بیماری خار پاشنه پا یکی از رایج‌ترین علل درد پاشنه پا است که با درد و التهاب لیگامان بلند و ضخیمی، موسوم به فاشیای پلانتار، همراه است که از ابتدا تا انتهای کف پا کشیده شده است و استخوان پاشنه را به پنجه و انگشتان وصل می‌کند.
بیماران دارای خار پاشنه پا عموماً از دردی خنجری و تیز رنج می‌برند که معمولاً صبح‌ها هنگام برداشتن نخستین گام‌ها بروز می‌یابد و برخی موارد با سوزش کف پا همراه است. درد خار پاشنه پا با گرم شدن پا کاهش می‌یابد، اما پس از ایستادن طولانی مدت یا تغییر حالت از وضعیت نشسته به ایستاده مجدداً عود می‌کند. خار پاشنه بیشترین میزان شیوع را در میان دوندگان و اشخاص دارای اضافه وزن دارد، همچنین پوشیدن کفش‌هایی که پا را به اندازه کافی حمایت نمی‌کنند نیز خطر ابتلا به بیماری خار پاشنه پا را افزایش می‌دهد. در ادامه به علت خار پاشنه و علائم خار پاشنه پا و درمان درد کف پای ناشی از خار پاشنه می پردازیم.
علائم و نشانه ها
بیشترین علت درد کف پا ناشی از فشار و یا التهاب فاسیای پلنتار (رباط طولانیدر کف پا) می‌باشد. این بیماری به عنوان التهاب پلانتار شناخته شده است و گاهی اوقات با بروز خار پاشنه در ارتباط است.بیماران مبتلا به خار پاشنه اغلب در ناحیه کف پای خود، مخصوصا در ناحیه پاشنه احساس درد می کنند. علائم خار پاشنه دیگر مرتبط با خار پاشنه پا از قرار زیر است:
التهاب در زیر پاشنه، مخصوصا در هنگام صبح یا پس از بی تحرکی برای مدت طولانی. عموما پس کمی راه رفتن و گرم کردن بدن، درد کمی تسکین پیدا می کند. مشکل این است که عصب ها و عروق خونی نیز استراحت می کنند و تغییر ناگهانی به پیاده روی باعث واکنش فشاری دردناک می شود. این فشار پس از گرم کردن بدن برطرف می شود. این مشکل مخصوصا برای کسانی که به تازگی دچار بیماری خار پاشنه شده اند پیش می آید. در موارد شدیدتر، بیمار احساس درد می کند و با راه رفتن شدت پیدا می کند.
درد در کف پا هنگام ایستادن
خشکی یا گرفتگی در رباط کف پا، بی حرکت ایستادن به کرات و برای مدت های طولانی از علل خار پاشنه می باشد و افرادی که به واسطه شغل خود بیحرکت می ایستند ، اغلب دچار خار پاشنه و درد شدید می شود. به همین دلیل است که به بیماری خار پاشنه پا گاهی اوقات پاشنه پلیس گفته می شود.
پلانتار فاسیا شدیدا سفت و منقبض می شود که یک واکنش فشاری است. دردی که در حین رانندگی احساس می کنید ناشی از طرز قرار گرفتن غیرطبیعی پا است.
اغلب تعیین محل دقیق درد پاشنه پا دشوار است، چرا که یا کل قسمت کف پا دردناک است یا درد بصورت تیر کشیدن تا پاشنه می باشد. همچنین، شدت درد در پاشنه پا در هر روز تغییر می کند.
سعی کنید که به تمامی علایم خار پاشنه توجه داشته باشید و به موقع برای درمان اقدام کنید. هر چه آسیب دیدگی بیشتر قدیمی تر شود، درمان آن دشوارتر می شود.
علت ها و دلایل
لیگامان کف پا در شرایط عادی مانند ضربه‌گیر به گونه‌ای عمل می‌کند که حمایت لازم را از قوس کف پا به عمل می‌آورد. اگر این لیگامان بیش از اندازه کشیده شود، پارگی‌های کوچکی روی آن ایجاد می‌شود. کشیدگی و پارگی مکرر تحریک و حساسیت یا التهاب این لیگامان را به دنبال خواهد داشت. بعضی از عامل‌های افزایش دهنده احتمال بیماری خار پاشنه پا عبارتند از:
- سن: خار پاشنه بیشترین میزان شیوع را در بازه سنی ۴۰ تا ۶۰ سال دارد.
