بیماری مفصلی نوروپاتیک یا مفصل شارکو (Charcot’s Disease) یک فرآیند التهابی است که بر روی بافتهای نرم، استخوانها و مفاصل در پا یا مچ پا تأثیر میگذارد. این بیماری، که به نام بیماری پای شارکو هم شناخته میشود، وضعیت بالقوهای مخرب دارد. با این حال، در بعضی موارد، از آن میتوان جلوگیری کرد. تشخیص زود هنگام این بیماری نقش بسیار مهمی در جلوگیری از آسیب و احتمال قطع عضو دارد. اگر بیماری مفصل شارکو زود و به موقع تشخیص داده شود، گاهی اوقات میتوان آن را از طریق فناوریهای سادهی درمانی و روشهای درمانی محافظهکارانه قابل اصلاح یا مهار شدن است. در موارد دیگر، عمل جراحی ممکن است ضروری باشد. برای درک خطر ابتلا به بیماری مفصل شارکو و همچنین برای کسب اطلاعات درباره رفتارهای پیشگیرانهای که میتواند در جلوگیری از بروز آن یا جلوگیری از پیشرفت آن به شما کمک کند، ادامهی مطالب را در زیر بخوانید.
مفصل شارکو چیست؟
مفصل شارکو یا بیماری مفصلی نوروپاتیک میتواند ناشی از بیحسی کامل یا تقریباً کامل در یک یا هر دو پا (کف پا) یا مچ پا باشد. این حالت باعث ضعیف شدن استخوانهای پا میشود و آنها را در معرض آسیبهایی مانند شکستگی و دررفتگی قرار میدهد.
وقتیکه پا بیحس باشد، ممکن است فرد متوجه ی درد ناشی از شکستگی یا سایر آسیبها نشود و منجر به آسیبهای بیشتری در هنگام راه رفتن و ایستادن شود.
درحالیکه استخوانها همچنان ضعیف میشوند، مفاصل پا جابجا شده یا از جای خود در میروند و شکل کف پا تغییر میکند. این فرم حاصل شده در پا بهعنوان كف پاي محدب (rocker-bottom foot) نامیده میشود، زیرا قوس آن به سمت پایین و خارج کشیده شده و ظاهری شبیه به چوب زیر گهواره و راکر ایجاد میکند. مفصل شارکو همچنین میتواند منجر به بروز زخمهایی شود كه بهسختی قابلدرمان هستند. در صورت عدم درمان، مفصل شارکو میتواند منجر به ناهنجاری، ناتوانی یا حتی قطع عضو شود.
علل ایجاد مفصل شارکو
مفصل شارکو یا مفصل نوروپاتیک در افرادی که دچار بیحسی در قسمت پایین پا و ساق پاها هستند، رخ میدهد. این عدم داشتن احساس میتواند درنتیجه نوعی آسیب عصبی به نام نوروپاتی محیطی باشد.
مفصل شارکو را بیشتر از همه میتوان بهعنوان یک عارضهی نادر از دیابت دانست، البته نوروپاتی محیطی با چندین بیماری ارتباط دارد، ازجمله:
- دیابت
- جذام
- سفلیس
- سیرینگومیلیا (ایجاد حفره پر از مایع در نخاع)
- فلج اطفال
- عفونت، تروما یا آسیب در اعصاب محیطی
- ایدز
- بیماری پارکینسون
- بیماریهای التهابی مانند سارکوئیدوز یا پسوریازیس
علائم مفصل شارکو
مفصل شارکو در سه مرحله رخ میدهد:
مرحله اول: تکه تکه شدن و تخریب
این مرحلهی اولیه حاد با علائمی مانند قرمزی و تورم قابلتوجه پا و مچ پا نمایان میشود. وقتی آن ناحیهی آسیبدیده را لمس میکنیم، ممکن است در مقایسه با پای دیگر، گرما و داغی را در آن ناحیه احساس کنیم.
در داخل پا، تورم بافت نرم و شروع شکستگی استخوانهای کوچک رخ میدهد. نتیجهی این امر، تخریب مفاصل و استخوان اطراف آن است. این باعث میشود که پایداری مفاصل از بین برود و درنتیجه دچار دررفتگی شوند. استخوانها حتی ممکن است شل شده و کاملاً نرم شوند.
در این مرحله، کف پا ممکن است ظاهری صاف یا محدب به خود بگیرد. برآمدگیهای استخوانی (برجستگیهای کف پا) نیز ممکن است در کف پای ظاهر شود. در صورت عدم درمان، این مرحله میتواند تا یک سال ادامهیابد.
