اگر شما دچار قطع عضو شده‌اید و قصد دارید به عرصه ورزش برگردید یا می‌خواهید برای تضمین سلامتی به انجام دادن فعالیت ورزشی بپردازید متخصص پروتز میتواند در این زمینه نقش بسیار مهمی را ایفا کند. از همان ابتدا متخصص پروتز به ارزیابی نیازهای ویژه شما و هدف از توانایی حرکتی مجدد می‌‌پردازد. متخصص پروتز به طراحی پروتزی می‌‌پردازد که به اندام قطع شده کمک خواهد کرد مجدداً فعالیت حرکتی داشته باشد. به این ترتیب شما می‌توانید به کارهای مورد علاقه خود از قبیل شنا، دوچرخه‌سواری، دو، اسکی، گلف، کوهنوردی و انواع فعالیت‌های تیمی بپردازید. پزشک با بهره گرفتن از اقدامات کمک کننده تولید کنندگان پروتز مصنوعی، به طراحی پروتزی می‌‌پردازد که وزن کمی دارد اما عملکرد آن بسیار بالا است. به این ترتیب بیمار میتواند در همه زمینه‌های ورزشی از قبیل مسابقات المپیک تا فعالیت‌های روزمره عملکرد خوبی داشته باشد.
قطع عضو چیست؟
قطع عضو یا از دست دادن عضو میتواند به صورت جزئی یا کامل به وجود بیاید. در برخی موارد قطع عضو در اندام کوچکتر بدن مانند انگشتان دست یا پا رخ می‌دهد اما گاهی اوقات در اندام‌های حیاتی مانند زانو یا آرنج ایجاد می‌گردد. از دست دادن کامل یا بخشی از یک عضو بیمار را دچار مشکلات مرتبط با حس و عملکرد عضلانی خواهد کرد. این امر باعث میشود بیمار برای انجام دادن فعالیت روزمره خود و حفظ تعادل دچار مشکل شود و نتواند به انجام کارهای خود بپردازد. پزشکان ترجیح می‌دهند به جای دست و پای مصنوعی از کلمه پروتز استفاده کنند. پروتز میتواند به بیمارانی که دچار قطع عضو شدهاند کمک زیادی نماید تا عملکرد بهتری داشته باشد.
فرق پروتز ورزشی با پروتز استاندارد چیست؟
پروتز استاندارد اندام تحتانی به نحوی طراحی شده که به بیمار برای ایستادن، حرکت کردن، راه رفتن و انجام امور روزمره مانند بالا و پایین رفتن از پله یا سوار ماشین شدن کمک می‌کند. هدف از کاربرد پروتز اندام فوقانی این است که بیمار بتواند امور روزمره خود مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن یا رانندگی را انجام دهد. تعداد زیادی از افرادی که دچار قطع عضو شدهاند احساس میکنند پروتز استاندارد آن‌ها برای انجام دادن فعالیت‌های تفریحی مناسب است اما برخی دیگر به استفاده از پروتز ورزشی مخصوص نیاز خواهند داشت. پروتز ورزشی به پروتز خاصی گفته میشود که توانایی بیمار برای انجام دادن فعالیت ورزشی یا سایر کارهای مورد علاقه را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال بیماری که دچار قطع عضو اندام فوقانی شده است به اتصالات خاصی نیاز دارد که پروتز او را به طور مستقیم به راکت تنیس متصل نماید تا بیمار قدرت و انعطاف پذیری بهتری داشته باشد. در مواردی که بیمار دچار قطع عضو اندام تحتانی شده است باید پروتز او به نحوی طراحی شود که توانایی عملکردی بیمار را افزایش دهد و احتمال بروز هرگونه حادثه را به حداقل برساند.
پروتز ورزشی برای ورزش و فعالیت‌های تفریحی
انواع مختلفی از پروتزهای ورزشی وجود دارند که عبارتند از:
- پروتز پا که برای انجام دادن فعالیت‌های ورزشی مانند دویدن طراحی شدهاند.
- پروتز پا که برای افراد علاقمند به دویدن طراحی شده است.
- پروتزی که برای انجام دادن فعالیت‌های ورزشی که با چرخیدن همراه هستند طراحی شده است. مانند: گلف
- پروتز ضد آب با طراحی ویژه که برای افراد علاقه مند به شنا طراحی شده است.
