نوروفیدبک برای درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

نوروفیدبک که با نام بیوفیدبک EEG نیز شناخته می‌شود، به عنوان یک روش غیرتهاجمی و بدون دارو برای درمان بیماری‌های مرتبط با مغز، از جمله ADHD، اختلالات اضطرابی و حتی اوتیسم، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. با این حال هنوز هم بسیاری از افراد این سوال را می‌پرسند که «آیا نوروفیدبک واقعاً عمل می‌کند؟»

مغز ما برای برقراری ارتباط و عملکرد صحیح از امواج مغزی استفاده می‌کند. این امواج مغزی ممکن است دچار اختلال شوند که می‌تواند منجر به علائم روانپزشکی یا عصبی شود. نوروفیدبک یک درمان غیر تهاجمی است که عدم تعادل در فعالیت امواج مغزی را برطرف می‌کند تا به بیماران کمک کند بهبودی عمیق‌تر و عملکرد بهتری داشته باشند.

درمان نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک یک درمان غیر تهاجمی است که مغز را تشویق می‌کند تا الگوهای فعالیت سالم‌تری ایجاد کند. هدف درمان تنها تغییر طرز فکر و احساسات شما نیست، بلکه تغییر مغز شما در سطح بیولوژیکی برای داشتن عملکرد بهتر است. تحقیقات اخیر نشان داده است که وقتی مغز از حمایت مناسب برخوردار باشد، توانایی تغییر و انطباق را دارد، خاصیتی که با نام نوروپلاستیسیته شناخته می‌شود. نوروفیدبک می‌تواند این فرآیند نوروپلاستیسیتی را بهبود بخشیده و تسریع کند.

گاهی اوقات کلمات به تنهایی کافی نیستند و صرفاً گفتن این که «آرام باش» یا «تمرکز کن» مشکلات اساسی مانند اضطراب یا ADHD را حل نمی‌کند. از سوی دیگر نوروفیدبک این امکان را به ما می‌دهد تا با زبان خود مغز، یعنی امواج مغزی با آن صحبت کنیم.

موج مغزی چیست؟

سلول‌های مغز ما از طریق تکانه‌های الکتریکی که امواج مغزی نامیده می‌شوند با هم ارتباط برقرار می‌کنند. هر موج مغزی دارای دو خاصیت است: فرکانس، یعنی سرعت حرکت موج، و دامنه، یعنی ارتفاع موج با بالا و پایین رفتن آن.

بطور کلی، امواج مغزی سریع‌تر، با تمرکز، تفکر و آگاهی همراه هستند، در حالی که سرعت کمتر امواج مغزی با آرامش، مدیتیشن و خواب عمیق مرتبط است. الگوهای امواج مغزی می‌توانند در اختلالات روانی مختل شوند و منجر به فعالیت و رفتار بیولوژیکی ناسالم شوند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی اغلب دارای امواج مغزی بیش از حد سریع هستند، که باعث می‌شود احساس سرگیجه، برانگیختگی بیش از حد و هراس داشته باشند. از سوی دیگر ممکن است افراد مبتلا به ADHD، فعالیت امواج مغزی آهسته‌تری داشته باشند که منجر به علائمی مانند مه مغزی (احساس خستگی ذهنی یا گیجی)، خیال پردازی و مشکل در تمرکز می‌شود. هدف از درمان نوروفیدبک، کمک به تعدیل و منظم کردن این الگوهای امواج مغزی است.

نوروفیدبک چگونه عمل می‌کند؟

یک جلسه درمان نوروفیدبک معمولی مراحل زیر را طی می‌کند:

• تعیین اهداف برای درمان: اهداف بر اساس وضعیت بیمار و نوع سیستم نوروفیدبک تعیین می‌شوند. به عنوان مثال ممکن است هدف از درمان اضطراب، تنظیم فعالیت امواج مغزی سریع باشد تا بیمار پس از جلسه درمانی احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
• اندازه گیری فعالیت امواج مغزی: یک پزشک می‌تواند با قرار دادن الکترودها روی پوست سر بیمار، یک ارزیابی حقیقی در زمان واقعی از امواج مغزی او داشته باشد (به عنوان مثال الکتروانسفالوگرافی یا EEG). ممکن است پس از تنظیم، بیمار هنگام آغاز شدن تمرین نوروفیدبک یک فیلم تماشا کند، یک بازی ویدیویی انجام دهد یا به موسیقی گوش دهد.
• آموزش و تمرین دادن مغز با بازخورد مثبت: وقتی EEG تشخیص دهد که فعالیت امواج مغزی بیمار به اهداف درمانی خود رسیده است، مغز با بازخورد مثبت پاداش می‌گیرد. در بیماران مبتلا به اضطراب هنگامی که مغز آنها امواج آلفای آهسته‌تری ایجاد می‌کند و امواج بتای سریع‌تر کمتر می‌شوند، بیمار با یک صفحه نمایش فیلم بزرگتر امتیاز بالاتر در بازی ویدیویی یا بازخورد صوتی دلپذیر پاداش میگیرد.
• تکرار تمرین: در صورت تحقق اهداف درمان، EEG به نظارت بر امواج مغزی بیمار و دادن بازخورد مثبت ادامه می دهد. این حلقه آموزشی هزاران فرصت به مغز می دهد تا در یک جلسه خود را اصلاح کرده و پاداش بگیرد.

