زخم پای دیابتی

درحال‌حاضر ساليانه بيش از يک ميليون قطع عضو در دنيا اتفاق مي‌افتد که تقريباً علت بيش از نيمي ازموارد قطع عضوهای غيرتروماتيك، ديابت مي‌باشد. به‌عبارت ديگر در هر ۳۰ ثانيه يک پا به‌دليل ديابت در دنيا قطع مي‌شود. در مقايسه با ساير عوارض مزمن ديابت، پاي ديابتي علت شايع بستري بيماران ديابتي در بيمارستان‌هاست که با افزايش ميزان ناتواني و مرگ‌ومير نيز همراه مي‌باشد.
ابتلا به دیابت سبب بروز عوارض گوناگونی در بدن می شود. بالا بودن مقدار قند در خون به مدت طولانی سبب بروز عوارضی در اعصاب، کلیه ها، چشم و رگ های خونی می گردد. دیابت سبب کاهش توانایی بدن در مقابله با عفونت ها می شود.
اگر دیابت به خوبی کنترل نشود، تخریب ارگان ها و اختلال در سیستم ایمنی افزایش می یابد. هنگامی که دیابت به خوبی کنترل نشود و روند درمان دیابت را به طور کامل انجام نشود، می تواند سبب سخت شدن سرخرگ ها یا آترواسکلروز شود. هنگامی که جریان خون در بافت مجروح ضعیف باشد، بهبود زخم به سختی صورت می گیرد.
تخریب سیستم عصبی در فرد مبتلا به دیابت ممکن است سبب بی حسی پاها گردد. این تخریب می تواند ترشح طبیعی عرق و چربی که سبب لطافت و نرمی پوست می شوند را مختل کند. این عوامل دست در دست یکدیگر می توانند منجر به ایجاد فشار غیر طبیعی روی پوست، استخوان ها و مفاصل پا به هنگام راه رفتن گردند و این موضوع می تواند سبب ایجاد ترک و حتی زخم بر روی پوست شود.
تخریب عروق خونی و اختلال در فعالیت سیستم ایمنی به علت دیابت موجب بروز اختلال در بهبود زخم ها می گردد. ایجاد عفونت باکتریایی در پوست ، بافت پیوندی، ماهیچه ها و استخوان ها به دلیل اختلالات ذکر شده، تقویت می شود. این عفونت ها می تواند به قانقاریا بیانجامند. به دلیل کاهش جریان خون، آنتی بیوتیک ها نمی توانند به راحتی به محل عفونت برسند. غالبا تنها درمان پای قانقاریا شده، قطع آن عضو است . چنانچه عفونت وارد جریان خون شود، می تواند زندگی فرد را تهدید کند.
افراد مبتلا به دیابت باید در مورد چگونگی معاینات پا و تشخیص علایم اولیه ی مشکلات پای دیابتی آموزش داده شوند.

علایم رایجی را که بیمار دیابتی با مشاهده آنها باید با پزشک معالج خود مشورت نماید:

هر گونه تروما (آسیب) به پاها در بیماران دیابتی حتی اگر بسیار ناچیز باشد، نیاز به معاینه ی پزشکی دارد. حتی جراحت های کوچک می تواند به عفونت های جدی بیانجامد.
درد ملایم تا متوسط موقتی در پاها علامتی جدی نیست ، اما دردهای ثابت هرگز طبیعی نیستند و باید آنها را جدی تلقی کرد.
تاول، جراحت یا زخم جدید با اندازه ی کمتر از ۲٫۵ سانتی متر می تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود.
بیماران باید با پزشک خود کلاس های آموزشی را برای چگونگی درمان زخم ها بگذرانند.
میزان تب با شدت عفونت، مرتبط نمی باشد. بیمار می تواند تب نداشته باشد، یا تب پایینی داشته باشد، ولی به یک عفونت جدی مبتلا باشد. به همین علت، بیماران دیابتی باید در مورد وجود تب حساس باشند
هر ناحیه ی گرم ، قرمز یا متورم بر روی پاها می تواند علامت اولیه عفونت یا التهاب باشد.توجه به این علایم اولیه می تواند از بروز عوارض جدی پیشگیری کند.
درد، قرمزی و تورم اطراف ناخن های پا می تواند نشانه ای از رشد ناخن در گوشه ی آن باشد . این مسئله یکی از عوامل عفونت و قطع پا در افراد دیابتی است. تشخیص زودهنگام و درمان سریع آن بسیار مهم و ضروری است.
بی حسی جدید یا دائمی در پاها می تواند علامتی از تخریب عصب دیابتی (نوروپاتی) یا اختلال در گردش خون در پاها باشد. هر دوی این شرایط سبب قرار دادن بیمار در معرض خطر ابتلا به عوارض جدید از جمله عفونت و قطع عضو می شود.
مشکل در راه رفتن می تواند به دلیل آرتریت دیابتی (charcot’s joints)باشد که معمولا علامت گرفتگی غیرطبیعی یا فشار بر روی پا یا نامناسب بودن کفش ها می باشد. مداخلات اولیه کلید اصلی پیشگیری از ایجاد مشکلات جدی پا از جمله زمین خوردن، جراحت پوست اندام انتهای (پا) و عفونت می باشد.
خارش دائمی پاها، علامت عفونت قارچی یا خشکی پوست است که هر دوی این موارد می تواند به ایجاد عفونت منجر گردد.
تشکیل پینه یا میخچه بر روی پا را باید جدی گرفت و باید این ضایعات زیر نظر متخصص، از روی پا برداشته شوند. از دستکاری یا برداشتن این ضایعات در خانه یا بوسیله ی اسیدهای ضعیف جدا خودداری کنید.
وجود تب همراه با سایر علایم یا حتی تب به تنهایی ، باید سریعا به پزشک گزارش شود. معمولا میزان تب با شدت عفونت، مرتبط نمی باشد. بیمار می تواند تب نداشته باشد، یا تب پایینی داشته باشد، ولی به یک عفونت جدی مبتلا باشد. به همین علت، بیماران دیابتی باید در مورد وجود تب حساس باشند.
چنانچه زمان و موقعیت بیمار اجازه دهد باید علایم بیمار، داروهایی که مصرف می کند، حساسیت به انواع داروها، نام پزشک معالج و شماره ی تلفن تماس را یادداشت کرده و بیمار را به بخش اورژانس بیمارستان ارجاع داد. این اطلاعات می تواند کمک بزرگی به پزشکان بخش اورژانس در ارزیابی و درمان مشکلات بیمار باشد.

علایمی که نیاز به توجه جدی پزشک به مشکلات پا دارد:

درد شدید در هر قسمتی از پا ممکن است ناشی از کاهش شدید گردش خون، عفونت جدی یا تخریب شدید عصب (نوروپاتی) باشد. هر گونه بریدگی در پاها که با خونریزی همراه باشد، نیاز به ضدعفونی و درمان سریع دارد. زخم عمیق بر روی پا، مانند زخمی که از ضربه میخ یا گازگرفتگی سگ یا گربه ناشی شده باشد، ممکن است منجر به عفونت شدید شود. گسترش قرمزی در اطراف زخم بر روی پا ممکن است نشانه‌ای از پخش شدن عفونت در بافت باشد. تب همراه با قرمزی، تورم و گرمی یا هر نوع زخم یا جراحت بر روی پا می‌تواند نشانه‌ای از قطع عضو یا عفونت تهدیدکننده حیات باشد. اگر شما دیابت دارید و دمای بدن شما تقریباً همیشه ۳۸٫۶ درجه سانتیگراد است و هیچ علامت مشخصی ندارید، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا منشأ تب را شناسایی کرده و درمان مناسب را دریافت کنید. افراد دیابتی باید حتی در صورت مشاهده تب خفیف به پزشک مراجعه کنند، زیرا معمولاً شدت تب با شدت بیماری مرتبط نیست. پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند، اما ممکن است همچنین این دارو را تجویز نکند، زیرا بیشتر عفونت‌ها ویروسی هستند و نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک ندارند. تغییر در وضعیت ذهنی و هوشیاری فرد ممکن است نشانه‌ای از عفونت تهدیدکننده حیات باشد و ممکن است منجر به از دست دادن عضو گردد. تغییر و کاهش هوشیاری ممکن است نشانه‌ای از افزایش یا کاهش قند خون باشد که این حالات در هنگام وجود عفونت شایع است.

۱۰ روش برای جلوگیری و درمان زخم های دیابت

حتی اگر زخم شما کوچک است روش های زیر را برای جلوگیری و درمان آن به کار گیرید.

۱- مراقبت سریع از زخم : حتی اگر زخم شما سطحی و کوچک است می تواند تبدیل به یک عفونت و محل رشد باکتری در فرد شود.پس می بایست مراقبتهای ویژه سریعاً جهت اقدام برای بهبود سریع زخم صورت پذیرد.

۲- زخم را تمیز کنید : محل زخم شده را زیر آب گرفته تا کاملاً تمیز شود از صابون و پراکسید هیدروژن (آب اکسیژن) استفاده نکنید ، زیرا باعث تحریک زخم می شود، برای جلوگیری از غفونت زخم ، پماد آنتی بیوتیک را برروی زخم بمالید و آن را پانسمان کنید . اطراف زخم را روزانه با صابون تمیز کرده و هر روز پانسمان را عوض کنید.

