اسپوندیلولیستزی (سُرخوردگی مهره کمر) یک عارضه مرتبط با ستون فقرات است که باعث بروز کمردرد می‌شود. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که یکی از مهرهها از از محل طبیعی خود خارج شده و بر روی مهره پایینی می‌لغزد. در بیشتر مواقع، درمان‌های غیر جراحی سبب تسکین علائم لغزیدن مهره کمر می‌شوند.
اسپوندیلولیستزیس یا لغزش مهره کمر چیست؟
سر خوردگی یا جابه‌جایی مهره کمر زمانی ایجاد می‌شود که یکی از مهرهها از محل طبیعی خود خارج می‌شود. این عارضه معمولا در قسمت پایین ستون فقرات بروز میکند. زمانی که مهره جابهجا شده بر روی عصب فشار وارد میکند، میتواند باعث بروز درد در قسمت پایین کمر و یا پاها شود.
نام لاتین سرخوردگی مهره یا لغزش مهره، اسپوندیلولیستزیس می باشد. این لغت از دو بخش تشکیل شده است: اسپوندیلو که به معنای ستون فقرات است و لیستزیس که به معنای لغزش میباشد. بنابراین اسپوندیلولیستزیس لغزش رو به جلوی یک مهره نسبت به مهره دیگر میباشد.
تقسیم‌بندی سُرخوردگی مهره کمر بر حسب شدت
سرخوردگی یا جابهجا شدن مهره کمر را میتوان بر حسب شدت به ۵ نوع درجه‌بندی کرد (درجه یک به کمترین شدت و درجه پنج به بیشترین شدت مرتبط می‌شود). لغزیدن مهره کمر با اندازه‌گیری میزان لغزش یک مهره به سمت جلو بر روی مهره پایینی درجه‌بندی می‌شود. لغزش با درجه بالا زمانی ایجاد می‌شود که بیش از ۵۰ درصد از عرض مهره مورد نظر روی مهره پایینی به طرف جلو لغزش داشته باشد. در صورت وجود سرخوردگی با درجه بالا، احتمال بروز درد شدید و آسیب‌دیدگی عصب و نیاز به جراحی برای تسکین علائم و جلوگیری از تخریب بیشتر افزایش پیدا میکند.
| درجه ۱ | ۲۵ درصد از بدنه مهره به طرف جلو دچار لغزش شده است |
| درجه ۲ | ۵۰% |
| درجه ۳ | ۷۵% |
| درجه ۴ | ۱۰۰% |
| درجه ۵ | بدنه مهره به طور کامل دچار لغزش شده است |
انواع سرخوردگی مهره کمر
سرخوردگی مهره کمر دارای شش نوع اصلی میباشد. نوع سرخوردگی مهره بر اساس علت بروز عارضه تعیین می‌شود. انواع سرخوردگی مهره کمر عبارتند از:
سرخوردگی مهره مادرزادی
در این حالت، مهره در زمان تولد نوزاد دچار نقص میباشد.
سرخوردگی مهره ایستمیک (بین مفصلی یا باریکه‌ای)
این نوع سرخوردگی در اثر یک عارضه دیگر به نام اسپوندیلولیزیس ایجاد می‌شود. در اثر اسپوندیلولیزیس، یک شکستگی یا شکاف در قسمت ظریف مهره میتواند سبب سرخوردگی مهره به سمت عقب، جلو یا روی استخوان پایینی شود.
سرخوردگی مهره دژنراتیو (فرسایشی یا تحیل‌رونده)
به مرور زمان، دیسکی که از مهره محافظت میکند، خشک شده و نازک‌تر می‌شود. در این حالت احتمال سرخوردگی مهره افزایش پیدا میکند.
سرخوردگی مهره ناشی از ضربه و آسیب‌دیدگی
ضربه یا آسیب‌دیدگی میتواند باعث سرخوردگی یا لغزیدن مهره کمر شود.
سرخوردگی مهره ناشی از بیماری‌های دیگر
برخی از بیماری‌های دیکر مانند پوکی استخوان یا سرطان میتوانند باعث لغزش مهره کمر شوند.
