پروتز بالای زانو:نحوه گذاشتن ،برداشتن و تمیز کردن پروتز بالا زانو

تمام گروه‌های سنی ممکن است قطع عضو را تجربه کنند، اما قطع عضو بالاترین درصد شیوع را در افراد بالای ۶۵ سال دارد. جراحی قطع عضو بالای زانو (ترنسفمورال) به منظور قطع پا از مفصل زانو یا بالاتر در صورت آسیب‌دیدگی شدید ناشی از سانحه، بیماری یا نقص مادرزادی انجام می‌شود. اکثر قطع عضوهای بالای زانو به دلیل ابتلا به بیماری‌ عروق محیطی (یکی از عوارض دیابت) یا اختلال شدید گردش خون در پا ضرورت می‌یابد. گردش خون نامناسب فرآیند التیام و واکنش‌های ایمنی به آسیب‌دیدگی را مختل می‌کند. در چنین حالتی ممکن است زخم‌هایی در بالا یا پایین ایجاد شود و بهبود نیابد. این زخم‌ها عفونت می‌کند، عفونت به استخوان سرایت می‌کند و آن‌قدر شدید می‌شود که زندگی بیمار را به خطر می‌اندازد. بنابراین جراحی قطع عضو به منظور برداشتن بافت بیمار و جلوگیری از پخش شدن بیشتر عفونت توصیه می‌شود. قطع عضو بالای زانو زمانی انجام می‌شود که جریان خون در پایین پا کافی نباشد یا عفونت آن‌قدر شدید باشد که امکان انجام جراحی در سطح پایین‌تر (زیر زانو) وجود نداشته باشد.

 

 

علل پروتز بالای زانو

---

ابتلا به بیماری‌های زیر قطع عضو بالای زانو را ضروری می‌سازد:

• بیماری عروق محیطی
• دیابت
• عفونت/ قانقاریا
• سانحه‌ای که منجر به له شدن و آسیب شدید پایین پا شده باشد.
• تومور یا سرطان

گذاشتن و درآوردن پروتز بالای زانو 

---

سه روش برای گذاشتن یا پوشیدن پروتز بالای زانو وجود دارد: بالا کشیدن جوراب (pull sock)، باند کشی یا ساق پوشیدنی (donning sleeve).

بالا کشیدن جوراب

از جوراب بالا کشیدنی لوله‌ای با طولی دو تا سه برابر طول اندام باقیمانده استفاده کنید. جوراب را روی پا تا ناحیه کشاله ران بالا بکشید. بخش زیادی از جوراب در انتهای عضو باقی می‌ماند. بقیه جوراب را از درون سوراخ شیر خلأ واقع در انتهای حفره پروتز رد کنید و هم‌زمان عضو باقیمانده را داخل حفره فشار بدهید. سپس انتهای جوراب را از درون سوراخ شیر بیرون بکشید. استفاده کننده از پروتز باید عمل بلند کردن و فشار رو به پایین را به تناوب انجام دهد و در این بین جوراب را نیز از درون شیر بیرون بکشد. جوراب به تدریج کاملاً از سوراخ شیر بیرون کشیده می‌شود و عضو نیز به طور کامل داخل حفره قرار می‌گیرد. همان طور که وزن را روی پروتز انداخته‌اید، شیر خلأ نیز درون محفظه خاص خود قرار می‌گیرد.

باند کشی

از یک باند کشی در ابعاد چهار اینچ در پنج پا (۱۰ سانتیمتر در ۱٫۵ متر) استفاده کنید. پیچیدن باند را از بالای عضو باقیمانده با فشاری متوسط شروع کنید و سعی کنید در هر بار پیچیدن تقریباً نیمی از نوار قبلی را بپوشانید. بعد از باندپیچی کردن کل عضو، بخشی از باند در انتهای عضو باقی می‌ماند. باقیمانده باند را از درون سوراخ شیر واقع در پایین حفره پروتز رد کنید و هم‌زمان عضو باقیمانده را درون حفره فشار دهید. سر باند را از درون شیر بیرون بکشید. بلند کردن و فشار رو به پایین را به طور متناوب انجام دهید و هم‌زمان نوار را از درون شیر بیرون بکشید. کل باند به تدریج از شیر بیرون می‌آید و عضو باقیمانده نیز کاملاً درون حفره قرار می‌گیرد. وقتی وزن را روی پروتز می‌اندازید، شیر نیز درون محفظه خاص خود قرار می‌گیرد.