۳- برای بهبود زخم آن را تحت فشار قرار ندهید : برای مثال اگر زخم در پایین پا که معمول ترین جای زخم در افراد دیابتی است قرار دارد برای جلوگیری از تاول سعی کنید به آن فشار وارد نکنید.

۴- پاهای خود را خشک کنید : رطوبت بین انگشتان پا می تواند باعث تشدید زخم شود.

۵- پاهای خود را همیشه مرطوب نگه دارید : سعی کنید برای جلوگیری از تشدید زخم ها همیشه پای خود را با کرم های مرطوب کننده مرطوب نگه دارید.

۶- پوشیدن کفش و جوراب های مخصوص : کفش ها و جوراب های مخصوص دیابتی ها را بپوشید و در موارد خاص اگر زخم شدید است ،از پیاده روی خودداری و از ویلچر استفاده کنید.کفشها و جورابهای مخصوص را از داروخانه تهیه فرمائید.

۷- اجتناب از پوشیدن کفش های نامناسب : از پوشیدن کفش های پاشنه بلند و تنگ جداً خودداری کنید و هرگز پا برهنه راه نروید، پاهای خود را از حرارت زیاد دور نگه دارید.

۸- جلوگیری از افزایش زخم ها : پوشیدن کفش نامناسب، عدم کنترل قند خون، سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و کلسترول بالا می تواند از مواردی باشد که زخم ها را تشدید کند.

۹- اجتناب از استفاده قیچی برای تمیز کردن پینه : برای پاک کردن پینه ها از پاهای خود از سنگ پا استفاده کنید و به تدریج این پینه ها را پاک کنید، هرگز از قیچی یا ناخن گیر استفاده نکنید.

۱۰- داشتن رژیم غذایی سالم : داشتن رژیم غذایی غنی از ویتامین A,C,E و روی می تواند به بهبود زخم کمک زیادی کند و مانع از به وجود آمدن زخم های جدید شود.

توجه : برای جلوگیری از آسیب های جدی تر به دکتر مراجعه کنید و از کرم ها و داروهای مخصوص افراد دیابتی استفاده کنید.
عوامل ایجاد پای دیابتی

چندین فاکتور مختلف می تواند سبب افزایش خطر ابتلا به مشکلات پای دیابتی و بروز عفونت درپاها شود:

پوشش پا: کفش های نامناسب علت اصلی بروز مشکلات پای دیابتی می باشند:

• چنانچه نقاط قرمز یا دردناک ، تاول، پینه، میخچه یا نقاطی که دائماً درد داشته باشند درهنگام پوشیدن کفش ایجاد شود، باید در اسرع وقت کفش خود را تعویض نمایید.
• چنانچه بیماران به اختلالاتی نظیر صافی پا ، پینه ی پا و یا انگشتان چکشی مبتلا باشند باید از کفش های ویژه یا کفی های طبی خاص برای رفع این مشکل استفاده نمایند.

تخریب عصب: افرادی که به مدت طولانی به دیابت مبتلا می باشند یا کنترل ضعیفی بر مقدار قند خون خود دارند بیشتر درمعرض تخریب اعصاب پا هستند. اصطلاح پزشکی این وضعیت نوروپاتی محیطی است:

• به دلیل تخریب عصب ، بیمار قادر به درک حس طبیعی در پاها نمی باشند همچنین ممکن است قادر به حس وضعیت پاها وانگشتان خود در هنگام راه رفتن و حفظ تعادل نباشد. هنگامیکه وضعیت اعصاب پا طبیعی باشد، فرد می تواند پاهای خود را حس کند و چنانچه کفش به پا فشار آورد یا در هنگام راه رفتن پای فرد پیچ بخورد، آنرا احساس کند.
• فرد مبتلا به دیابت قادر به حس جراحت های کوچک نظیر بریدگی ، خراش یا تاول در پا یا علایم غیر طبیعی نظیر پینه ، میخچه یا پیچ خوردگی پا نمی باشد. در افراد سالم تشخیص وجود سنگریزه در کفش به راحت است اما افراد مبتلا به دیابت قادر به درک وجود سنگریزه یا برجستگی در کفش خود نیستند ، بهمین علت ساییدگی اجسام خارجی موجود در کفش میتواند به راحتی منجر به ایجاد زخم در پا شود.

گردش ضعیف خون: هنگامیکه دیابت به خوبی کنترل نشود، میتواند سبب سخت شدن سرخرگها یا آنرواسکلروز شود. هنگامیکه جریان خون در بافت مجروح ضعیف باشد، بهبود زخم به سختی صورت می گیرد.

