قطع کامل پا معمولاً به دلیل وجود تومور بدخیم انجام میشود. در برخی موارد، این روش به علت وجود بیماری شدید عروقی، عفونت استخوان یا آسیبدیدگی نیز استفاده میشود. پروتز اندام تحتانی به هر نوع پروتزی گفته میشود که به عنوان جایگزین اندام تحتانی بدن استفاده میشود تا عملکرد یا ظاهر بدن را بهبود بخشد. این پروتزها شامل اجزای مصنوعی مانند لگن، ران، زانو و مچ پا هستند.
نوع پروتز مورد نیاز برای اندام تحتانی بسته به میزان قطع عضو مشخص میشود. اجزای اصلی پروتز اندام تحتانی شامل سوکت (بالاترین قسمت پروتز که به شکل کاسه میباشد)، محل اتصال اندام به پروتز، تجهیزات تعلیق پروتز، پایلون، قطعات بخش زانو، قطعات بخش پنجه و مچ پا و مفصل لگن میباشند.
قطع از ناحیه مفصل ران- لگن و همی پلوکتومی (قطع پا از ناحیه لگن)
در روش قطع از ناحیه مفصل ران- لگن و همی پلوکتومی، در اثر قطع پا سه مفصل لگن، زانو و مچ پای شخص برداشته میشوند. در روش قطع مفصل ران-لگن، کل پا از قسمت لگن قطع میشود، در حالی که در روش همی پلوکتومی کل پا به علاوه بخشی از استخوان لگن برداشته میشود. قطع مفصل ران- لگن در موارد آسیبدیدگی، وجود تومور و عفونتهای شدید، درمان بیماریهای عروقی یا عارضههای ناشی از دیابت مورد استفاده قرار میگیرد. همی پلوکتومی علاوه بر موارد فوق در شرایطی مانند آسیبدیدگی طناب نخاعی، بروز زخمهای شدید و عفونت به کار گرفته میشود. قطع کامل پا هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روحی برای بیمار بسیار دشوار محسوب میشود و بر اعتماد به نفس و عملکرد روده، مثانه و عملکرد جنسی فرد تأثیر منفی میگذارد.
در بیشتر موارد قطع عضو، جراح قادر است که عمل قطع را از قسمت بالای ناحیه عفونی یا آسیبدیدگی انجام دهد. ولی در روشهای فوق چنین امکانی وجود ندارد. عدم وجود بافت در قسمت لگن باعث بروز جای زخم شده و به پیوند پوست نیاز میباشد. همچنین میزان قطع عضو در هر شخصی متفاوت میباشد و در نتیجه عمل قطع عضو با دشواریهای مختلفی در هر شخص همراه است.
دوره بهبود در هر شخصی متفاوت میباشد و دارای مراحل مختلفی میباشد. شخص در هر مرحله با چالشهای متعددی روبرو است و به استفاده از روشهای مختلفی جهت رفع این چالشها نیاز دارد. بسیاری از افراد احساس میکنند که صحبت کردن با افراد خانواده یا دوستان (و یا مشاور) سبب رفع مشکلات و فشارهای روحی آنها میشود.
اجزای پروتز لگن
سوکت
سوکت پروتز لگن با استفاده از قالب گچی لگن بیمار ساخته میشود و باعث میشود تا سوکت ستیغ خاصرهای را در بر بگیرد. امکان دارد سوکت از مواد مختلفی ساخته شود. سوکت جهت قطع عضو ربع پشتی شامل محتویات شکمی و لگنی نیز میباشد.
جهت قطع عضو ربع پشتی، وزن وارد بر سوکت به برجستگی ایسکیال و باسن در قسمت اندام سالم انتقال داده میشود و در مورد قطع مفصل ران- لگن، وزن بر ایسکیوم و باسن در قسمت اندام قطع شده منتقل میشود.
تجهیزات تعلیق پروتز
در پروتز لگن از روش تماس کامل بافت جهت به کارگیری تعلیق (با قفل شدن لبه فوقانی سوکت بر روی ستیغ خاصرهای) استفاده میشود. میتوان از نوار یا بند شانه جهت افزودن تعلیق بیشتر استفاده کرد.
قطعههای مچ و پنجه پا در پروتز لگن
با توجه به وزن و ثباتی که پروتز به مفصل زانو اضافه میکند، از انواع مختلف پروتز در بخش مچ و پنجه پا استفاده میشود. به این منظور معمولاً مچ و پنجه دینامیک به کار برده میشود.
قطعههای زانو در پروتز لگن
مشخصات و مزایا و معایب پروتز زانو برای استفاده پس از قطع کامل پا به شرح زیر است:
۱٫ زانوی تک محوره: این نوع پروتز زانو برای افرادی که در زمان راه رفتن سرعت پایینی دارند، مناسب است. به دلیل وزن سبک و کنترل اصطکاک مناسب، این تجهیزات زانو از مزایای قابل توجهی برخوردار است.
۲٫ زانو با کنترل ایستایی: این نوع زانو برای افرادی مناسب است که از لحاظ جسمانی فعال هستند و قادر به تحمل افزایش وزن هستند. با استفاده از این نوع زانو پس از قطع پا، امکان انجام حرکت خم کردن زانو جهت راه رفتن وجود دارد.