- پروتز اندام فوقانی که به بیمار برای انجام دادن امور روزمره و فعالیت‌های تفریحی کمک می‌کند.
پروتز پا برای دویدن
انواع مختلفی از پروتز پا وجود دارد که برای دویدن مناسب می‌باشد و همه آن‌ها دارای یک ویژگی مشترک هستند که عبارت است از فیبر کربن. فیبر کربن وزن پایینی دارد، بسیار محکم و بادوام است که ساختار منحصر به فرد آن باعث شده برای انجام دادن فعالیت‌های ورزشی مختلف از قبیل دویدن بسیار مناسب باشد. هر بار که وزن بدن به پروتز منتقل میشود پا شروع به فشرده شدن می‌نماید و انرژی ذخیره می‌گردد. با برداشته شدن وزن بدن مجدداً فیبر کربن به حالت اصلی خود بر می‌گردد و انرژی را آزاد می‌نماید و بیمار میتواند فعالیت جسمانی داشته باشد. پروتز پا که برای دویدن طراحی شده است فقط دارای یک انگشت می‌باشد که از عملکرد بیومکانیک بدن در حالت دویدن تقلید می‌کند. این امر باعث شده این نوع پروتز برای ایستادن یا راه رفتن خیلی کاربردی نباشد و فقط برای یک هدف خاص طراحی شده است.
پروتز پا با قابلیت چرخش
هنگامی که شما به انجام بازی گلف یا هر بازی دیگری که با حرکات چرخشی همراه است می‌پردازید پروتز مخصوصی که برای چنین هدفی طراحی شده به قسمت باقیمانده پا کمک می‌کند به طور طبیعی بچرخد و حرکت کند. این امر باعث شده که در هنگام بازی گلف پا دچار مشکل نشود و به صورت استوار بر روی زمین باقی بماند. پروتزی که برای انجام دادن حرکات چرخشی طراحی میشود ویژگی‌های منحصر به فردی دارد و باعث شده بیمار بدون هیچ مشکلی ورزش کند.
پروتز ضد آب
انواع مختلفی از پروتز وجود دارد که برای استفاده در آب طراحی شدهاند و بیمار میتواند در هنگام دوش گرفتن، شنا کردن در استخر یا کنار ساحل یا فعالیت‌های مشابه از آن‌ها استفاده کند. نوع فعالیتی که بیمار دارد در تعیین ویژگی‌های منحصر به فرد پروتز نقش مهمی را ایفا می‌کند. مانند: نوع پروتز پا و زانو، اجزای متصل کننده، سیستم باز کننده و موادی که برای ساخت پروتز مورد استفاده قرار می‌گیرند. پروتز پا میتواند بر اساس نوع و سطح فعالیت جسمانی بیمار، یک پروتز معمولی یا یک پروتز بسیار پیچیده باشد. انواع مختلفی از پروتز مصنوعی مخصوص شنا وجود دارند که از ناحیه زانو متصل میشوند و می‌توان برای پیاده‌روی و شنا از آن‌ها استفاده کرد. پروتز مصنوعی ضد آب دارای اجزایی است که قرار گرفتن در آب باعث آسیب دیدگی آن نخواهد شد و در این زمینه هیچ گونه محدودیتی را برای بیمار ایجاد نمی‌کند.
پروتز اندام فوقانی
پروتز اندام فوقانی در انواع و اشکال مختلفی وجود دارد که با توجه به نوع فعالیت ورزشی و تفریحی بیمار از قبیل شنا، اسکی در آب، قایق سواری، گلف، بولینگ، هاکی، بسکتبال، بیسبال، کار با ابزار آلات صنعتی، کار با ابزار آلات موسیقی و عکاسی انتخاب میشوند. برخی دیگر از پروتز اندام فوقانی به بیمار برای انجام دادن امور روزمره از قبیل آشپزی، مراقبت از خود و غذا خوردن کمک میکنند. استفاده از یک ساختار خاص برای جدا کردن سریع پروتز و تعویض آن با یک پروتز دیگر باعث شده جز پروتزهای پرطرفدار باشد.