سرخوردگی مهره بعد از عمل جراحی ستون فقرات
امکان دارد مهره بعد از عمل جراحی ستون فقرات دچار سرخوردگی شود.
دلایل سرخوردگی مهره کمر
علل سرخوردگی مهره کمر ممکن است بسته به سن، وراثت و نحوه زندگی متفاوت باشد. در مورد سرخوردگی مهره در کودکان، باید توجه داشت که این عارضه ممکن است ناشی از آسیب‌دیدگی یا اختلال‌های مادرزادی باشد. همچنین، اگر سابقه سرخوردگی مهره در اعضای خانواده وجود داشته باشد، احتمال بروز این عارضه در هر سنی وجود دارد. رشد سریع در دوره بلوغ و نوجوانی نیز میتواند عامل موثری در بروز این عارضه باشد.
انجام فعالیتهای ورزشی نیز ممکن است باعث کشش بیش از حد و فشار بر روی قسمت پایین کمر شود. ورزش‌هایی مانند فوتبال، ژیمناستیک، دو و میدانی و وزنه‌برداری ممکن است باعث افزایش احتمال جابه‌جایی مهره کمر شوند.
اسپوندیلولیزیس معمولا زمینه‌ساز بروز سرخوردگی مهره کمر میباشد. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که یک شکستگی در مهره وجود دارد، اما مهره هنوز بر روی استخوان پایینی در ستون فقرات جابهجا نشده است.
علائم سرخوردگی مهره کمر
بسیاری از افراد مبتلا به سرخوردگی مهره کمر دارای هیچ علائمی نمی‌باشند و تنها با استفاده از تصویربرداری با اشعه ایکس متوجه وجود این عارضه می‌شوند. علائم سرخوردن مهره کمر شامل موارد زیر میباشد:
- بروز کمردرد خصوصا پس از ورزش کردن
- افزایش انحنای ستون فقرات (گودی کمر)
- درد و یا ضعف در یک یا هر دو ران (یا ساق پا)
- کاهش توانایی کنترل عملکرد روده و مثانه
- سفتی عضلات پشت ران
- در موارد سرخوردگی شدید مهره امکان دارد در نحوه ایستادن و راه رفتن شخص تغییر ایجاد شود. این عامل میتواند به دلیل افزایش انحنای کمر به طرف جلو سبب بیرون‌زدگی بیشتر شکم شود. در این حالت امکان دارد بالاتنه کوتاه‌تر به نظر رسیده و اسپاسم عضلانی در قسمت پایین کمر ایجاد شود.
تشخیص سرخوردگی مهره کمر
معاینه بدنی
جهت تشخیص جابهجا شدن مهره کمر، پزشک در ابتدا سابقه پزشکی و وضعیت کلی سلامتی شخص و علائم را بررسی میکند. انجام فعالیتهای ورزشی توسط بیمار نیز حائز اهمیت میباشد. شرکت در فعالیتهای ورزشی که سبب واردن شدن فشار بیش از حد بر کمر می‌شود سبب افزایش احتمال بروز اسپوندیلولیزیس یا اسپوندیلولیستزیس خواهد شد.
پزشک کمر و ستون فقرات بیمار را جهت ارزیابی موارد زیر معاینه میکند:
- بروز درد هنگام لمس
- محدودیت در دامنه حرکتی
- اسپاسم عضلانی
- ضعف عضلانی
پزشک همچنین وضعیت بدنی و نحوه گام برداشتن بیمار را نیز بررسی میکند. در برخی از موارد، سفتی عضلات همسترینگ میتواند در نحوه راه رفتن بیمار اختلال ایجاد کند.
آزمایش‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری به تشخیص سرخوردگی مهره کمر کمک می‌کنند.
تصویربرداری با اشعه ایکس
اشعه ایکس به عنوان یک روش تصویربرداری برای نمایش ساختارهایی مانند استخوان‌ها استفاده می‌شود. پزشکان میتوانند با استفاده از این روش، شکستگی‌های استرسی و راستای مهرهها را ارزیابی کنند. تصویربرداری با اشعه ایکس از زوایای مختلف کمر نشان‌دهنده وجود ترک یا شکستگی استرسی در بخش بین مفصلی از مهره چهارم یا پنجم کمری میباشد. این عارضه به عنوان اسپوندیلولیزیس شناخته می‌شود.
