعدتاً ظرف چند هفته میبایست کاهش تدریجی علائم مشاهده شود. بسته به میزان آسیب وارده به عصب، بهبودی کامل میتواند دو تا شش ماه طول بکشد. بعضی از علائم ماندگارتر بوده و بعضی از افراد هرگز به طور کامل بهبود نمییابند.