آموزش مغز با بازخورد مثبت، مبتنی بر اصول تئوری یادگیری یا شرطی سازی عامل است، و شبیه روش آموزش نشستن به سگ با پاداش دادن به او است. مغز ما نیز مانند حیوانات دائماً به دنبال پاداش است.

قابل‌ توجه است که نوروفیدبک مانند سایر درمان‌های مبتنی بر مغز (به عنوان مثال TMS، LENS یا tDCS) شامل دادن جریان الکتریکی یا تحریک مغز نمی‌شود.

نوروفیدبک چه مشکلاتی را می‌تواند درمان کند؟ برای چه چیزی استفاده می‌شود؟

از آنجا که امواج مغزی در تمام فعالیت‌ها و عملکردهای مغز دخالت دارند، می‌توان از این درمان برای دامنه وسیعی از مشکلات مربوط به مغز استفاده کرد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

مسائل مربوط به سلامت روان و اختلالات روانی

مشکلات روانی و اختلالات روانپزشکی معمولاً به افرادی اشاره دارد که با مشکلات خلقی و اضطراب، OCD، هراس یا PTSD دست و پنجه نرم می‌کنند. درمان با نوروفیدبک می‌تواند به بیماران کمک کند تا احساس آرامش، شادی و امنیت بیشتری داشته باشند. به عنوان مثال، درمان اختلالات اضطرابی ممکن است شامل کاهش امواج بتای سریع (مربوط به اضطراب) و افزایش امواج آلفا (مربوط به آرامش) باشد.

تاخیر در رشد و اختلالات رفتاری

کسانی که دارای اختلالات طیف اوتیسم (ASD)، کمبود توجه (ADHD) یا PANS/PANDAS هستند، دچار تاخیر در رشد و اختلالات رفتاری هستند. در بسیاری از اختلالات رشد، مغز شبکه‌های مناسبی برای ارتباط ایجاد نمی‌کند. نوروفیدبک می‌تواند در کودکان مبتلا به اوتیسم، شبکه‌های مغز که در تصویربرداری fMRI شناسایی شده‌اند را به میزان قابل توجهی تغییر دهد و رفتار را بهبود ببخشد.

مسائل عصبی و آسیب‌های مغزی

مشکلات عصبی و آسیب‌های مغزی معمولاً به کسانی اشاره دارد که TBI، سکته مغزی، وزوز گوش، یا پارکینسون دارند. نوروفیدبک برای این مشکلات، به همراه روش‌های دارویی دیگر، امید به راه‌های درمانی جدید را به همراه دارد.

اوج عملکرد

روش اوج عملکرد برای ورزشکاران، مدیران اجرایی و دانش آموزانی انجام می‌شود که می‌خواهند عملکرد بهتری داشته باشند. نوروفیدبک برای مغز مانند ورزش است و می‌تواند حتی به عملکرد مطلوب افرادی که اختلالات روانپزشکی یا عصبی ندارند، کمک کند.

انواع مختلف نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک اصطلاحی است که به چندین نوع مختلف از سیستم بیوفیدبک EEG اطلاق می‌شود. انواع مختلف آن بر اساس نوع امواج مغزی تحت آموزش، اهداف درمان و تعداد نقاط هدف در مغز متفاوت است.

رایج‌ترین انواع نوروفیدبک عبارتند از:

• اصلاح دامنه: این روش همچنان اصلی‌ترین و محبوب‌ترین روش در این زمینه است. این روش بر افزایش یا کاهش اندازه امواج مغزی خاص تمرکز دارد.
• آموزش آهسته قشر مغز (ILF، ISF و SCP): این روش، آهسته‌ترین امواج مغزی را آموزش می‌دهد که می‌تواند به تنظیم هیجانی و تثبیت مغز کمک کند.
• آموزش سطح Z: هدف از این روش، تشویق فعالیت امواج مغزی یک بیمار برای حرکت به سوی قاعده یا میانگین فعالیت امواج مغزی افراد سالم است.

در حال حاضر نمی‌توان به طور قطع گفت بهترین نوع آموزش نوروفیدبک چیست؛ زیرا مطالعات مقایسه‌ای اندکی بین این سیستم‌ها انجام شده است.