۳٫ زانو پلی سنتریک (چند محوره): این نوع زانو برای افرادی که از لحاظ جسمانی فعال هستند و قادر به تحمل افزایش وزن هستند، مناسب است. با استفاده از این نوع زانو پس از قطع پا، انجام حرکت خم کردن زانو جهت راه رفتن امکانپذیر میباشد.
۴٫ زانوهای هیدرولیک: این نوع زانوها معمولاً به علت افزایش وزن مورد استفاده قرار نمیگیرد، اما امکان دارد به منظور حرکت مفصل ران در زمان گام برداشتن بر روی زمین به کار گرفته شود.
۵٫ زانوهای هوشمند (میکروپروسسور): استفاده از این نوع زانوهای هوشمند در پروتز لگن، سبب کاهش انرژی در زمان گام برداشتن میشود.
اجزا و مفاصل پروتز لگن
محدود کننده پروتز لگن
مکانیسم محدود کننده پروتز لگن به قسمت جلوی سوکت متصل شده و حرکت مفصل ران و لگن در زمان راه رفتن را امکانپذیر میکند. محدود کننده سبب کنترل حرکت شده و در زمان انجام فعالیت بیشتر، جهت افزایش یا کاهش طول گام در زمان راه رفتن قابل تنظیم میباشد. در صورت نیاز میتوان از مکانیسم قفل شونده نیز در محدودکننده پروتز لگن استفاده کرد.
طراحی اندو اسکلتون (اسکلت داخلی)
در این نوع طراحی، از لولاهای قدامی و خلفی (جلویی و عقبی) استفاده میشود که با به کارگیری نوار لاستیکی و قفل دستی، حرکت مفصل ران را فراهم میکند. این نوع طراحی دارای وزن نسبتاً کمی است و در طراحی اندو اسکلتون، نشستن برای شخص دشوار میباشد.
ذخیره انرژی بین مفصلی
شخص میتواند با تغییر مقدار فشار لگنی در زمان برداشتن پا از روی زمین، انرژی مفصل لگن را آزاد کند. این کار به کنترل حرکت زانو نیز کمک میکند. با استفاده از این مکانیسم، نیازی به تغییر اندازه پروتز لگن جهت ایجاد فاصله بین پنجه و سطح زمین نمیباشد و از بروز اختلال در گام برداشتن جلوگیری میشود.
مفصل چهار محوره (پلی سنتریک)
این نوع مفصل با تغییر در طول پروتز و ایجاد فاصله بین پا و سطح زمین، الگوی سادهتر گام برداشتن را ایجاد میکند. مفصل چهار محوره به قسمت جلوی سوکت متصل است و در نتیجه در زمان نشستن، مشکلی ایجاد نمیکند.
یکی از نمونههای جدید مفصل لگن پلی سنتریک، پروتز لگن Helix 3D است که با ایجاد فاصله بین پا و زمین، گامبرداری طبیعی را امکانپذیر میسازد. این پروتز همراه با زانوهای میکروپروسسور (هوشمند) استفاده میشود.
ساخت و استفاده از پروتز لگن
هر پروتز لگن برای هر فرد به طور جداگانه طراحی و ساخته میشود. ساخت و یادگیری نحوه استفاده از پروتز لگن دارای مراحل مختلفی میباشد. بعضی از پروتزها جهت عمل کردن به سیگنال عضلانی از بدن شخص نیاز دارند.
سازنده پروتز و متخصص کاردرمانی جهت اطمینان از کنترل کامل بیمار بر پروتز، با او همکاری میکنند. در این مرحله میزان عضلات موجود در قسمت مورد نظر بدن شخص ارزیابی شده و نوع روش مناسب کنترل بر پروتز بررسی میشود. سپس تیم درمانی نحوه استفاده از پروتز لگن را جهت دستیابی به اهداف مورد نظر به شخص آموزش میدهند.
- در اولین مرحل، نیازهای بیمار و شرایط جسمانی او بررسی میشوند. پزشک در ارتباط با نوع پروتز مورد نیاز و قسمتهای مختلف آن تصمیمگیری میکند.
- پزشک عضلات باقیمانده در قسمت مورد نظر بدن بیمار را جهت کنترل مؤثر پروتز بررسی میکند. به این منظور از الکترودهایی به طور مستقیم بر روی پوست بیمار استفاده میشود.
- سوکت بایستی جهت قرارگیری اندام شخص در پروتز شکلدهی شود. با قالبگیری از اندام باقیمانده شخص، پزشک میتواند از قرارگیری صحیح پروتز بر اندام شخص اطمینان حاصل کند.
- پزشک قرارگیری سوکت بر اندام شخص را ارزیابی کرده و از عملکرد الکترودها درون سوکت اطمینان حاصل میکند.
- پروتز بر روی اندام شخص قرار میگیرد و اقدامات مورد نیاز جهت تنظیم پروتز انجام میشوند.
- بیمار به کمک متخصص کاردرمانی، نحوه استفاده از پروتز را جهت انجام فعالیتهای مختلف میآموزد. این فعالیتها شامل بازگشت به محل کار، پوشیدن لباس بدون کمک دیگران، شرکت در فعالیتهای ورزشی و یا برقراری تعامل اجتماعی میباشند. آموزش استفاده از پروتز لگن زمانی به پایان میرسد که شخص نحوه استفاده از پروتز و کنترل آن را به طور کامل آموخته باشد.
