سندرم تونل کارپال، عبارت است از حالتیکه عصب مدین در محل عبور آن به دست، تحت فشار قرار گیرد. عصب مدین در سمت کف دست قرار دارد که تونل کارپال نامیده میشود. عصب مدین مسئول احساس (توانایی حسکردن) انگشت شست، اشاره، وسط و بخشی از انگشت انگشتری است. پیامهای محرک را به عضلهی شست دست میرساند. سندرم تونل کارپال، ممکناست در یک یا هردو دست رخدهد.
تورم مچ دست، عامل ایجاد فشار در سندرم تونل کارپال است؛ می تواند منجربه بیحسی، ضعف و احساس گزگز در کنارههای دست و در نزدیکی شست شود.
سندرم تونل کارپال چیست؟
سندرم تونل کارپال یک وضعیت پزشکی است که به واسطه فشردگی یکی از مهمترین عصبهای مچ دست ایجاد میشود. تونل کارپال به فضایی گفته میشود که ناشی از انحنای طبیعی استخوانهای مچ دست است. این تونل توسط رباط کارپال ترانسورس که یک باند ضخیم است، سقفگذاری میشود و به همین دلیل اندازهاش قابل تغییر نیست. درون این تونل، ۹ تاندون که مسئول خم کردن انگشتان و مچ دست هستند، و همچنین عصب مدین که احساس (حسلامسه) در پوست شست، اشاره، انگشت وسط و بخشی از انگشت انگشتری را فراهم میکند، قرار دارند. علاوه بر این، این عصب نیز مسئول برقراری ارتباط بین عضلات ریشهی شست (عضلات تنار) است.
علل سندرم تونل کارپال
محتملترین دلیل سندرم تونل کارپال، فشار زیاد بر عصب مدین در مچ و درون تونل است. این فشار اضافی، میتواند بهدلیل تورم (التهاب) قسمتهای داخل تونل باشد. وقتی فشار باعث علائم عصبی شود، نوروپاتی فشاری نامیده میشود. اگرچه دلایل اصلی سندرم تونل کارپال بهدلیل منحصربهفرد بودن آناتومی بدن هر فرد نامشخص است، اما عوامل بسیاری وجود دارد که منجربه افزایش فشار یا تورم و التهاب خواهدشد، ازجمله:
- آرتریت روماتوئید (ورم مفاصل)
- نقرس
- آمیلوئیدوزیس
- عفونت
- آرتریت پسوریاتیک (آرتریت پسوریازیس)
- خارهای آرتریتی استخوانهای کارپال
- تومورها
- کیستهای گانگلیون
- شکستگی مچ یا جابهجایی مچ
- حرکات تکراری در زمان کار یا در خانه
حتی محکم مشتکردن یا مچ را خمیده یا کشیده نگهداشتن هم میتواند فشار اضافی به عصب مدین وارد کند. مشتکردن یا خمکردن طولانی مدت یا مداوم (مانند مشتکردن در طول خواب، خواندن کتاب یا کارهای دیگر)، ممکناست آنقدر فشار وارد کند که باعث بیحسی یا گزگز شود. اگر این احساس گزگز تازه در انگشتان شروع شده، میتوان آن را با حرکتدادن انگشتان به عقب و جلو و تغییر وضعیت آنها، برطرف کرد. اگر این فشار، هفتهها یا ماهها به طور متناوب تکرار شود، بعد از فعالیت یا وضعیت خاص مچ دست، علائم سریعتر ظاهر خواهندشد. همچنین ممکناست بعد از قطع فعالیت، زمان بیشتری لازم باشد تا علائم بهبود یابد. سرانجام ممکناست این علائم، مداوم و دائمی شود.
کارهای تکراری در محل کار همراه با گرفتن یا تکاندادن مکرر و شدید، میتواند باعث تشدید علائم شود. بااینحال، تشخیص اینکه فعالیت کاری دلیل اصلی علائم است یا فعالیت کاری فقط باعث بدترشدن مشکل موجود دیگری (که به کار فرد ربطی ندارد) میشود، کار پیچیدهای است. برای تشخیص دلیل علائم، باید پزشکان متخصص و ماهری، با درنظرگرفتن عواملی متعدد، نظر دهند.