ترومای پا: هر گونه آسیب یا ضربه ای به پا می تواند سبب افزایش خطرات جدیدی در پای افراد دیابتی شود.

عفونت ها:

• عارضه ی پای ورزشکاران بدلیل نوعی عفونت قارچی بروی پوست یا ناخن های پا است که می تواند به عفونت های باکتریایی جدی تبدیل شود و باید سریعاً درمان گردد.
• ناخن هایی که در پوست رشد می کنند میتوانند سبب بروز مشکلاتی در پا شوند، بهمین علت باید سریعاً توسط یک متخصص مسائل پا تحت بررسی قرار گیرند.

سیگار: کشیدن سیگار یا هر نوعی از تنباکو می تواند موجب تخریب رگهای خونی کوچک در پاها شود. این تخریب میتواند از فرآیند بهبود زخم جلوگیری کند و عامل اصلی ایجاد عفونت و قطع عضو تاخیر در بهبود زخم می باشد. اهمیت ترک سیگار را برای افراد دیابتی توضیح دهید.

کفش مناسب برای افراد دیابتی:

اگر کفش از نظر اندازه و فرم نامناسب انتخاب شود، در درازمدت سبب صدمه و آسيب به پا و در نتيجه ايجاد مشکلاتى مانند پينه و زخم خواهدشد. بيماران ديابتى لازم است تا کفش هاى مناسبی بپوشند (شکل ۱، ۲ و ۳). انتخاب کفش بهتر است بر اساس توصیه های کارشناسان ارتز و پروتز (کارشناس ارتوپدی فنی) خریداری یا دوخته شوند.

راهنماى انتخاب کفش:

انتخاب کفش‌هایی که اندازه‌ی مناسبی برای طول، عرض و عمق ناحیه انگشتان دارند، بهتر است تا هیچ فشاری بر روی انگشتان ایجاد نشود. همچنین، فاصله مناسب بین نوک انگشتان و نوک کفش (حدود ۷ تا ۱۰ میلیمتر) باعث می‌شود تا انگشتان فشرده نشده و عملکرد آنها تحت تأثیر قرار نگیرد.

استفاده از کفش‌های قابل تنظیم با بند یا ولکرو بهتر است. وجود بند باعث می‌شود پا در محل خود نگه داشته شود و از حرکت پا و فشرده شدن مداوم انگشتان به جلوی کفش جلوگیری شود. همچنین، کفش‌ها باید شکل پا را داشته و پاشنه‌ی آنها کمتر از ۵ سانتیمتر باشد تا از تحمل بیش از حد وزن بر روی سر متاتارس‌ها جلوگیری شود. همچنین، داخل کفش باید یکنواخت و یک دست لایه‌گذاری شده باشد تا برجستگی و فرورفتگی وجود نداشته باشد.

بهترین زمان برای خرید کفش بعد از ظهر است، زیرا پا طی روز قدری ورم دارد. از پوشیدن دمپایی به جای کفش برای مدت طولانی خودداری شود. همیشه از جوراب استفاده کنید تا از ایجاد تولی جلوگیری شود. قسمت دوخت جوراب باید به سمت بیرون قرار داده شود و در صورت سوراخ شدن جوراب، بلافاصله جوراب عوض شود.

اصول اساسی برای درمان زخم پای دیابتی

بیماران دیابتی باید از پرهیز از فشار آوردن به زخم، کنترل عفونت، خون‌رسانی کافی و دبریدمان زخم پاها برای پیشگیری از عود زخم پاها اطمینان حاصل کنند. هنگام فعالیت‌های روزانه نباید به محل زخم فشاری وارد شود تا امکان بهبود زخم فراهم شود. برای حذف فشار، گچ گرفتن، آتل‌بندی و استفاده از کفش‌های مخصوص مفید است. همچنین، به دلیل ضعف سیستم دفاعی بدن بیمار دیابتی، در بسیاری از موارد نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل کلیندامایسین، سیپروفلوکساسین و سفالکسین برای پیشگیری از عود زخم وجود دارد. تأمین خون‌رسانی کافی نیز برای ترمیم زخم بسیار مهم است و در برخی موارد به پیوند عروق نیاز است. همچنین، دبریدمان (برداشتن نسوج مرده و له‌شده یا عفونی) از محل لبه‌های زخم و کف زخم بسیار مهم است. بیماران دیابتی باید به طور دقیق آموزش داده شوند که چگونه از پاهای خود مراقبت کنند؛ باید روزانه پاها را برای قرمزی، تاول، بریدگی، تغییر حرارت (گرمی یا سردی)، تورم و از دست رفتن حس بررسی کنند.

از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات  عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)