درمان و آموزش پس از جراحی
درمان پس از جراحی با توجه به سطح قطع عضو میتواند از چند هفته تا چند ماه متغیر باشد. در هفته و ماه‌های اول، متخصص پروتز به بیمار کمک می‌کند نحوه استفاده و مراقبت از عضو باقی مانده و همچنین پروتز را یاد بگیرد. پزشک به بیمار کمک می‌کند با نحوه ورزش کردن و تقویت مجدد عضلات مجاور عضو قطع شده آشنا شود. از آنجایی که درمان و دوران بهبود پس از جراحی قطع عضو با توجه به نیازها و انگیزه‌های هر بیمار متفاوت است ورزشکاران در مقایسه با سایر بیماران انگیزه بیشتری برای بهبود و بازگشت به سطح طبیعی فعالیت جسمانی خود دارند. انگیزه درونی و اشتیاق برای بازگشت به عرصه رقابت علاوه بر کوتاه شدن دوران بهبود و تقویت اندام باقی مانده به تیم درمان نیز انگیزه بیشتری می‌دهد تا بیمار را به اهداف خود برساند.
درمان فردی
علاوه بر انگیزه درونی بیمار برای بهبود، فرایند درمان و آموزش نیز در بیماران مختلف متفاوت است. به طور کلی افرادی که در فعالیت‌هایی مانند شنا، دویدن و کوهنوردی فعالیت دارند دوران سختی را سپری میکنند تا مجدداً یاد بگیرند از اندام باقی مانده خود استفاده کنند و به زمین رقابت برگردند. به عنوان مثال اگر هدف شما برنده شدن در یک رقابت خاص یا شروع یک ماجراجویی جدید باشد معمولاً پزشک شما را برای این هدف آماده می‌کند و آموزش‌های لازم را ارائه خواهد داد. پس از آنکه شما به هدف مورد نظر خود دست پیدا کردید پزشک از شما می‌خواهد نظرتان را در خصوص عملکرد پروتز ارائه دهید و نقاط ضعف و قوت آن را بیان کنید.
استفاده اولیه از پروتز
بیمار میتواند با توجه به طول دوران بهبود حدود ۲ هفته پس از جراحی از پروتز مصنوعی استفاده کند. در برخی موارد استفاده فوری از پروتز میتواند بسیار مناسب باشد. معمولاً پزشکان توصیه میکنند که بیمار طی مدت ۳۰ روز پس از جراحی از پروتز خود استفاده نماید تا به سرعت به شرایط جدید و پروتز خود عادت کند. متخصص پروتز از نزدیک با بیمار همکاری دارد تا او را برای استفاده از پروتز آماده نماید و اطمینان حاصل کند که پروتز او با نیازهای روزمره و ورزشی‌اش کاملاً تناسب دارد.
استفاده از دستگاه‌های کمکی خاص
طراحی‌های منحصر به فرد وسایل کمکی به افرادی که دچار قطع عضو شدهاند نوید بازگشت مجدد به عرصه ورزش و انجام دوباره امور شخصی‌شان را می‌دهد. این وسایل کمکی شامل تجهیزات منحصر به فرد ورزشی هستند و برای ورزشکارانی که دچار قطع عضو شدهاند طراحی شدهاند. برخی از این وسایل به شرح زیر می‌باشد:
- ویلچرهایی که وزن کمی دارند و برای مسابقات دو، بسکتبال و تنیس مناسب هستند.
- ویلچرهایی که برای هاکی، هاکی روی یخ یا فعالیت‌های ورزشی در شن مناسب هستند.
- دوچرخه‌های خاصی که به کمک دست حرکت میکنند و مخصوص افرادی هستند که از ناحیه پا دچار قطع عضو شدهاند.
- تجهیزات مخصوص باشگاه و دستگاه ورزشی که با هدف استفاده در ویلچر طراحی شدهاند.
- دستگاه‌های متحرکی که برای بازی گلف طراحی شدهاند تا بیمار بتواند در حین بازی حرکت کند.
- قلاب مخصوص ماهیگیری برای افرادی که دچار محدودیت حرکتی هستند.
بیمار میتواند با توجه به نظر شخصی خود و سطح قطع شدگی یک عضو در کنار پروتز مصنوعی یا بدون نیاز به پروتز از این وسایل کمکی استفاده کند.
