بیوفیدبک به مجموعه روشهایی گفته میشود که برای ارائه بیوفیدبکِ بیولوژی بدن طراحی شدهاند. بیوفیدبک به شما کمک میکند تا بتوانید کنترل بیشتری بر عملکردهای بدن مانند ضربان قلب، تنش عضلانی و فشار خون داشته باشید.
با افزایش آگاهی (فیدبک) قادر به مدیریت برخی از جنبههای فیزیولوژی خود که به طور معمول قادر به کنترل آنها نیستید، خواهید بود. استفاده از تجهیزات ویژه برای ایجاد فیدبک از طریق مانیتور کامپیوتر.
بیوفیدبک چیست؟
بیوفیدبک یک روش تکنیکی است که از ترکیب ذهن و بدن برای کنترل عملکردها و پاسخهای بدنی مانند تنش عضلانی و ضربان قلب استفاده میکند. این روش به عنوان یک درمان جایگزین یا مکمل استفاده میشود و به طور معمول برای کمک به افراد در مدیریت استرس، سردرد، بیاختیاری و فشار خون بالا استفاده میشود.
در این روش، الکترودهای بدون درد به بدن اتصال داده میشوند و اطلاعات مربوط به عملکرد و پاسخ بدنی از طریق یک دستگاه جمعآوری میشود. این اطلاعات معمولاً بر روی یک صفحه رایانه قابل مشاهده هستند.
افراد یاد میگیرند که از طریق فیدبک مداوم از ذهن خود برای تغییر یا کنترل واکنشهای بدن استفاده کنند، به عنوان مثال، میتوانند آرامسازی عضلاتی خاص را برای کنترل درد ناشی از سردرد یاد بگیرند. با تمرین، این تکنیک را بدون استفاده از دستگاه میتوانند انجام دهند.
استفاده از بیوفیدبک برای برخی افراد مفید است، در حالی که برای دیگران ممکن است موثر یا غیرموثر باشد. مطالعات در حال انجام است تا میزان موثر بودن بیوفیدبک در شرایط مختلف مشخص شود. باید به یاد داشته باشید که بیوفیدبک تنها به عنوان یک درمان مکمل و نه جایگزین برای مراقبتهای پزشکی در نظر گرفته شود و قبل از شروع این روش، با پزشک خود مشورت کنید.
انواع بیوفیدبک
انواع بیوفیدبک عبارتند از:
- الکترومیوگرافی (EMG) اطلاعات مربوط به تنش عضلانی و نشانههایی را جهت کمک به فرد در آرامسازی عضلات خاص اندازهگیری و جمعآوری میکند.
- بیوفیدبک حرارتی دمای پوست را اندازهگیری میکند. دمای پوست اغلب در هنگام استرس کاهش مییابد. در صورت مشاهده دمای پایین پوست میتوان از تکنیکهای آرامسازی استفاده کرد.
- نوروفیدبک یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) که فعالیت امواج مغزی را اندازهگیری میکند. طی این روش پزشک از شما میخواهد برای بهبود تمرکز و سایر عملکردهای ذهنی تغییراتی را ایجاد کنید.
- پاسخ گالونیکی پوست فعالیت غدد عرق و میزان تعریق را اندازهگیری میکند. در صورت مشاهده مقادیر بالای این پاسخ میتوان از تکنیکهای آرامسازی استفاده کرد.
- بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب ضربان قلب را اندازهگیری میکند. این نوع بیوفیدبک اطلاعاتی را برای کمک به شما جهت کنترل ضربان قلب فراهم میکند. بیوفیدبک تغییرپذیری ضربان قلب میتواند به بهبود فشار خون، عملکرد ریه و کاهش استرس و اضطراب کمک کند.
علت انجام بیوفیدبک
پزشک ممکن است برای کمک به مدیریت انواع شرایط به ویژه مواردی که در اثر تنش عضلانی ایجاد یا تشدید میشوند بیوفیدبک را توصیه کند. برخی افراد برای پرهیز از استفاده طولانی مدت از دارو یا درمانهای پزشکی تهاجمی از بیوفیدبک استفاده میکنند. بیوفیدبک ممکن است به شما در مدیریت شرایط زیر کمک کند:
- بیماریهای مرتبط با رگهای خونی از جمله پدیده رینود
- بیماریهای مزمن خاص از جمله آسم، دیابت، فشار خون بالا و عوارض جانبی شیمیدرمانی
- درد مزمن از جمله سندرم درد منطقهای پیچیده
- مشکلات مربوط به تمرکز شامل ناتوانیهای یادگیری، اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD) و سایر مشکلات تمرکز. همچنین بیوفیدبک میتواند به بهبود تمرکز برای مراقبه و اهداف معنوی کمک کند.