تنوع گسترده سیستم‌ها به طور همزمان یک فرصت و یک چالش در این حوزه است. این تنوع امکان مراقبت‌های فردی و فرصت‌هایی برای راه‌های جدید درمان را فراهم کرده است. با این حال یافتن بهترین سیستم متناسب با نیازهای شما می‌تواند چالش برانگیز باشد؛ زیرا مطالعات مقایسه‌ای اندکی در این باره وجود دارد. ترکیب انواع مختلف تمرینات نوروفیدبک می‌تواند مانند سایر اشکال ورزش و تمرینات بدنی برای سلامت مغز مطلوب باشد.

آیا نوروفیدبک جواب می‌دهد؟

پرسیدن اینکه «آیا نوروفیدبک جواب می‌دهد؟» مثل این است که بپرسید «آیا همه داروها جواب می‌دهند یا نه؟». پاسخ به این سوال، پیچیده‌تر از یک بله یا خیر ساده است. نتایج این درمان به عوامل بسیاری بستگی دارند؛ مانند اینکه آیا درمان برای وضعیت بیمار مناسب است، یا توانایی تغییر بیولوژیکی مغز بیمار را دارد؟ به عنوان مثال ممکن است برخی از افراد به مزایای نوروفیدبک دست پیدا نکنند، زیرا برای نیازهای خود از سیستم مناسبی استفاده نمی‌کنند.

اکثر پزشکان استفاده از نوروفیدبک را ادامه می‌دهند، زیرا مشاهده کرده‌اند که تاثیر دارد و در صورت انجام درست، مشکلات بیماران را بهبود می‌بخشد.

پژوهش‌های متعددی وجود دارند که استفاده بالینی از نوروفیدبک را حمایت می‌کنند. در برخی از مطالعات نه تنها بیمار پس از درمان احساس بهتری داشته است، بلکه فناوری‌های تصویربرداری (به عنوان مثال fMRI) نشان داده‌اند که این درمان واقعاً عملکرد و ساختار مغز بیماران را تغییر می‌دهد.

آیا نوروفیدبک بی‌خطر است؟ آیا عوارض جانبی دارد؟

از آنجا که نوروفیدبک به عنوان یک روش درمان غیر تهاجمی و همچنین یک ورزش برای مغز شناخته می‌شود، عموماً بدون عوارض جانبی قابل توجه و ایمن محسوب می‌شود.

در صورت وقوع عوارض جانبی، این عوارض معمولاً در مدت زمان کوتاهی رخ می‌دهند و ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شوند. خواب آلودگی، عدم تمرکز، سردرد خفیف و اضطراب از جمله عوارض جانبی شایع هستند. یک مطالعه روی بیماران مبتلا به ADD / ADHD نشان داد که این عوارض جانبی تنها در حدود یک تا سه درصد از بیماران رخ داده است.

مهم است که بیماران هر گونه عوارض جانبی را به پزشک خود گزارش دهند تا بتواند درمان را تنظیم کند. تا زمانی که با تنظیمات مناسب و با همکاری یک پزشک متخصص و دارای مجوز بهداشت روان کار کنید، هیچ علائم یا عواقب طولانی مدتی وجود نخواهد داشت.

از آموزش نوروفیدبک چه انتظاری باید داشته باشم؟

تغییرات مغز معمولاً به آرامی و به مرور زمان اتفاق می‌افتند. به همین دلیل جلسات زیادی طول می‌کشد تا تغییرات طولانی مدت در علائم و عملکرد مغز ایجاد شود‌. بهتر است تمرینات نوروفیدبک مانند همه انواع ورزش‌ها و درمان آنها در یک برنامه منظم، معمولاً دو تا سه بار در هفته انجام شوند.

• برای تعیین پاسخگویی به درمان: ممکن است در بیشتر سیستم‌ها بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه طول بکشد تا بیمار بتواند تشخیص دهد که درمان کمک کننده است یا نه. سیستم‌های تمرینی با موج آهسته (مانند ILF، ISF و SCP) ممکن است یک تا ۵ جلسه طول بکشند.
• برای دستیابی به مزایای درازمدت: معمولاً برای همه سیستم‌ها ۳۰ تا ۴۰ جلسه درمان توصیه می‌شود. در شرایط پیچیده‌تری مانند اوتیسم و سایر اختلالات تأخیر در رشد و آسیب مغزی ممکن است به جلسات بیشتری نیز نیاز باشد.

آیا نتایج نوروفیدبک ماندگار خواهد بود؟

از آنجایی که نوروفیدبک باعث افزایش انعطاف پذیری عصبی می‌شود، این پتانسیل را دارد که منجر به اصلاحات طولانی مدت در عملکرد مغز شود. بسیاری از پزشکان بیمارانی را دیده‌اند که طی ماه‌ها یا سال‌ها درمان، به مزایای طولانی مدت دست یافته‌اند. با این حال، این تحقیقات قطعی نبوده است.