همچنین، افزایش میزان شکاف شکستگی بین مفصلی و حرکت مهره به طرف جلو نشان‌دهنده وجود عارضه اسپوندیلولیستزیس میباشد. تصویربرداری با اشعه ایکس از سمت پهلو به پزشک کمک میکند تا میزان لغزش مهره را تشخیص دهد.
سی تی اسکن
روش دیگری که در ارتباط با ارزیابی شکستگی یا سرخوردن مهره ستون فقرات و در طرح‌ریزی برنامه درمانی به کار می‌رود، سی تی اسکن است. در این روش، از اشعه ایکس به همراه فن‌آوری رایانه‌ای برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای بدن استفاده می‌شود. با این حال، به دلیل اینکه بیمار در این روش بیشتر از تصویربرداری با اشعه ایکس در معرض اشعه قرار می‌گیرد، پزشکان ممکن است از این روش به صورت مداوم استفاده نکنند.
در برخی موارد، در زمان انجام سی تی اسکن برای موارد غیر مرتبط مانند درد شکم یا آسیب‌دیدگی پس از تصادف، ممکن است عارضه اسپوندیلولیزیس تشخیص داده شود.
اسکن اسپکت
در روش اسکن اسپکت از مقادیر مختصر ماده رادیواکتیو برای ارزیابی بخش‌های مرتبط با افزایش فعالیت استخوانی استفاده می‌شود. در مواقعی که سی تی اسکن در دسترس نباشد از اسکن اسپکت برای تشخیص اسپوندیلولیزیس استفاده خواهد شد. این روش امروزه چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
اسکن ام آر آی
اسکن ام آر آی تصاویر بهتری نسبت به تصویربرداری با اشعه ایکس ایجاد میکند. ام آر آی در تشخیص تخریب دیسک‌های بین مهره‌ای و یا فشار وارد بر ریشه‌های عصب ناشی از لغزش مهره کمر کمک میکند. این روش همچنین در تشخیص وجود آسیب‌دیدگی در بخش بین مفصلی به پزشک کمک میکند.
درمان سرخوردگی مهره کمر
درمان جابهجا شدن مهره کمر به علائم ایجاد شده و شدت این علائم بستگی دارد. در بیشتر موارد درمان سرخوردگی مهره کمر بدون جراحی از جانب پزشک توصیه می‌شود.
روشهای درمان غیر جراحی سرخوردگی مهره کمر
روشهای اولیه درمان جابهجا شدن مهره کمر شامل موارد زیر میباشد:
- استراحت کوتاه‌مدت، خودداری از انجام فعالیت‌هایی مانند خم شدن، بلند کردن اشیاء سنگین، ورزش‌های پربرخورد
- مصرف داروهای مُسکن ضد التهابی مانند ایبوپروفن یا مُسکن‌های قوی‌تر طبق تجویز پزشک
- فیزیوتراپی: تمارین ورزشی کششی و تقویتی میتوانند به افزایش دامنه حرکتی در قسمت پایین کمر و عضلات همسترینگ کمک کنند.
- در صورت وجود درد، بی‌حسی و احساس گزگز در پاها، امکان دارد تزریق کورتیکواستروئید در اطراف عصب فشرده شده و در مرکز ستون فقرات توصیه شود.
این روشهای درمانی فقط باعث تسکین موقتی شده ولی امکان دارد علائم به مرور زمان به طور کامل رفع شوند. در گذشته از کمربند طبی برای برخی از افراد مبتلا به سرخوردگی مهره کمر استفاده می‌شد، ولی امروزه از این کمربندهای طبی استفاده نمیشود چرا که پزشکان عقیده دارند این ابزار طبی بدون بهبود علائم سبب ضعیف شدن ستون فقرات می‌شوند.