مرحله دوم: اصلاح و بهبود
در این مرحله بدن سعی میکند آسیبهای وارد شده در مرحله اول را بهبود بخشد. تخریب مفاصل و استخوانها کند میشود و درنتیجه تورم، قرمزی و گرمای کمتری به همراه خواهد داشت.
مرحله سوم: بازسازی
در طی این مرحله سوم، مفاصل و استخوان کف پا بهبود مییابد. متأسفانه، آنها بهخودیخود به حالت یا شکل اولیه خود برنمیگردند. درحالیکه هیچ آسیبی دیگری به پا وارد نمیشود، اغلب در حالت تغییر شکل یافته و در وضعیتی ناپایدار باقی میماند. همچنین ممکن است پا بیشتر مستعد ایجاد زخمها و جراحتها باشد که ممکن است منجر به تغییر شکل بیشتر یا در بعضی موارد نیاز به قطع عضو گردد.
تشخیص
مفصل شارکو، در مرحله اول، ممکن است تشخیص داده نشود، زیرا ممکن است پرتوهای ایکس در عکسبرداری رادیولوژی هنوز نتوانند آسیبی را که شروع به رخ دادن کرده است مشخص کنند. به همین دلیل، حتماً باید به پزشک خود اطلاع دهید که آیا شما یک بیماری بخصوصی دارید که ممکن است منجر به مفصل شارکو شود. در مراحل بعدی این بیماری، وقتیکه علائم پیشرفت کردهاند، تکنولوژیهای تصویربرداری مانند رادیولوژی و ام آر آی میتوانند در تشخیص آن کمککننده باشند.
علاوه بر تجزیهوتحلیل علائم، پزشک معالج علائم نوروپاتی را از طریق معاینه فیزیکی، بررسی سابقهی پزشکی و آزمایشهای بیمار بررسی میکند. این آزمایشها شامل موارد زیر میباشند:
- ﺗﺴﺖ ﻣﻨﻮﻓﻴﻼﻣﻨﺖ ۵٫۰۷/ ۱۰ گرمی ﺳﻤﺰ ـ ﻭﻳﻦ ﺷﺘﺎﻳﻦ (SWM) که حساسیت به فشار و لمس در رشتههای عصبی بزرگ را آنالیز میکند.
- تست پوستی یا پین پریک ((pinprick که توانایی احساس درد را ارزیابی میکند.
- تست نورومتر که عدم عملکرد و نارسایی عصب محیطی مانند نوروپاتی دیابتی را شناسایی میکند.
پزشک همچنین رفلکسهای تاندون شما را آزمایش کرده و میزان قدرت و تونوس عضلات را در پا و کف پای شما تجزیه و تحلیل میکند.
درمان مفصل شارکو
بیحرکتی و گچ گیری
درمان اولیه پای شارکو اغلب شامل کاهش تورم و گرما در منطقه و تثبیت پا (مچ به پایین) با بیحرکت کردن آن میشود. از بین بردن هرگونه وزن و فشار از روی پا برای متوقف کردن و جلوگیری از ایجاد آسیبهای بیشتر، حائز اهمیت است. این کار گاهی اوقات به عنوان “برداشتن بار” شناخته میشود. از آنجا که پا و مچ پا در مراحل اولیهی بیماری مفصل شارکو بسیار شکننده هستند، باید از آنها محافظت شود تا استخوانهای ضعیف شده بتوانند خود را ترمیم کنند. برداشتن کامل وزن از روی پا برای جلوگيري از فروپاشي بيشتر ضروری است. بیمار قادر به راه رفتن بر روی پای آسیبدیده نخواهد بود تا زمانی که پزشک تشخیص ندهد که بیمار میتواند بدون خطر راه برود. در این دوره، بیمار ممکن است با یک قالب گچی پا، چکمهی متحرک (قابل پوشیدن و درآوردن) یا بریس باشد و ممکن است نیاز به استفاده از عصا یا ویلچر نیز باشد. ممکن است چندین ماه طول بکشد تا استخوانها جوش بخورند و ترمیم شوند، اگرچه این مدت زمان شاید در برخی بیماران بهطور قابل ملاحظهای طول بکشد.