عوامل خطر متعددی وجود دارد که باعث افزایش احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال میشود؛ مثلاً زنان بیشتر از مردان مبتلا به سندرم تونل کارپال میشوند. با افزایش سن نیز احتمال ابتلا به آن افزایش مییابد. با گذشت هر دهه، تعداد افرادی که به سندرم تونل کارپال مبتلا میشوند، افزایش مییابد؛ درنتیجه این مشکل در کودکان و جوانان نادر است و بیشتر در سنین ۴۰ سال به بالا رواج دارد. احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال در افراد چاق، دیابتی، معتاد به الکل، مبتلا به فیبرومیالژیا و مبتلا به پرکاریتیروئید، بیشتر است. اگر مبتلا به سندرم تونل کارپال هستید، به احتمال زیاد فرزندانتان هم مبتلا خواهندشد. همچنین در طول بارداری، تغییرات هورمونی و احتباس مایعات در بدن، باعث تورم بیشتر و فشار بر تونل کارپال میشود.
بااینکه علائم در زمان خواب تشدید میشوند، اما مدرکی وجود ندارد که نشاندهد خوابیدن باعث سندرم تونل کارپال میشود. برخی افراد در زمان رانندگی دچار علائم میشوند؛ این مورد هم لزوماً دلیل اولیهی این مشکل نیست. مثلاً ممکناست حالت مچ، در زمان رانندگی یا در طول خواب، فقط باعث تشدید علائم شدهباشد.
علائم سندرم تونل کارپال
علائم سندرم تونل کارپال شامل بیحسی، گزگز، سوزش و درد در انگشتان شست، اشاره، وسط و انگشتری ممکن است باشد. افراد ممکن است احساسات شوک مانند لحظهای که به انگشتان شست، اشاره، وسط و انگشتری کشیدهمیشود، تجربه کنند. همچنین، درد یا گزگزی ممکن است از مچ دست تا ساعد و شانه کشیدهشود. افراد مبتلا به این سندرم ممکن است احساس ضعف و تنبلی دست کنند که باعث سختشدن انجام کارهای روزمره مانند بستن دکمههای لباس میشود. همچنین، به دلیل ضعف، بیحسی و یا عدم حس عمقی یا پروپریوسپشن (آگاهی از اینکه دستتان کجاست)، افراد ممکن است اشیاء را انداخته و آنها را از دست بدهند.
در بسیاری از موارد، علائم سندرم تونل کارپال بهصورت تدریجی و بدون آسیب دیدن خاصی رخمیدهند. بسیاری از بیماران گزارش دادهاند که در ابتدا علائمشان گاهبهگاه رخمیدهند، اما با پیشرفت بیشتر وضعیت، علائم بیشتر رخمیدهند یا مدت زمان بیشتری ماندگار خواهندبود.
علائم شبانه نیز بسیار رایج است. چون بسیاری از افراد با مچ خمیده میخوابند، ممکناست علائم شما را از خواب بیدارکند. علائم، در طول روز، بیشتر زمانی رخمیدهند که چیزی را مدتی طولانی با مچ خمیده به داخل یا بیرون، نگهدارید، مانند استفاده از تلفن همراه، رانندگی یا کتابخواندن. بسیاری از بیماران معتقدند که حرکتدادن یا تکاندادن دستشان باعث بهبود علائم میشود.
عوامل خطر
عوامل متعددی با سندرم تونل کارپال مرتبط هستند. اگرچه مسقیماً باعث سندرم تونل کارپال نمیشوند، اما باعث افزایش احتمال آزردگی و آسیب به عصب مدین میشوند. این عوامل عبارتند از:
تأثیر آناتومی بر سندرم تونل کارپال
شکستگی یا جابهجایی مچ و یا آرتروز که باعث تغییر شکل استخوانهای کوچک مچ شود، میتواند فضای درون تونل کارپال را تغییر داده و باعث فشار بر عصب مدین شود. افرادی که تونل کارپال کوچکتری دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سندرم تونل کارپال هستند.
تأثیر جنسیت بر سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال معمولاً بیشتر در زنان رخمیدهد. شاید دلیل آن این است که تونل کارپال در زنان نسبتاً کوچکتر از مردان است.