جراحی برای درمان سرخوردگی مهره کمر
در صورت عدم تاثیر روشهای غیر جراحی و شدید و مداوم بودن علائم و یا فشردگی عصب در ستون فقرات امکان دارد از جراحی برای درمان سُرخوردن مهره کمر استفاده شود.
نوع عمل سرخوردگی مهره کمر به نوع اسپوندیلولیستزی یا لغزیدن مهره کمر بستگی دارد. در عمل جراحی معمولا استخوان مورد نظر در ستون فقرات که دچار لغزش شده است با استفاده از پیچ، میله و قسمتی از استخوان بدن بیمار (از قسمت نزدیک سرخوردگی) به استخوان‌های مجاور متصل می‌شود.
در برخی از موارد دیسک بین استخوان‌ها در ستون فقرات نیز ممکن است برداشته شود. این دیسک توسط یک کیج کوچک (Cage) حاوی گرافت استخوان برای جدا نگه داشتن استخوان‌ها در ستون فقرات جایگزین می‌شود. جراحی با استفاده از بی‌هوشی عمومی انجام شده و بیمار در طول جراحی هوشیار نمی‌باشد.
عوارض جراحی سرخوردگی مهره
جراحی سرخوردگی مهره کمر معمولا با احتمال بروز عوارض شدید همراه میباشد. این عوارض شامل:
- عفونت در ناحیه جراحی
- لخته شدن خون در یکی از سیاهرگ‌‌های پا (ترومبوز سیاهرگ عمقی)
- آسیب‌دیدگی اعصاب ستون فقرات یا طناب نخاعی که منجر به بروز مداوم علاوم، بی‌حسی یا ضعف در پاها و یا در موارد نادر بروز فلج یا از دست دادن کنترل روده یا مثانه می‌شود.
به علت احتمال بروز عوارض، پیش از تصمیم‌گیری برای جراحی بایستی به طور کامل با پزشک یا جراح در این زمینه مشورت شود.
بروز سرخوردگی مهره کمر چقدر شایع میباشد؟
اسپوندیلولیستزیس و اسپوندیلولیزیس در حدود ۴ تا ۶ درصد از جمعیت بزرگسالان ایجاد می‌شود. امکان دار شخص سال‌ها دچار سرخوردگی مهره کمر باشد ولی متوجه آن نشود چرا که ممکن است علائمی وجود ندشته باشند.
سرخوردگی مهره تحلیل‌رونده یا فرسایشی (که در اثر افزایش سن و ساییدگی در ستون فقرات ایجاد می‌شود) پس از سن ۵۰ سالگی بیشتر شایع میباشد. همچنین بروز این عارضه در زنان بیشتر از مردان متداول است.
زمانی که کمردرد در نوجوانان بروز میکند، معمولا سرخورگی مهره ایستمیک (ناشی از اسپوندیلولیزیس) یکی از شایع‌ترین دلایل بروز این درد محسوب می‌شود.
چه افرادی بیشتر در معرض سرخوردگی مهره کمر قرار دارند؟
چندین عامل میتوانند در افزایش احتمال بروز سرخوردگی مهره‌های کمر تأثیرگذار باشند:
۱٫ فعالیتهای ورزشی: ورزشکاران کودک و نوجوان که در ورزش‌هایی مشارکت دارند که ممکن است باعث کشش ستون فقرات شوند (مانند ژیمناستیک و فوتبال) بیشتر از دیگران در معرض خطر لغزش مهره‌های کمر قرار دارند. در مورد سرخوردگی مهرهها در کودکان، باید توجه داشت که جابه‌جایی مهرهها بیشتر در زمان رشد کودکان اتفاق می‌افتد. سرخوردگی مهرهها یکی از دلایل شایع بروز کمردرد در نوجوانان است.
۲٫ عوامل ژنتیکی: در برخی از افراد، بخش بین مفصلی مهرهها از لحاظ ضخامت در زمان تولد نازک‌تر از حد طبیعی است. این بخش نازک استخوانی، مفاصل فاست را به هم متصل میکند و باعث اتصال مستقیم مهرهها و ایجاد یک واحد می‌شود که حرکت در ستون فقرات را ممکن میکند. این بخش‌های نازک در مهرهها بیشتر در معرض شکستگی یا لغزش قرار دارند. عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز سرخوردگی مهرهها دارند.