- مشکلات دندانی از جمله دندانقروچه (بروکسیسم)
- اختلالات دستگاه گوارش از جمله حالت تهوع، سکسکه، اسهال مزمن یا یبوست، بیاختیاری مدفوع و سندرم روده تحریک پذیر
- مسائل مربوط به حفظ سلامتی از جمله تنظیم فشار خون و بهبود عملکرد ورزشی
- بیماریهای قلبی از جمله آریتمیهای قلبی (ضربانهای غیر طبیعی قلب)
- مشکلات مرتبط با سلامت روان و اختلالات عاطفی از جمله استرس، افسردگی خفیف، بیاشتهایی عصبی، شب ادراری، اوتیسم، اضطراب و اختلالات اضطرابی، بیخوابی و اعتیاد
- اختلالات اسکلتی-عضلانی از جمله فیبرومیالژیا، اسپاسم عضلات، اختلال مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ)، سندرم خستگی مزمن و تورتیکولی (کج گردنی) و گردندرد
- بیماریهای عصبی شامل تشنج، سرگیجه، سردرد، میگرن، بیماری راهزدگی، فلجی، آسیب به سر و نخاع و سندرم تورت
- بیماریها و علائم تولیدمثلی از جمله گرفتگی عضلات در قاعدگی، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، علائم یائسگی، بیاختیاری ادرار، مقاربت دردناک و درد ولووژینال
آمادگی برای درمان بیوفیدبک
هیچ آمادگی خاصی برای انجام بیوفیدبک وجود ندارد اما شما میتوانید برای بهرهمندی بیشتر از آن برخی اقدامات لازم را انجام دهید. این روند شامل پاسخگویی به تمام سؤالات مربوط به علائم و سابقه پزشکی شما میباشد. اطلاعات کاملی در مورد داروهای خود از جمله داروهای تجویز شده، داروهای بدون نسخه، داروهای گیاهی و ویتامینها را ارائه دهید. بهتر است همیشه یک لیست از بیماریهای پزشکی، داروها و مواردی که به آنها آلرژی دارید را با خود به همراه داشته باشید.
سؤالاتی که میتوانید از پزشک و درمانگر بیوفیدبک خود بپرسید
شما باید قبل از مراجعه به یک درمانگر بیوفیدبک با پزشک خود در مورد بیوفیدبک مشورت کنید. معمولاً بیماران هنگام مراجعه به پزشک یا درمانگر بیوفیدبک برخی از سؤالات خود را فراموش میکنند. بین قرارهای ملاقات با پزشک ممکن است سؤالات دیگری نیز به ذهنتان برسد. قبل از انجام بیوفیدبک و در فواصل قرارهای ملاقات جهت رفع تردیدها و یافتن پاسخ سؤالات با پزشک خود تماس بگیرید.
همچنین بهتر است لیستی از سؤالات را در زمان مراجعه به پزشک همراه خود داشته باشید. میتوانید موارد زیر را از پزشک خود بپرسید:
- آیا به نظر شما بیوفیدبک ممکن است به من کمک کند؟
- آیا بیوفیدبک برای من بیخطر است؟
- آیا میتوانید یک درمانگر واجد شرایطِ بیوفیدبک را معرفی کنید؟
- در طول مدتی که تحت درمان بیوفیدبک هستم چگونه باید داروهای معمول خود را مصرف کنم و سایر درمانهای پزشکی را انجام دهم؟
- چه زمانی باید درمان خود را از شما پیگیری کنم؟
- چگونه باید با شما تماس بگیرم؟ شماره تلفن پزشک خود را یادداشت نمایید تا در صورت لزوم با او تماس بگیرید.
سؤالاتی که میتوانید از درمانگر بیوفیدبک خود بپرسید:
- اطلاعاتی در خصوص تحصیلات و تجربه کاری
- طول مدت و تعداد جلسات درمانی
- هزینه هر جلسه درمانی
- آیا میتوانم بلافاصله پس از انجام بیوفیدبک به فعالیتهای عادی خود برگردم؟
- چه زمانی باید درمان خود را از شما پیگیری کنم؟
- چگونه باید با شما تماس بگیرم؟ شماره تلفن درمانگر بیوفیدبک خود را یادداشت نمایید تا در صورت لزوم با او تماس بگیرید.
روند انجام بیوفیدبک
درمان بیوفیدبک در محیط کلینیک یا بیمارستان انجام میشود و هر جلسه بیوفیدبک معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول میکشد. درمانهای بیوفیدبک متناسب با نوع بیوفیدبک متفاوت هستند و شامل مراحل زیر میشوند:
- ممکن است لازم باشد بخشی از لباسهای خود را برای ارائه بیوفیدبک در نواحی مورد نظر، برداشته و در صورت نیاز گان یا ملحفه به شما داده شود.