زنان مبتلا به سندرم تونل کارپال هم ممکناست نسبت به زنانی که مبتلا به این مشکل نیستند، تونل کارپال کوچکتری داشتهباشند.
تأثیر آسیبهای عصبی بر سندرم تونل کارپال
برخی از بیماریهای مزمن، مانند دیابت، احتمال آسیب عصبی، از جمله آسیب به عصب مدین را افزایش میدهد.
تأثیر بیماریهای التهابی بر سندرم تونل کارپال
آرتریت روماتوئید و مشکلات دیگری که التهابی هستند، میتوانند لایههای اطراف تاندونهای مچ دست را درگیر کرده و بر عصب مدین فشار وارد کنند.
تأثیر داروها بر سندرم تونل کارپال
برخی از تحقیقات نشاندادهاند که بین سندرم تونل کارپال و مصرف داروی آناستروزول (آریمیدکس)، دارویی که برای درمان سرطان سینه استفاده میشود، ارتباطاتی وجود دارد.
تأثیر اضافهوزن و چاقی بر سندرم تونل کارپال
چاقی یک عامل خطر برای سندرم تونل کارپال است.
تأثیر تغییر و کاهش مایعات بدن بر سندرم تونل کارپال
احتباس مایعات میتواند باعث افزایش فشار در تونل کارپال شده و باعث ناراحتی عصب مدین شود. این مورد در زمان بارداری و یائسگی رایج است. سندرم تونل کارپال وابسته به بارداری، معمولاً بعد از بارداری، خودبهخود خوب میشود.
تأثیر بیماریهای مختلف بر سندرم تونل کارپال
برخی شرایط، مثل یائسگی، اختلالات تیروئید، مشکلات کلیوی و لیمفیدما باعث افزایش خطر احتمال ابتلا به سندرم تونل کارپال میشود.
تأثیر شرایط و ابزار کار بر سندرم تونل کارپال
کار با ابزار لرزشدار و یا کار در خط مونتاژ که نیازمند حرکتدادن طولانیمدت و مداوم مچ دست است، باعث واردآمدن فشار زیاد بر عصب مدین شده و یا باعث بدتر شدن آسیب عصبی موجود خواهدشد؛ مخصوصاً اگر کار در هوای سرد انجامشود.
تأثیر بارداری بر سندرم تونل کارپال
در طول دوره بارداری، سطح هورمونهای بدن شما ممکن است باعث احتباس مایعات شود که ممکن است منجر به تورم شود؛ این تورم ممکن است باعث افزایش فشار بر عصب مدین در تونل کارپال شود و گاهی باعث درد و مشکلات در مچ دست و دست شود.
این مشکل بیشتر در سهماههی سوم بارداری ممکن است رخ دهد، اما در سهماهههای اول و دوم بارداری یا حتی بعد از زایمان نیز ممکن است اتفاق بیفتد. در اغلب موارد، علائم بعد از تولد کودک بهبود مییابند.
با این حال، هنوز بحثهایی وجود دارد و این عوامل دلیل اصلی ابتلا به سندرم تونل کارپال نیستند. تحقیقات بسیاری به بررسی این موضوع پرداختهاند که آیا استفاده از رایانه و سندرم تونل کارپال رابطهای دارند یا خیر. برخی از آنها نشان دادهاند که استفاده از ماوس بیشتر احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش میدهد نه استفاده از کیبورد. اما مدارک قاطع و قطعی وجود ندارد که نشان دهد استفادهی زیاد از رایانه، عامل خطری برای سندرم تونل کارپال است؛ اگرچه ممکن است باعث نوع دیگری از درد دست شود.
معاینه و تشخیص پزشک
معاینهی فیزیکی
در طول معاینه، پزشک دربارهی سلامت کلی شما و سوابق مصرف داروی شما، با شما صحبت خواهدکرد و علائمتان را خواهدپرسید.
او بادقت دست و مچ شما را معاینهکرده و آزمایشات فیزیکی انجام خواهدداد. در طول این آزمایشات پزشک موارد زیر را انجام خواهدداد:
- عصب مدین در مچ را فشار میدهد و یا به آن ضربهمیزند تا ببیند باعث بیحسی یا گزگز در انگشتان میشود یا خیر (علامت تینل).
