درمان قوس و گودی کمر شدید در کودکان و بزرگسالان

لوردوز (گودی یا قوس کمر)  انحنای زیاد ستون فقرات به سمت جلو است. که با انحناهایی که ستون فقرات به شکل طبیعی دارد، متفاوت است. این انحناهای ستون فقرات در ناحیه گردن، قفسه سینه و کمر می باشد و با قوز کمر و پشت (قسمت بالای کمر و نزدیک گردن) و قوس کمر(در پایین کمر) متفاوت می باشند.

انحنای طبیعی ستون فقرات باعث می‌شود که سر در راستای لگن خاصره قرار بگیرد و برای توزیع فشار مکانیکی در طول حرکت کردن، مانند ضربه گیر عمل می‌کند.

گودی کمر در هر سنی ممکن است وجود داشته باشد. این بیماری در ابتدا ستون فقرات کمر را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما در گردن هم ممکن است به وجود بیاید. از علائم قوس کمر باسن برجسته و پشت خمیده در بیماران می باشد و به طور کلی حالت قامت فرد به شکل طبیعی نباشد. گودی کمر می تواند همراه با کمر درد باشد و در موارد شدید حتی بر حرکت طبیعی فرد نیز اثر بگذارد. در ادامه به بحث درمان قوس زیاد کمر می پردازیم.

علائم

علائم گودی کمر به میزان شدت این بیماری بستگی دارد این علائم عبارتند از:

۱-  اگر از کنار به مفصل کمر نگاه شود، کمر به شکل سی انگلیسی (C)  می باشد، همچنین در این افراد باسن برجسته تر به نظر می رسد.

۲-  وقتی بیمار روی زمین دراز می کشد، فاصله ی زیادی مابین قسمت تحتانی کمر با زمین وجود دارد.

۳-  بروز درد وناراحتی درناحیه تحتانی کمر

۴-  اشکال درحرکت مفصل

علت

ابتلا به بعضی از بیماری ها می تواند از علل گودی کمر باشد، که بر ساختار مفاصل کمر تاثیر می گذارد. در ادامه رایجترین بیماریهایی که می توانند علت گودی کمر باشند ذکر شده است. این موارد عبارتند از:

التهاب دیسک کمر: این بیماری به التهاب فضای مابین دیسک های ستون فقرات گفته می شود.

قوز پشت (کیفوز): گودی کمر باعث عدم تعادل در ستون فقرات می شود، بدن این عدم تعادل را با انحنایی رو به بیرون در قسمت بالای ستون فقرات جبران می کند تا فشار کمتری به ناحیه تحتانی کمر وارد شود. برای تشخیص و رفع قوز پشت ، متخصصین سابقه‌ی خانوادگی و تاریخچه‌ی پزشکی بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهند، معایناتی بالینی و بصری از پشت بیمار به عمل می‌آیند و مطالعات رادیولوژیک مربوطه نیز به انجام می‌شوند.

چاقی واضافه وزن : چاقی و اضافه وزن میتواند علت قوس کمر باشد ، بدن برای حفظ تعادل در افراد دارای اضافه، کمر به سمت عقب انحنا پیدا می کند و باعث فشار بر بدن و اثر منفی در نحوه قرارگیری بدن می شود.

پوکی استخوان: پوکی استخوان باعث کاهش تراکم استخوان ها می شود و در نتیجه استحکام ستون فقرات کم شده، بر ساختار استخوان ها اثر منفی می گذارد.

سرخوردگی مهرها (اسپوندیلولیستزیس):این بیماری زمانی رخ می‌دهد که مهره‌ها به سمت جلو ومجاورمهره های دیگردر ناحیه تحتانی ستون فقرات می‌لغزد وحرکت می‌کند.

تشخیص

پزشک ابتدا با معاینه فیزیکی در مورد طبیعی بود حالت اندامی بررسی هایی را انجام می دهد. سپس در مورد زمانی که بیمار متوجه گودی کمر خود شده است از وی سوالاتی می پرسد، همچنین در مورد پیشرفت بیماری سوالاتی را مطرح می کند. بر پایه ی این معاینه پزشک می تواند پیشرفت بیمار در طول  دوره درمان گودی کمر را اندازه گیری کند و برای از بین بردن گودی کمر اقدامات لازم را انجام دهد. معاینه پزشک می‌تواند شامل موارد ذیل باشد:

1. معاینه فیزیکی ستون فقرات به منظور تشخیص ناهنجاری های (بدشکلی های) آن
2. بررسی دامنه حرکتی برای تشخیص این موضوع که بیمار به چه میزانی می‌تواند حرکت‌های خم شدن، راست شدن، خم شدن به پهلو و چرخش ستون فقرات را انجام دهد. با این بررسی پزشک می تواند عدم تقارن بدن را نیز تشخیص دهد.