- انجام حرکت‌های خاص: فعالیت‌هایی مانند دویدن مسافت‌های طولانی، رقص باله و انجام حرکت‌های ایروبیک، که فشار زیادی را به پاشنه و بافت متصل به آن وارد می‌کند، یکی از مهمترین علت خار پاشنه در سنین پایین تر است.
- نقص در مکانیک کف پا: صافی کف پا، زیاد بودن قوس کف پا یا حتی الگوی نابه‌هنجار راه رفتن تأثیر نامطلوب قابل توجهی را بر نحوه توزیع وزن هنگام ایستادن می‌گذارد و فشار مضاعفی را بر لیگامان کف پا وارد می‌کند.
- چاقی: هر یک کیلو اضافه وزن به معنای تحمیل فشار بیشتر روی لیگامان کف پا است.
- اشتغال در حرفه‌هایی که ایستادن طولانی مدت را ایجاب می‌کند: کارگران کارخانه‌ها، معلمین و دیگر افرادی که راه رفتن یا ایستادن طولانی مدت روی سطح سفت اقتضای شغلشان است ناخواسته به لیگامان کف پای خود آسیب می‌زنند.
- پابرهنه راه رفتن: بدون کفش راه رفتن فشار و کشش غیرضروری و بیش از حدی را به لیگامان کف پا وارد می‌کند و می تواند علت درد پاشنه پا باشد.
تشخیص
پزشک نقاط حساس و دردناک کف پا را هنگام معاینه بررسی می‌کند تا با تعیین محل درد به علت خار پاشنه پا پی ببرد.
معمولاً انجام هیچ آزمایشی ضرورت ندارد و عارضه بر مبنای سابقه پزشکی بیمار و معاینه صورت گرفته تشخیص داده می‌شود. هر چند پزشک گاهی دستور انجام عکسبرداری با اشعه ایکس یا ام.آر.آی. را می‌دهد تا مطمئن شود که علت بروز درد وجود مشکل دیگری مانند شکستگی فشاری یا تحت فشار قرار گرفتن عصب نیست.
گاهی اوقات در تصاویر عکسبرداری یا ام آر ای خار استخوانی دیده می‌شود که از استخوان پاشنه بیرون زده است. این خارهای استخوانی را در گذشته اصلی ترین علت درد پاشنه پا می‌دانستند و آن‌ها را طی عمل جراحی خارج می‌کردند. اما واقعیت این است که بسیاری از افراد دارای خار استخوانی پاشنه هیچ دردی را در پاشنه حس نمی‌کنند.
درمان
در ادامه روش های درمان خار پاشنه ذکر شده است.
یکی دیگر از روش های درمان این بیماری استفاده از کفی و کفش طبی است.
- کمپرس سرد: بیمار می‌تواند با چند بار قرار دادن کمپرس یخ در روز، هر بار به مدت ۲۰ دقیقه، التهاب و درد پاشنه را کاهش دهد. البته به هیچ وجه نباید یخ را مستقیم روی پوست گذاشت و حتماً باید حوله نازکی را بین یخ و پاشنه قرار داد.
- محدود کردن فعالیت‌ها: بیمار می‌تواند با کاهش فعالیت‌هایی که باعث کشیدگی پاشنه می‌شوند به پاشنه استراحت دهد.
- دارو: مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن، معمولاً برای کاهش التهاب و درد پاشنه توصیه می‌شود.
- اسپلینت شبانه: بستن اسپلینت شبانه لیگامان کف پا را در طول شب و هنگام خوابیدن تحت کشش مداوم قرار می‌دهد و از منقبض شدن آن و بازگشت به شکل اصلیش جلوگیری می‌کند، در نتیجه درد صبحگاهی برخی از بیماران تسکین می‌یابد.