- مچهایتان را خمکرده و در همان حالت نگه میدارد تا ببیند باعث بیحسی یا گزگز در دستانتان میشود یا خیر.
- حساسیت نوک انگشتان و دست را بااستفاده از لمس با ابزار خاصی و در حالیکه چشمانتان بستهاست، میسنجد.
- ضعف عضلات اطراف پایهی شست (ریشهی شست) را میسنجد.
- آتروفی عضلات اطراف پایهی شست (ریشهی شست) را بررسیمیکند. در موارد شدید، این عضلات بهطور آشکاری کوچک شدهاند.
آزمایشات تشخیصی
آزمایشات الکتروفیزیولوژی
این آزمایشات، به پزشک کمکمیکند تا ببیند عصب مدین شما چقدر خوب کار میکند و آیا فشار زیادی روی این عصب قراردارد یا خیر. همچنین این آزمایشات به پزشک کمک خواهدکرد ببیند آیا مشکل عصبی دیگری، مانند نوروپاتی، دارید یا خیر و یا جاهای دیگر واردآمدن فشار، که ممکن است باعث ایجاد علائم شدهباشد را تشخیص دهد.
آزمایشات الکتروفیزیولوژی عبارتند از:
- مطالعات هدایت عصبی: این آزمایشات هدایت و عبور سیگنالها را در اعصاب دست و بازو سنجیده و میتواند تشخیصدهد که در کجا، عصبها خوب این سیگنالها را عبور نمیدهند. مطالعات هدایت عصبی، به پزشک کمکمیکند تا شدت مشکلتان را تشخیص داده و شما را برای درمان راهنماییکند.
- الکترومیوگرافی (EMG): در EMG، فعالیت الکتریکی عضلات سنجیده میشود. نتایج EMG، میتواند نشاندهد آیا آسیب عصبی یا عضلانی وجوددارد یا خیر.
اولتراسوند (سونوگرافی)
در اولتراسوند (سونوگرافی) از امواج صوتی پربسامد استفادهمیشود تا تصاویری از استخوانها و بافت، بهدستآید. پزشک برای بررسی فشار بر عصب مدین، ممکناست برای شما اولتراسوند (سونوگرافی) مچ دست را تجویز کند.
اشعهی ایکس
اشعهی ایکس، تصاویری از ساختارهای متراکم، مثل استخوانها، فراهم میکند. اگر دامنهی حرکتی مچ دستتان محدود شده یا مچدرد دارید، پزشک اشعهی ایکس را تجویز خواهدکرد تا دلایل دیگر علائمتان، مانند آرتروز، آسیب به رباط یا شکستگی را ردکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا امآرآی (MRI)
این آزمایشات، تصاویر بهتری از بافتهای نرم بدن فراهممیکند. ممکناست پزشک برای کمک به تشخیص دلایل دیگر علائمتان، یا بافتهای غیرعادی که روی عصب مدین تأثیر گذاشتهباشد، امآرآی (MRI) را تجویز کند. همچنین امآرآی (MRI) میتواند به پزشک کمککند تا تشخیصدهد آیا خود عصب مشکلی، مثلاً اسکار به دلیل جراحت یا تومور، دارد یا خیر.
درمان سندرم تونل کارپال
درمان غیرجراحی سندرم تونل کارپال
درصورت تشخیص و درمان فوری، علائم سندرم تونل کارپال، معمولاً بدون جراحی درمان خواهدشد. در صورت عدم قطعیت تشخیص یا خفیفبودن علائم، ابتدا پزشک از درمانهای غیرجراحی استفاده خواهدکرد.
درمانهای غیرجراحی عبارتند از:
استفاده از بریس یا اسپلینت
استفادهی شبانه از بریس یا اسپلینت برای سندرم تونل کارپال، باعث جلوگیری از خمشدن مچ در طول خواب میشود. نگهداشتن مچ در حالت صاف یا طبیعی، فشار بر روی عصب در تونل کارپال را کاهش میدهد. همچنین استفاده از اسپلینت در طول روز و در زمان انجام کارهایی که باعث تشدید علائم سندرم تونل کارپال میشود، مفید خواهدبود.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
داروهایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن باعث تسکین درد و التهاب خواهدشد.