- شما در موقعیتی راحت روی تخت قرار میگیرید.
- درمانگر بیوفیدبک الکترودهای بدون درد را روی پوست شما قرار میدهد. این الکترودها به دستگاهی متصل هستند که اطلاعات را جمعآوری کرده و فیدبک در مورد عملکردها و پاسخهای بدن ارائه میدهد. هدف از این کار استفاده از فیدبک برای تغییر یا کنترل عملکردها و پاسخهای بدن است.
- درمانگر بیوفیدبک شما را در تمرینات ذهنی راهنمایی میکند و از طریق آزمون و خطا، فعالیتهای ذهنی خاصی که باعث تغییرات جسمی مورد نظر شما میشود، شناسایی میکند. این فعالیتهای ذهنی ممکن است شامل تغییر افکار، احساسات یا رفتار شما باشد.
- درمانگر بیوفیدبک تمرینات ذهنی و تکنیکهای آرامسازی را به شما آموزش میدهد تا بتوانید حداقل ۵ تا ۱۰ دقیقه در روز این تمرینات را در خانه انجام دهید.
آیا احساس درد خواهید داشت؟
بیوفیدبک روشی بدون درد است. با این حال تأثیر بیوتراپی میتواند بسته به میزان راحتی و آرامش شما متفاوت باشد. در صورت احساس ناراحتی یا اضطراب این موضوع را با درمانگر بیوفیدبک خود در میان بگذارید.
خطرات و عوارض احتمالی بیوفیدبک
زمانی که بیوفیدبک توسط یک درمانگر متخصص و ماهر انجام میشود هیچ خطری در مورد آن وجود نخواهد داشت. با این حال برخی از دستگاههایی که به عنوان دستگاههای بیوفیدبک خانگی در بازار عرضه میشوند ممکن است بی اثر یا حتی مضر باشند. کلیه گزینههای درمانی را با پزشک خود در میان بگذارید تا از گزینههای بیخطر و مؤثر اطلاع یابید.
انتظارات پس از انجام بیوفیدبک
دانستن انتظارات خود پس از انجام بیوفیدبک میتواند به شما کمک کند هرچه سریعتر به زندگی روزمره خود بازگردید.
بعد از جلسه درمانی بیوفیدبک نباید احساس درد و ناراحتی کنید. بیشتر افراد بلافاصله پس از انجام بیوفیدبک به فعالیتهای عادی خود بازمیگردند. به یاد داشته باشید که ممکن است ۱۰ جلسه یا بیشتر طول بکشد تا تغییر علائم را در خود مشاهده کنید.
احتمالاً بلافاصله پس از درمان بیوفیدبک میتوانید به خانه بازگردید.
تعداد درمانهای مورد نیاز بیوفیدبک
برخی افراد بیوفیدبک را نوعی آموزش میدانند. برای مشاهده نتیجه مطلوب شما باید چندین جلسه درمان را انجام دهید. همچنین باید به طور فعال مشارکت کرده و بین جلسات درمانی در خانه تمرین کنید.
تعداد درمانها بسته به موارد زیر به طور گستردهای متفاوت هستند:
- شرایطی که سعی در مدیریت آن دارید.
- شدت علائم.
- پاسخ بدن.
- میزان تمرین در بین جلسات.
آیا به غیر از بیوفیدبک به درمانهای دیگری نیاز دارم؟
بیوفیدبک یک مکمل برای مراقبتهای پزشکی است و نباید به عنوان یک جایگزین برای آنها در نظر گرفته شود. بیشتر افراد از بیوفیدبک به همراه سایر روشهای درمانی استفاده میکنند، به عنوان مثال، یک فرد مبتلا به درد مزمن ممکن است همراه با مصرف دارو، از بیوفیدبک استفاده کند.
اگر بیوفیدبک به شما کمک میکند تا وضعیت خود را مدیریت کنید، مراجعه به یک ارائهدهنده مراقبتهای بهداشتی پزشکی برای یک مسئله بهداشتی را به تأخیر نیندازید. همچنین، باید داروهای تجویز شده را صرف نظر از مفید بودن بیوفیدبک مصرف کنید.
چه زمانی باید با درمانگر بیوفیدبک یا پزشک خود تماس بگیرم؟
مهم است که حین انجام درمان بیوفیدبک، به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید. همچنین، در فواصل قرارهای ملاقات، با پزشک و درمانگر بیوفیدبک خود تماس بگیرید تا تردیدها و سؤالات خود را مطرح کنید و چگونگی پاسخ به بیوفیدبک و میزان کمک آن در بهبود علائم را گزارش دهید.