کفی کفش و پد خار پاشنه
کفی‌های طبی ساخته شده برای هر بیمار با خنثی کردن چرخش مچ پا به داخل (پرونیشن) به کاهش درد و درمان خار پاشنه پا کمک می‌کند و از کشش بیش از حد لیگامان کف پا جلوگیری می‌کند. به علاوه در طراحی این کفی‌ها کم شدن وزن تحمیلی روی پاشنه نیز در نظر گرفته می‌شود. در قسمت پاشنه کفی طبی سفارشی حفره‌ای برای قرار گرفتن خار پاشنه تعبیه می‌شود تا به این ترتیب شدت برخورد پا با زمین کاهش یابد. اثر این نوع کفی طبی کاهش یا حتی از بین رفتن درد ناشی از خار پاشنه پا است. کفی های طبی سفارشی که با استفاده از اسکن فشاری کف پا و یا اسکن سه بعدی در کلینیک های ارتوپدی فنی برای بیماران طراحی و ساخته می شود، بهترین نتیجه را دارند.
با کفی‌های طبی که چرخش بیش از اندازه مچ پا به داخل (پرونیشن) را اصلاح می‌کند و قوس کف پا را گسترش می‌دهد، می توان به درمان درد پاشنه پا اقدام کرد. این کفی‌ها باید آن‌قدر سخت و محکم باشند تا از لیگامان کف پا در مقابل کشش غیرضروری محافظت کنند و قوس کف پا را به شیوه‌ای دینامیک بالا نگه دارند. استفاده از این کفی‌ها بهبودی را پس از حداکثر ۲ تا ۳ ماهه برای بیمار به ارمغان می‌آورد. در ادامه شیوه های به کار برردن کفی و کفش طبی ذکر شده است:
- اصلاح کردن کفش: به پا کردن کفش‌های حمایت کننده‌ای که به خوبی از قوس کف پا محافظت می‌کنند و پاشنه کوتاهی دارند فشار روی لیگامان کف پا را کاهش می‌دهد.
- پد خار پاشنه و باندپیچی: قرار دادن پد و کفی طبی در کفش ضربه‌های وارده هنگام راه رفتن را ملایم‌تر می‌کند. باندپیچی نیز پا را حمایت می‌کند و فشار روی لیگامان کف پا کاهش می‌دهد.
- کفی و کفش طبی (ارتز): کفی طبی ساخته شده برای هر بیمار که داخل کفش وی قرار داده می‌شود برای اصلاح ناهنجاری‌های ساختاری اصلی به وجود آورنده بیماری و رفع خار پاشنه پا مفید است.
تزریق
در برخی موارد برای کاهش التهاب و آرام کردن درد ناشی از خار پاشنه پا، کورتیکواستروئید تزریق می‌شود. این تزریق شامل استروئید، داروی بی‌حسی یا ترکیبی از این دو می باشد. این تزریق در دردناک‌ترین قسمت لیگامان کف پا تزریق می‌شود و بلافصله پس از انجام تزریق، محل تزریق پانسمان می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود تا هر زمان که راحت بود، فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرد.
اکثر پزشکان تزریق را در سمت میانی یا داخلی پاشنه انجام می‌دهند و معمولاً دارو را مستقیماً زیر پاشنه تزریق نمی‌کنند. در نتیجه بیمار در ناحیه قرارگیری سلول‌های چربی پاشنه دچار درد و آسیب نمی‌شود. بیمار بر روی تخت دراز می‌کشد، محل تزریق علامت زده می‌شود و تزریق با استفاده از یک سوزن باریک صورت می‌گیرد. اثر داروی بی‌حسی معمولاً تا چند ساعت پس از تزریق دوام دارد. احتمال دارد درد پاشنه پس از بین رفتن تأثیر داروی بی‌حسی به طور موقت عود کند. استروئید تزریق شده ظرف چند روز درد پاشنه پا را آرام می‌کند و بیمار تا چند هفته یا چند ماه دچار درد نخواهد شد.
اکثر پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند تا حرکت‌های کششی پا را ادامه دهند، اما از انجام فعالیت‌های سنگین تا چند روز پس از تزریق خودداری کنند.