ساق پوشیدنی

این ساق مخروطی شکل از پارچه لغزنده‌ای شبیه به پارچه مورد استفاده در چتر نجات ساخته می‌شود. ساق را تا روی کشاله ران بالا بکشید. انتهای ساق را از درون سوراخ شیر، واقع در انتهای حفره پروتز رد کنید و همزمان عضو باقیمانده را داخل حفره فشار بدهید. انتهای ساق را از درون سوراخ شیر بیرون بکشید. بلند کردن و فشار رو به پایین را به تناوب انجام بدهید و همزمان ساق را از درون سوراخ شیر بیرون بکشید. ساق به تدریج به طور کامل از شیر خارج می‌شود و عضو باقیمانده نیز کاملاً درون حفره قرار می‌گیرد.  وقتی وزن را روی پروتز می‌اندازید، شیر نیز درون محفظه خاص خود قرار می‌گیرد.

برای درآوردن پروتز باید دکمه روی شیر خلا را فشار بدهید یا پیچ شیر را کاملاً باز کنید تا خلأ از بین برود و سپس حفره را از روی عضو به سمت بیرون بکشید.

مراقبت و نگهداری از پروتز بالای زانو

---

حفره پروتز را باید هر روز با صابون ملایم (بدون عطر، لوسیون یا دئودورانت) و آب تمیز کنید. بسته به حساسیت پوست بیمار می‌توان از دستمال مرطوب یا الکلی استفاده کرد. شیر خلأ نیز باید به صورت دوره‌ای تمیز شود. روش باز کردن و تمیز کردن شیر خلأ را از متخصص پروتز یاد بگیرید یا برای تمیز کردن دوره‌ای شیر خلأ به متخصص پروتز مراجعه کنید.

متخصص طب فیزیکی چه کمکی به بیماران دچار نقص عضو می‌کند؟

---

متخصص فیزیوتراپی اقدامات زیر را قبل از جراحی قطع عضو بالای زانو انجام می‌دهد:

• تمرین‌هایی را برای آماده‌سازی قبل از عمل به بیمار آموزش می‌دهد. این تمرین‌ها برای تقویت و افزایش انعطاف‌پذیری دست و پا مفید است.
• متخصص روش راه رفتن با واکر یا عصای زیربغل را به بیمار آموزش می‌دهد.
• عوارض و مراقبت‌های بعد از جراحی را به بیمار توضیح می‌دهد.

مراقبت بعد از جراحی

---

بیمار ۵ ـ ۱۴ روز بعد از جراحی در بیمارستان بستری می‌شود. زخم پانسمان می‌شود، درن تخلیه کار گذاشته می‌شود و مسکن برای مدیریت درد به بیمار داده می‌شود.

طب فیزیکی و فیزیوتراپی مدت کوتاهی بعد از جراحی، پس از پایدار شدن وضعیت بیمار و با اجازه پزشک شروع می‌شود. متخصص طب فیزیکی پرونده پزشکی و جراحی بیمار را بررسی می‌کند و برای معاینه بیمار به بالینش می‌آید. اقدامات زیر در دو یا سه روز اول درمان انجام می‌شود:

• تمرین‌های ملایم کششی و افزایش دامنه حرکتی
• متخصص به بیمار یاد می‌دهد که چگونه روی تختش غلت بزند، روی لبه تخت بنشیند و خود را بدون مشکل روی صندلی منتقل کند.
• متخصص به بیمار آموزش می‌دهد که چطور باید عضو عمل شده را نگه دارد تا دچار انقباض نشود؛ منظور از انقباض این است که چون عضو بیش از حد در حالت خمیده نگه داشته شده است، بیمار نمی‌تواند مفصل زانو را کاملاً صاف کند.

وقتی شرایط بیمار پایدار شد، متخصص روش استفاده از صندلی چرخدار و ایستادن و راه رفتن با وسایل کمکی مانند واکر را به بیمار آموزش می‌دهد.