کفش و بریس سفارشی
چندین فناوری سادهی درمانی، درمانهای غیر جراحی برای مفصل شارکو وجود دارند که ممکن است به پیشرفت روند بهبودی از آن کمک کنند. این روشها شامل موارد زیر میباشند:
- پوشیدن اسپلینت محافظ، بریس پیادهروی یا چکمهی سفارشی برای راه رفتن
- استفاده از یک بریس ارتوپدی برای اصلاح تراز پا
این پشتیبانی و محافظتها ممکن است برای چندین ماه یا بیشتر مورد نیاز باشد. در طی این مدت، شما باید مرتباً به پزشک مراجعه کنید که بر روند پیشرفت و بهبودی شما نظارت کند. اگر فقط یک پا دچار این مشکل شده باشد، باید پای دیگر شما در این مدت از نظر علائم کنترل شود. پس از بهبودی پایتان، میتوانید از کفش طبی یا کفش مخصوص بیماران دیابتی استفاده کنید تا احتمال ابتلا به پای شارکو در آینده را کاهش داده یا از بین ببرید.
اصلاح فعالیتها
شاید نیاز باشد که برای جلوگیری از ضربه و جراحتهای مکرر در هر دو پا، تغییراتی در سطح فعالیتهای فرد ایجاد شود. احتمال اینکه بیمار مبتلا به مفصل شارکو در یک پا، این بیماری را در پای دیگر خود نیز داشته باشد، زیاد است، بنابراین باید اقدامات لازم برای محافظت از هر دو پا انجام شود.
جراحی مفصل شارکو
اگر پای شما بهطور قابل توجهی ناپایدار باشد یا اگر نتوانید آن را به هیچ وجه مهار یا محافظت کنید، پزشک ممکن است به شما جراحی را توصیه کند. اگر درد و زخمی وجود دارد که بهبود نمییابد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. روشهای جراحی برای مفصل شارکو شامل موارد زیر میشوند:
۱٫ جراحی استئوتومی برای بازسازی: این نوع جراحی، که بهعنوان عمل جراحی تراز مجدد استخوان نیز شناخته میشود، استخوان واقع در کف پا یا مچ پا را کوتاهتر یا بلندتر میکند تا تراز و توانایی آن در حمایت از مفاصل تغییر یابد. جراح با ایجاد برش، آن استخوان را کوتاه کرده یا با افزودن گوه استخوانی به آن بلندتر میکند.
۲٫ فیوژن مچ پا: در این نوع عمل جراحی از پیچ، میله یا پلاکهایی برای قفلکردن مفصل مچ پا استفاده میشود که مانع از حرکت آن میشود.
۳٫ اگزستکتومی: این عمل جراحی برای برداشتن برجستگیهای پلانتار (کف پا) است که ممکن است باعث ایجاد زخمهایی شود.
۴٫ قطع عضو و اتصال پروتز عضو مصنوعی: در این نوع جراحی، کل قسمت پایین پا (مچ به پایین) یا بخشی از پا برداشته میشود و به دنبال آن یک عضو مصنوعی به جای آن قرار میگیرد.
پیش آگهی (چشم انداز) برای مبتلایان به مفصل شارکو چگونه است؟
همهی بیماران مبتلابه دیابت که تحت درمان برای مشکل مفصل شارکو قرار گرفتهاند، باید بهطور منظم به یک متخصص پا و قوزک پا یا یک پزشک متخصص در مشکلات پای دیابتی، مراجعه کنند تا مراقبتهای منظمی برای پاهایشان داشته باشند. این متخصصان تغییرات جدید مربوط به مفصل شارکو و سایر عوارض پای دیابتی را مشاهده و بررسی میکنند. بیمارانی که به دلایلی به غیر از دیابت، دچار مفصل شارکو هستند نیز باید طبق توصیه پزشک خود، پیگیریهای منظمی داشته باشند.
جلوگیری از پیشرفت بیماری مفصل شارکو
در بعضی موارد میتوان جلوی مفصل شارکو را گرفت:
- اگر مبتلا به دیابت هستید، کنترل سطح قند خون میتواند به کاهش آسیبهای عصبی کمک کند.
- افرادی که دیابت دارند و یا در معرض نوروپاتی قرار دارند، باید در هر زمان ممکن از صدمه یا آسیبدیدگی در پاهای خود اجتناب کنند: از ورزش یا تمریناتی که ممکن است روی پایتان تأثیر بگذارد، مانند فوتبال خودداری کنید.
- برای بررسی علائم اولیه، روزانه پاهای خود را معاینه کنید.
- دستورالعملهای پزشک خود را دنبال کنید و بهطور مرتب معاینههای پزشکی را انجام دهید.