ارزیابی بیومکانیکال

ساختار اسکلتی عضلانی بدن انسان شامل استخوان، عضله، تاندون و لیگامان می باشد که اتصال دواستخوان به یکدیگر در محل مفصل از حمایت عضلات و سایر ساختارهای لازمه برخوردار خواهد بود تا در مواردی که می خواهیم بدان اشاره کنیم اجازه تحرک و ثبات را بدهد. انتقال نیرو و انجام کار از وظایف اصلی ساختار اسکلتی و عضلانی است، بدین معنا که ستون فقرات به عنوان تحمل کننده وزن سر و اندام های فوقانی(دست ها) و همچنین عامل تحرک تنه بایستی ازاصولی پیروی کند تا با کمترین آسیب بتواند بیشترین کار را انجام دهد. پا ها نیز به عنوان تحمل کننده وزن تنه و قسمت های بالایی باید از اصول این چنینی پیروی کنند. یک مثال ساده ازنحوه طراحی بدن و حالت بهینه آن این است که ستون فقرات در ناحیه گردنی به سمت جلو، در ناحیه پشتی به سمت عقب، در ناحیه کمری به سمت جلو و در ناحیه خاجی به سمت عقب قوس دارد تا با تشکیل این قوس ها بتواند علاوه بر آزادی حرکت حدود ۱۰ برابر بیشتر از وزن خود را تحمل کند. در صورتی که اگر این قوس ها نبودند، این توانایی نیز به وجود نمی آمد، حتی اگر این قوس ها از حالت طبیعی بیشتر باشند نیز موجب کاهش عملکرد و استعداد آسیب می شوند. در ستون فقرات و پاها به عنوان زنجیره به هم مرتبط و بسته انحراف از حالت طبیعی نه تنها موجب آسیب در آن موضع می شود بلکه با انتقال نیرو های غیر طبیعی و ایجاد اهرم های غیر عادی به مفاصل بالایی یا پایینی، در آنها نیز ایجاد آسیب می کند. از این رو با توجه به گسترش زندگی ماشینی و تغییر سبک زندگی کنترل این نیروهای غیر طبیعی وارده به مفاصل و پیشگیری از آسیب امری لازم و بدیهی است. به منظور تشخیص و غربالگری اختلالات مربوط به راستای ستون فقرات و اندام های تحتانی از دستگاه های ارزیابی بیومکانیکال استفاده می شود. این ابزار های تشخیصی علاوه بر بی خطر بودن(درمقایسه با روش های مرسوم تصویر برداری همچون عکس رادیوگرافی) امکان بررسی روند درمان را در دوره های مورد نظر دارند و ابزار مناسبی به منظور غربالگری کودکان در محل مهد یا مدرسه می باشند. در مرکز جامع ارتوپدی فنی امید، اسکن سه بعدی به منظور ارزیابی بیومکانیکال بیمار انجام می شود.

ارزیابی عصبی

ارزیابی عصبی به منظور بررسی وجود علائم زیر صورت می گیرد:

• درد
• بی حسی
• گزگز و مور مور
• اختلال در عملکرد حسی و حرکتی اندام‌ها
• اسپاسم عضلانی
• ضعف و تغییراتی در ادرار/ مدفوع.

رادیوگرافی (اشعه ایکس)

در تصویر برداری با اشعه ایکس اشعه ایکس PA ( خلفی/ قدامی یا پشتی و جلویی) و جانبی (طرفی) بیمار در حالت ایستاده قرار  می گیرد تا تمام ستون فقرات وی مشخص باشد. برای ارزیابی میزان انعطاف پذیری ستون فقرات ممکن است پزشک تصویر برداری با اشعه ایکس را در حالت خمیده به پهلو تجویز نماید. در صورتی که پزشک مشکوک به آسیب نخاعی شود، دستور انجام ام آر ای را می دهد.