تغییر در فعالیتها
معمولاً وقتی دست و مچتان مدت طولانی در یک وضعیت بماند، مخصوصاً وقتی مچ خمیده یا کشیده باشد، علائم رخ خواهدداد.
اگر کار یا تفریحاتتان، باعث تشدید علائم میشود، تغییر یا اصلاح این فعالیتها، باعث جلوگیری از پیشروی بیماری یا کندشدن پیشرفت آن خواهدشد. در برخی موارد، این کار نیازمند تغییراتی در محل کار یا میز کارتان میباشد.
تزریق استروئید
کورتیکواستروئید یا کورتیزون، عامل ضدالتهاب قدرتمندی میباشد که میتوان آن را به تونل کارپال تزریق کرد. اگرچه این آمپولها باعث تسکین علائم خواهدشد، اما گاهی تأثیر آنها موقتی است. همچنین پزشک میتواند برای تشخیص سندرم تونل کارپال از تزریق آمپول کورتیزون استفادهکند.
ورزش
ورزشهای خاصی میتواند به افراد دارای علائم خفیف یا ملایم کمککند تا علائمشان بهبود یافته و نیازی به جراحی تونل کارپال نداشته باشند. بیمار میتواند از برخی از ورزشها کمک بگیرد تا عصب مدین بتواند راحتتر در تونل کارپال حرکت کند. ممکن است پزشک یا درمانگر شما ورزشهای خاصی را پیشنهاد دهند.
چرخش مچ
مچ دست را با حرکتدادن دست به طرف بالا، پایین، چپ و راست بچرخانید. بیش از ۴مرتبه تکرار کنید.
کشیدن انگشتان
انگشتانتان را بکشید و رهاکنید. این کار را بیش از ۴مرتبه انجامدهید.
کشش شست
با کمک دست مقابل، انگشت شستتان را به عقب بکشید تا کشش ملایمی احساس کنید. بیش از ۴مرتبه تکرار کنید.
کشش دست به حالت دعا
مرحلهی۱: دستانتان را در زیر چانه، به حالت دعا بهم بچسبانید.
مرحلهی۲: دستانتان را تا سینه پایین بیاورید تا کشش خفیفی احساس کنید. بیش از ۳۰ثانیه نگهدارید. ۲-۴مرتبه تکرار کنید.
کشش فلکسور مچ
برخی دانشمندان توصیه میکنند روزانه چندبار این کشش را انجامدهید. این حرکت را قبل از هر کاری که باعث تشدید علائم سندرم تونل کارپالتان میشود، انجامدهید.
مرحلهی۱: دستتان را به سمت بیرون صاف نگهدارید و کف دستتان به سمت بالا باشد.
مرحلهی۲: دستتان را به سمت پایین خمکنید تا قسمتی از مچ که در طرف کف دست است، کشیدهشود.
مرحلهی۳: از دست دیگرتان کمک بگیرید و دستتان را بیشتر بکشید و کشش را عمیقتر کنید. بیش از ۳۰ثانیه در این وضعیت بمانید. برای هر دست ۲-۴مرتبه تکرار کنید.
کشش اکستانسور مچ
دانشمندان توصیه میکنند این حرکت را نیز روزانه چندبار و بهخصوص قبل از فعالیتهایی که باعث تشدید علائم سندرم تونل کارپال میشود، انجامدهید.
مرحلهی۱: دستتان را صاف به سمت بیرون بکشید و کف دستتان به طرف پایین باشد.
مرحلهی۲: دستتان را به سمت زمین خم کنید تا قسمت پشت مچ کشیدهشود.
مرحلهی۳: با دست دیگرتان کمککنید تا دستتان بیشتر خم شده و کشش شدیدتر شود. بیش از ۳۰ثانیه نگهدارید. برای هر دست، ۲-۴بار تکرار کنید.
درمان جراحی
اگر درمانهای غیرجراحی نتوانند بعد از مدتی علائمتان را بهبود بخشند، پزشک جراحی را توصیه خواهدکرد.