۳٫ سن: با پیشرفت سن، احتمال ایجاد عوارض تحلیل‌رونده افزایش می‌یابد. در این حالت، ساییدگی در ستون فقرات ممکن است باعث ضعیف شدن مهرهها شود. افراد مسنتر بیشتر در معرض بروز عوارض تحلیل‌رونده و سرخوردگی مهره‌های کمر قرار دارند. احتمال بروز این عارضه پس از سن ۵۰ سالگی افزایش می‌یابد.
عوارض ناشی از سرخوردگی مهره کمر
سرخوردگی مهره کمر در موارد شدید میتواند متجر به بروز عارضه سندروم دم اسبی شود. در اثر این عارضه، ریشه‌های عصبی در بخشی از قسمت پایین کمر دچار فشردگی می‌شوند. این عارضه میتواند باعث از دست رفتن حس در پاها شده و همچنین میتواند بر مثانه نیز اثر بگذارد. سندروم دم اسبی یک وضعیت اضطراری پزشکی محسوب شده و در صورت عدم درمان میتواند منجر به از دست دادن کنترل مثانه و فلج شود.
سوال‌های رایج در مورد سرخوردگی مهره کمر
آیا سرخوردگی مهره کمر خود به خود بهبود پیدا میکند؟
این عارضه خود به خود درمان نمیشود ولی معمولا از طریق استراحت، مصرف دارو و فیزیوتراپی بهبود پیدا میکند.
آیا سرخوردگی مهره کمر قابل درمان میباشد؟
روشهای درمان غیر جراحی نمیتوانند سب درمان جابهجا شدن مهره کمر شوند، ولی میتوانند باعث تسکین بلندمدت درد شوند. جراحی میتواند سبب کاهش فشار وارد بر اعصاب، حفظ ثبات مهرهها و بازیابی قدرت ستوت فقرات شود.
برای رفع درد ناشی از سرخوردگی مهره کمر چه اقداماتی میتوان انجام داد؟
به این منظور بایستی از انجام فعالیتهای سنگین و ورزش خودداری شود. برای تسکین درد و التهاب میتوان از داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک استفاده کرد. جهت تعیین بهترین گزینه درمانی بایستی به پزشک مراجعه شود.
چگونه میتوان احتمال بروز سرخوردگی مهره کمر را کاهش داد؟
برای کاهش احتمال سرخوردگی مهره کمر میتوان از اقدامات زیر استفاده کرد:
- انجام مداوم فعالیتهای ورزشی برای تقویت عضلات کمر و شکم
- حفظ تناسب اندام. وزن اضافی سبب وارد شدن فشار بیش از حد بر کمر می‌شود.
- استفاده از رژیم غذایی سالم برای تقویت و حفظ سلامت استخوان‌ها
پس از درمان، چگونه میتوان از بروز مجدد سرخوردگی مهره کمر جلوگیری کرد؟
امکان دارد پزشک استفاده از تمارین ورزشی برای تقویت عضلات کمر و شکم را خصوصا برای کودکان توصیه کند. همچنین بایستی به منظور تشخیص زودهنگام هر گونه مشکل، به طور منظم به پزشک مراجعه شود.
هر چه سرخوردگی مهره شدیدتر باشد، احتمال بروز مجدد این عارضه بیشتر میباشد. در افراد دارای سرخوردگی خفیف امکان دارد این عارضه هرگز به طور مجدد ایجاد نشود.
آیا بروز مجدد سرخوردگی مهره کمر امکان‌پذیر است؟
در بیشتر موارد، پس از بهبودی از جراحی سرخوردگی مهره کمر، درد رفع می‌شود. شخص میتواند تا زمان بازیابی کامل عملکرد و حرکت، فعالیتهای روزانه خود را به تدریج آغاز کند.
سرخوردگی مهره کمر چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک متخصص از معاینه بدنی استفاده کرده و علائم ایجاد شده را ارزیابی میکند. امکان دارد جهت تایید تشخیص، از آزمایش‌های تصویربرداری استفاده شود.