فیزیوتراپی (طب فیزیکی)
از تمرین‌ها و دیگر روش‌های فیزیوتراپی برای تسکین درد خار پاشنه پا بهره گرفته می‌شود.انجام حرکت‌هایی که موجب کشش عضله‌های ساق پا می‌شود، درد را تسکین می‌دهد و به بهبودی بیمار کمک می‌کند.در ادامه دو نمونه از ورزش‌های مفید برای خارپاشنه و درد کف پا آورده شده است:
تمرین اول: روبه‌روی دیوار بایستید. یک زانو را صاف نگهدارید و پاشنه‌ی آن پا را روی زمین بگذارید. زانوی دیگر را خم کنید (مطابق تصویر پایین). تاندون آشیل و قوس کف پا هنگام خم شدن کشیده می‌شوند. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید، سپس استراحت کرده و زانو را صاف کنید. این حرکت را ۲۰ بار بر روی پاشنه پای دردناک انجام دهید. کشیده شدن کامل زانو هنگام انجام این حرکت کششی بسیار مهم است.
تمرین دوم: پای آسیب دیده را روی پای دیگر بگذارید. کف پا را با دست سمت پای آسیب دیده بگیرید و انگشتان پا را رو به عقب و سمت ساق پا بکشید (مانند تصویر پایین). به این ترتیب فشار و کشش مناسبی به قوس و لیگامان کف پا وارد می‌شود. شست دست آزاد را با ملایمت از چپ به راست روی قوس کف پای آسیب دیده بکشید تا وضعیت کششی مناسب را بیابید، در چنین حالتی باید آرنگ کف پا را به محکمی سیم گیتار حس کنید. حالت کشش را برای ۱۰ ثانیه حفظ کنید. این حرکت را ۱۰ بار انجام دهید.
این حرکات کششی را دست کم سه نوبت در روز انجام دهید، توجه داشته باشید که تکرار بیش از اندازه این حرکات مفید نیست. مهمترین زمان‌هایی که بیمار باید حرکت کششی را انجام دهد، صبح‌ها پیش از برداشتن نخستین گام و شروع راه رفتن و ایستادن و همچنین پس از نشستن برای مدتی طولانی است.
عوارض
نادیده گرفتن خار پاشنه پا و اهمال در درمان آن درد مزمن پاشنه را به دنبال خواهد داشت که انجام فعالیت‌های معمول روزانه را مختل خواهد ساخت. به علاوه اگر بیمار شیوه راه رفتن خود را برای به حداقل رساندن درد خار پاشنه تغییر دهد با مشکلاتی در ناحیه پا، زانو، مفصل ران یا کمر و پشت بدن نیز مواجه خواهد شد.
درمان خار پاشنه پا به راحتی انجام می شود و تنها در تعداد خیلی کمی از بیماران جراحی نیاز می باشد. یکی از موثرترین راه های درمان خار پاشنه پا استفاده از کفی و کفش طبی سفارشی می باشد. کفش و کفی طبی توسط ارتوپد فنی مختص پای شما ساخته می شود تا بهترین و موثرترین نتیجه را داشته باشد.
در کلینیک ارتوپدی فنی امید، بررسی دقیق بیومکانیکال با استفاده از اسکن فشاری پا صورت می گیرد. با استفاده از این تکنولوژی نقاط کم فشار، پرفشار و نوع انحرافات مشخص می شود، سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده اقدام به ساخت کفی و کفش طبی مخصوص بیمار می کنند.علاوه بر این در کلینیک ارتوپدی فنی امید پای بیمار توسط اسکن سه بعدی مورد ارزیابی بیومکانیکی قرار می گیرد و فایل سه بعدی کف پا در نرم افزار مخصوصی طراحی می شود و کفی طبی با استفاده از دستگاه تراش کامپیوتری ساخته می شود. این روش به ویژه برای بیماران دیابتی به منظور پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی موثر می باشد. استفاده نکردن از کفش‌های پاشنه‌بلند، انجام ندادن فعالیت های مکرر و … از جمله پیشگیری های خارپاشنه می باشند.