تصمیم برای جراحی به شدت علائمتان بستگی دارد؛ یعنی چقدر در دستتان درد و بیحسی دارید. در موارد طولانی مدت و بیحسی مداوم و تحلیل عضلات شست، برای جلوگیری از آسیب، از جراحی استفادهمیشود.
خطرات جراحی تونل کارپال چیست؟
همانند اکثر جراحیها، آزادسازی تونل کارپال هم بیخطر نیست. مچتان بیحس میشود و داروی خوابآور به شما دادهمیشود تا در طول عمل متوجه درد نشوید (بیحسی موضعی). در برخی موارد از بیهوشی عمومی استفادهمیشود که در این مورد از داروهایی استفادهمیشود که شما را در طول جراحی، به خواب عمیق فروخواهدبرد. بیهوشی برای بعضی افراد خطرناک است. خطرات دیگر جراحی آزادسازی تونل کارپال عبارتند از:
- خونریزی
- عفونت
- آسیب به عصب مدین یا اعصاب منشعب از آن
- آسیب به رگهای خونی مجاور
- اسکار حساس
دوران نقاهت جراحی تونل کارپال زمانبر است و چند هفته تا چند ماه طولمیکشد. اگر عصب مدت طولانی تحت فشار بودهباشد، زمان بیشتری لازم خواهدبود. نقاهت، شامل استفاده از اسپلینت و فیزیوتراپی برای تقویت و درمان مچ و دست است.
ممکن است بسته به شرایط پزشکی دیگر شما، خطرات دیگری نیز وجودداشتهباشد. حتماً قبل از عمل مشکلات خود را به پزشک بگویید.
پیشگیری از سندرم تونل کارپال
راه اثباتشدهای برای پیشگیری از ابتلا به سندرم تونل کارپال وجودندارد، اما با راههای زیر میتوانید فشار بر روی دست و مچ را کاهش دهید:
در زمان نگهداشتن اجسام، فشار را کم کنید و اجسام را شل نگهدارید.
مثلاً اگر صندوقدار هستید یا از کیبورد استفادهمیکنید، دکمهها را آرام فشاردهید. اگر زیاد مینویسید از خودکاری بزرگ استفاده کنید که جای گرفتن آن بزرگ و نرم بوده و روان باشد.
استراحتهای متناوب و کوتاه داشتهباشید.
گاهی دستانتان و مچتان را به آرامی بکشید. درصورت امکان کار دیگری انجامدهید. این مورد در زمان استفاده از ابزار لرزشدار و یا ابزاری که نیازمند فشار و نیروی زیادی هستند، حتماً باید انجامشود. حتی چند دقیقه استراحت در هر ساعت بسیار مفید خواهدبود.
به حالتتان توجهکنید.
از خم کردن کامل مچ به پایین یا بالا خودداری کنید. حالت راحت و میانه، بهترین حالت است. کیبورد را همسطح آرنج یا کمی پایینتر قراردهید.
وضعیت بدنیتان را اصلاحکنید.
وضعیت بدنی نامناسب باعث خمیدن شانهها به داخل میشود و عضلات گردن و شانههایتان را کوتاه میکند و باعث فشار بر عصبهای گردن میشود. این مورد، مچ، انگشتان و دست را تحت تأثیر قرارداده و باعث گردندرد خواهدشد.
ماوس کامپیوترتان را عوضکنید.
ماوس کامپیوترتان باید راحت باشد و به مچتان فشار نیاورد.
دستانتان را گرم نگهدارید.
درصورت کارکردن در محیط سرد، بیشتر در معرض دستدرد و خشکی هستید. اگر نمیتوانید دمای محل کارتان را تغییر دهید، از دستکشهایی استفاده کنید که انگشتانش باز است و مچ و دستتان را گرم نگهمیدارد.
مشکلات سندرم تونل کارپال
اگر سندرم تونل کارپال دارید و درمان نشدهاید، علائم ماندگار خواهدبود و بدتر خواهدشد. همچنین ممکن است گاهی ناپدید شده و دوباره بازگردد. درصورت تشخیص فوری، درمان راحتتر خواهدبود؛ میتوانید از آسیب عضلانی دائمی جلوگیری کرده و دستتان همانطور که باید کارایی داشتهباشد.