به علاوه، ممکن است برای اندازه گیری درجه انحنای لوردوتیک/ انحنای ستون فقرات به جلو از روش زاویه کاب و یک تصویر اشعه ایکس تمام قد و استاندارد استفاده شود.

زمان مراجعه به پزشک

اگر قوس کمر شدید باشد، که در اثر آن بیمار، به ویژه کودکان  نتواند به فعالیت های عادی خود بپردازد، باید برای ارزیابی مشکل به متخصص ستون فقرات مراجعه نمود. اگر کودک در هر مرحله از درمان و رفع گودی کمر (قبل از شروع درمان، در طول درمان و یا بعد از اتمام درمان) دچار اختلال در راه رفتن، ایستادن و مشکل در کنترل مثانه و روده شود، باید فورا به مراکز پزشکی مراجعه شود.

اگر کودک در حدود دو هفته یا بیشتر است که از درد مبهم و خفیف کمر رنج می‌برد و علائم‌اش با استراحت کردن، داروهای غیرتجویزی، کمپرس گرم و یا سرد و کاهش فعالیت تسکین نیافته‌اند، بهتر است در اولین فرصت متخصص ستون فقرات یا پزشک اطفال کودک را معاینه کند.

درمان

متخصص طب فیزیکی که در ارتباط با روش کایروپراکتیک تخصص دارد، می تواند با دستکاری ستون فقرات به کاهش کمر درد و اگر شدت گودی کمر به حدی نباشد که پزشک جراحی را تجویز نماید، توانبخش با استفاده از حرکات کششی و مخصوص قوس زیاد کمر رایجترین درمان گودی کمر محسوب می شود. پزشک غالبا برای کودکان مبتلا به گودی کمر بریس (کمر بند طبی) سفارشی را تجویز می کند و با استفاده از حرکات اصلاحی گودی کمر  اطمینان می یابد که قوس کمر کودک با رشد وی افزایش پیدا نمی کند.

در مواردی که زاویه کاب بیشتر از ۳۰ در جه باشد یا گودی کمر در حال افزایش باشد و کودک هنوز در سن رشد باشد، پزشک بستن بریس و استفاده از ارتز سفارشی که توسط ارتوپدی فنی برای بیمار ساخته شده است را برای مدت مشخصی تجویز می کند. کمربندهای طبی از ستون فقرات بیمار محافظت می‌کنند و بعضی از علائم را بهبود می‌بخشند.

فیزیوتراپی (طب فیزیکی)

هدف از درمان قوس کمر با فیزیوتراپی جلوگیری از پیشرفت بیماری و رفع گودی کمر با استفاده از تقویت عضلات شکم، جلو و پشت ران ها می باشد. زمانی که این عضلات تقویت شدند، با کمک یکدیگر کمر را در جای درست نگه خواهند داشت. بیمار باید ورزش برای رفع قوس کمر و حرکات تقویت عضلات را دست‌کم یک یا دو بار در هفته تحت نظارت فیزیوتراپ انجام دهد و نرمش‌های روزانه را خود به تنهایی در منزل انجام دهد. ممکن است فیزیوتراپ بریس یا کمر بند طبی را برای کودکان و بزرگسالان تجویز کند، اما استفاده از آن تا زمان تقویت عضلات برای رفع گودی کمر، طول خواهد کشید.هر گونه درد ناشی از فیزیوتراپی و گودی کمر را می‌توان با مصرف مسکن‌های ضدالتهاب تسکین داد.

ورزش و حرکات اصلاحی

گودی کمر ناشی از عدم تعادل عضلانی، چهار گروه از عضله‌ها را درگیر می‌کند دو گروه از عضلات خیلی قوی هستند و دو گروه دیگر ضعیفتر از حالت طبیعی هستند که باید تقویت شوندعضلاتی که باید تقویت شوند شامل:

• کشش عضلات بازکننده بالاتنه و خم کننده مفصل ران به ویژه عضله‌های ایلیوپسواس
• تقویت عضلات شکم و باز کننده مفصل ران به ویژه عضلات همسترینگ و عضله سریتی بزرگ

در ادامه چند حرکت اصلاحی مفید و ورزش برای گودی کمر برای درمان و رفع گودی کمر ذکر شده است:

• کشش عضله‌های خم کننده مفصل ران: به نحوی زانو بزنید که زانویتان روی زمین باشد و مفصل ران در بالای زانو قرار بگیرد و با زمین تماس نداشته باشد و پای دیگر مقابل بدن قرار گیرد. سپس مفصل‌های ران را به آهستگی رو به جلو حرکت دهید تا جایی که کشش گسترش یافته از مفصل ران داخلی تا ران را احساس کنید. این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید و سه تا پنج بار تکرار کنید. این حرکت ورزشی را با عوض کردن پاها دوباره انجام دهید.
• کشش کمر: به پشت دراز بکشید و زانوها را تا قفسه سینه بالا بیاورید. بازوها را اطراف زانوها حلقه کنید و آن‌ها را تا جایی که می‌توانید به سمت داخل و شکم بکشید. این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید و حرکت را سه تا پنج بار تکرار کنید.
• تقویت عضله‌های شکم: برای انجام نرمش‌های کرانچ شکم، روی زمین دراز بکشید، زانوها را خم کنید و پاها را صاف روی سطح زمین قرار دهید. سپس سر و قسمت بالایی شانه‌ها را به آرامی، حین گذاشتن دست‌ها روی ران، بند کنید. این حرکت را هر چند بار که می‌توانید، مشروط به اینکه باعث درد نشود، تکرار کنید، یک دقیقه استراحت کنید و سپس این حرکت را با تعداد یکسان در دو نوبت دیگر تکرار کنید. (برای مثال سه نوبت ۱۰ مرتبه‌ای)
• تقویت عضله‌های سرینی بزرگ: به پشت روی زمین دراز بکشید، پاها را صاف روی زمین قرار دهید و دست‌ها را به طرف پا بکشید. مفصل‌های ران را به تدریج بلند کنید تا جایی که خط بین زانوها و شانه‌ها صاف شود. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید و این حرکت را ۱۰ بار تکرار کنید.

داروها

داروهایی نظیر داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) برای رفع درد و کاهش ورم مصرف می‌شوند.

جراحی

اگر درمان گودی کمر با روش های بدون جراحی موفقیت آمیز نباشد و یا قوس کمر شدید باشد، جراحی تجویز می شود. جراح با قرار دادن میله های فلزی و قلاب ها (پیچ ها) انحنای ستون فقرات را اصلاح می کند. جراحان همچنین از پیوند یا گرافت استخوانی برای یاری رساندن به رشد سلول‌های استخوانی جدید و پایداری بهره می‌گیرند.

جلوگیری

• کف پا را هنگام نشستن به صورت صاف روی زمین قرار دهید. کوسن مثلث مانندی (پشتی طبی) را روی صندلی قرار دهید یا صندلی‌تان را به گونه‌ای تنظیم کنید که زانویتان هنگام نشستن اندکی پایین‌تر از مفصل ران باشد. انحناء طبیعی کمر را حفظ کنید چون قوس کمر بسیار کم یا زیاد مشکل‌ساز خواهد بود.
• هنگام ایستادن برای حمایت از کمر یک پا را با گذاشتن روی پله یا بلندی استراحت دهید.
• هنگام ایستادن زانوها را در حالت صاف قفل نکنید.
• اگر روی شکم می‌خوابید، بالشت تختی را هنگام خوابیدن زیر شکم قرار دهید. ضمناً بهتر است زمان خوابیدن به پشت، بالشتی را زیر زانوها بگذارید.
• از کفش های پاشنه بلند که احتمال زمین خوردن را افزایش می دهند، استفاده نکنید و کفش هایی را استفاده کنید که به خوبی از پا حمایت می کنند.
• عضله‌های باسن و شکم را تقویت کنید
• در صورت کمر درد مداوم یا مکرر به پزشک مراجعه کنید.

جراحی به منظور درمان گودی کمر فقط در موارد شدید و مقاوم به درمان های بدون جراحی تجویز می شود. اکثر بیماران با روش های بدون جراحی مانند حرکات اصلاحی، بریس، کایروپراکتیک و … بهبود می یابند. استفاده از کمر بند طبی به منظور پیشگیری از تشدید قوس کمر تا زمان تقویت عضلات، طول خواهد کشید.