پیشگیری از انقباض

منظور از انقباض سفت شدن و گرفتگی بافت نرم است که حرکت مفصل را محدود می‌سازد. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که عضلات و بافت‌های نرم به دلیل عدم تحرک سفت بشوند. برای مثال اگر بیماری که قطع عضو بالای زانو را انجام داده است، مدتی طولانی در یک حالت بنشیند، عضلات مفصل رانش به این وضعیت جدید عادت می‌کند و سفت می‌شود. خوابیدن در حالتی که بالش بین دو پا قرار دارد، نیز ممکن است باعث انقباض شود؛ چنانچه این وضعیت بارها در مدت زمان‌های طولانی تکرار شود، عضلات پا خشک و سفت می‌شود و پاها رو به بیرون از هم فاصله می‌گیرد.

چنانچه انقباض بعد از جراحی، در دوران نقاهت و پس از اتمام توانبخشی برطرف نشود، به مشکلی دائمی تبدیل می‌شود. انقباض استفاده از پروتز را برای بیمار سخت و راه رفتن را دشوارتر می‌کند و نیاز بیمار به وسایل کمکی مانند واکر را افزایش می‌دهد.

متخصص طب فیزیکی به بیمار کمک می‌کند تا حالت اندامی عادی و دامنه حرکتی طبیعی مفصل ران را حفظ کند. همچنین متخصص طب فیزیکی به بیمار یاد می‌دهد که عضو را در چه موقعیتی قرار بدهد تا دچار انقباض نشود و تمرین‌های کششی و موقعیتی مناسبی را برای حفظ دامنه حرکتی نرمال به بیمار آموزش می‌دهد.

اعمال فشار برای رفع ورم

ورم کردن عضو بعد از جراحی عادی است. متخصص طب فیزیکی به بیمار کمک می‌کند تا عضو باقیمانده را برای محافظت از آن، کاهش و کنترل ورم و تسریع بهبود زخم تحت فشار قرار بدهد. این کار به دو طریق انجام می‌شود:

• بستن عضو باقیمانده با باند کشی
• پوشیدن جوراب فشرده کننده کشی

به علاوه روش‌های فوق به شکل‌گیری عضو و آماده شدن آن برای جایگذاری پروتز کمک می‌کند.

در بعضی موارد به جای باند کشی از پانسمان سخت یا آتل استفاده می‌شود. پروتزی که بلافاصله بعد از عمل با گچ یا پلاستیک ساخته شده‌است، بر روی عضو قرار داده می‌شود. روش مناسب با توجه به وضعیت خاص هر بیمار انتخاب می‌شود. متخصص طب فیزیکی اندازه و مناسب بودن پروتز را بررسی می‌کند و روش استفاده از آن را به بیمار آموزش می‌دهد.

مدیریت درد

متخصص طب فیزیکی برای مدیریت درد از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• تحریک الکتریکی و TENS (تحریک الکتریکی عصب از روی پوست): تحریک الکتریکی خفیفی که روی پوست اعمال می‌شود، از انتقال سیگنال‌های عصبی از گیرنده‌های درد جلوگیری می‌کند و به این ترتیب درد آرام می‌شود.
• درمان دستی: درمان دستی شامل ماساژ و دستکاری مفصل به منظور بهبود گردش خون و افزایش توانایی حرکتی مفصل انجام می‌شود.
• مدیریت عضو باقیمانده: شامل مراقبت از پوست و استفاده صحیح از پروتز
• حساسیت‌زدایی به منظور تعدیل حساسیت ناحیه درگیر: برای حساسیت زدایی از لمس یا فشار استفاده می‌شود. متخصص ضرباتی را با روش‌های مختلف لمس کردن به پوست وارد می‌کند تا حساسیت به محرک کاهش یابد یا از بین برود.

دوران نقاهت عملکردی بعد از جای‌گذاری پروتز بالای زانو

---

متخصص طب فیزیکی و پروتز با همکاری یکدیگر بهترین نوع پروتز را با توجه به اهداف کارکردی و موقعیت خاص بیمار تجویز می‌کنند. پروتز بالای زانو شامل حفره، مفصل زانو، مفصل مچ پا و بخش‌های مختلف پایین پا می‌شود. تا زمانی که زخم عضو باقیمانده التیام پیدا کند و محل اتصال ظرف چند ماه شکل بگیرد و منقبض شود، پروتز موقتی در اختیار بیمار قرار داده می‌شود. پروتز در صورت لزوم به مرور زمان دستکاری و تنظیم می‌شود تا کاملاً راحت و اندازه باشد.

افزایش استقلال عملکردی

متخصص بعد از اتمام دوران مراقبت ویژه و شروع توانبخشی به بیمار یاد می‌دهد که چگونه استقلال عملکردی بیشتری پیدا کند. متخصص طب فیزیکی به بیمار کمک می‌کند تا به راحتی با صندلی چرخدار حرکت کند و با وسایل کمکی مانند واکر و عصای زیربغل راه برود. همچنین متخصص طب فیزیکی مهارت‌هایی را که بیمار برای موفقیت در استفاده از پروتز جدید به آنها نیاز دارد، به بیمار آموزش می‌دهد. به علاوه بیمار روش مراقبت از عضو باقیمانده را یاد می‌گیرد، متوجه می‌شود که چطور باید پوست را معاینه و بهداشت پوست را رعایت کند و تمرین‌های وضعیتی و اصلاحی را برای پیشگیری از انقباض انجام دهد.

یادگیری و روش استفاده و مراقبت از پروتز

متخصص طب فیزیکی روش پوشیدن و درآوردن پروتز جدید را به بیمار آموزش می‌دهد. همچنین متخصص به بیمار کمک می‌کند تا به تدریج تحملش را افزایش دهد و بتواند هر بار مدت زمان بیشتری از پروتز استفاده کند، بدون آن که مشکلی برای پوست به وجود بیاید. بیمار پس از آماده شدن پروتز دائمی نیز در زمان‌هایی که از پروتز استفاده نمی‌کند، همچنان با صندلی چرخدار حرکت می‌کند.

آموزش استفاده از پروتز فرآیندی است که ممکن است یک سال تمام طول بکشد و زمانی شروع می‌شود که پزشک اجازه تحمل وزن را روی پروتز بدهد. همچنین متخصص طب فیزیکی روش ایستادن، حفظ تعادل و راه رفتن با پروتز را به بیمار آموزش می‌دهد. اکثر بیماران راه رفتن را به کمک میله‌های موازی شروع می‌کنند، سپس از واکر استفاده می‌کنند و وقتی قوی‌تر شدند، عصا در دست می‌گیرند تا در نهایت بتوانند به تنهایی و بدون کمک راه بروند. همچنین بیمار باید تمرین‌های کششی و تقویتی را انجام بدهد تا حداکثر توانایی ممکن را برای ازسرگیری فعالیت‌های قبل از قطع عضو پیدا کند.

 

 

 

آیا می‌توان از آسیب‌دیدگی و قطع عضو بالای زانو پیشگیری کرد؟

---

پزشکان معتقدند که ۶۰ درصد از موارد قطع عضو عروقی قابل پیشگیری است. علت اصلی قطع عضو بالای زانو عوارض ناشی از دیابت مانند بیماری عروق محیطی، زخم باز و عفونت است. پیشگیری و مدیریت دیابت و مشکلات گردش خون در پایین تنه خطر بروز عارضه‌هایی که قطع عضو را ضروری می‌سازد، کاهش می‌دهد.

برای پیشگیری از بروز عوارض دیابت لازم است که کفش و پاپوش مناسبی بپوشید که اندازه باشد و به خوبی از پا محافظت کند. همچنین باید پا را هر روز معاینه کنید تا نشانه‌های مشکلات پوستی، از قبیل قرمزی، تغییر رنگ، ورم، تاول، خراش یا زخم باز را به سرعت تشخیص دهید. اگر متوجه وجود مشکل شدید، به سرعت با پزشک معالجتان یا متخصص طب فیزیکی تماس بگیرید. پیشگیری از عفونت روش اصلی جلوگیری از قطع عضو است.

اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید. استعمال دخانیات فرآیند التیام زخم را مختل می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده است که خطر قطع عضو مجدد برای سیگاری‌ها ۲۵ برابر بیشتر از غیرسیگاری‌ها است.