افراد مبتلا به دیابت شدیدا در معرض ابتلا به بیماری عروقی محیطی و نوروپاتی هستند و بیشتر دچار عفونت می‌شوند. در صورت ابتلای این افراد به عفونت، احتمال بهبود یافتن عفونت بسیار کم می‌باشد.از این رو، افراد دیابتی در معرض مشکلات مکرر و مزمن پا،عفونت، قانقاریا و قطع عضو قرار دارند. فیبرهای حسی و عصبی همگی در بین افراد مبتلا به دیابت تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
در نتیجه کاهش عملکرد عصب‌های حسی، هیچ علامت محافظی وجود ندارد که فرد در برابر فشار و گرما بتواند محافظت لازم را انجام دهد و از این رو آسیب دیدگی باعث ایجاد زخم پای دیابتی می‌شود.وجود نداشتن احساس درد در ایجاد بیماری شارکو نقش دارد. این مشکل بر توانایی تحمل فشار، آسیب بیشتری را وارد می‌کند.ناهنجاری‌های فیبرحرکتی منجر به فشار فیزیکی مضاعف، ایجاد بدشکلی‌های آناتومیک (قوس دار شدن پا، انگشت پای چکشی) می‌شود و در ایجاد عفونت نقش دارد. وقتی عفونت باعث شدت پیدا کردن زخم های دیابتی شود، زندگی فرد ممکن است به خطر بیفتد. تشخیص و مراقبت از نوروپاتی دیابتی بخش همیشگی و ضروری بررسی وضعیت سالانه‌ی افراد مبتلا به دیابت است. در این مقاله به بحث علائم و درمان پای دیابتی می‌پردازیم.
علائم و نشانه‌ها
از جمله علائم و نشانه‌های زخم پای دیابتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد مستمر که نشانه رگ به رگ شدن، کشیدگی، کبودی، استفاده بیش از حد، تنگ بودن کفش‌ها یا عفونت است.
- قرمز شدن پوست که نشانه عفونت است، مخصوصا وقتی دور یک زخم یا ناشی از وارد شدن فشار غیرعادی کفش‌ها یا جوراب‌ها باشد.
- ورم پا یا ساق پا نشانه التهاب یا عفونت، تنگ بودن کفش یا گردش خون ضعیف می‌باشد. علائم دیگر گردش خون ضعیف شامل موارد زیر می‌باشد:
- احساس درد در پا یا باسن که با راه رفتن شدت پیدا می‌کند، اما با استراحت بهبود پیدا می‌کند.
- رشد نکردن مو در پا و ساق پا
- براق و سفت شدن پوست در قسمت ساق پا
- گرمای موضعی نشانه عفونت یا التهاب است، که احتمالا از زخم‌هایی که درمان نمی‌شود یا فرآیند بهبودی آن‌ها کند است، ناشی می‌شوند.
- هر گونه پوسته پوسته شدن پوست می تواند ناشی از فرسایش غیرعادی، آسیب دیدگی یا عفونت باشد. پینه و میخچه نشانه آسیب دیدگی مزمن پا است. قارچ ناخن انگشت پا، بیماری پای ورزشکاران و فرو رفتن ناخن در گوشت پا منجر به عفونت‌های باکتریال شدیدتری می‌شود.
- بیرون آمدن چرک از یک زخم عموما نشانه عفونت است. بیرون آمدن مستمر خون از زخم نیز می تواند نشانه بیماری شدید پا است.
- لنگیدن یا به دشواری راه رفتن می‌تواند نشانه مشکلات مفصلی، عفونت شدید یا تنگ بودن کفش‌ها باشد. تب و لرز ناشی از زخم پای دیابتی می‌تواند ناشی از یک عفونت بسیارشید و مرگ آفرین باشد.
- نوار قرمز ناشی از یک زخم و یا قرمزی پوست که از یک زخم گسترش پیدا می‌کند نشانه یک عفونت رو به افزایش است.
- احساس بی حسی پایدار یا جدید در پا یا ساق پا می‌تواند علامت آسیب عصبی ناشی از دیابت باشد که احتمال ابتلا به مشکلات پا و ساق پا را در فرد افزایش می‌دهد.
مراقبت
در ادامه روش های مراقبت از پا در افراد مبتلا به دیابت ذکر شده است. این روش ها می تواند احتمال ابتلا به زخم پای دیابتی را کاهش دهد.
- به هیچ وجه پا برهنه راه نروید. آسیب دیدگی عصبی باعث کاهش حواس می‌شود و از این رو متوجه نمی‌شوید که سنگریزه یا جسم ریزیری در بین انگشتان شما گیر کرده است. این مساله باعث به وجود آمدن عفونت شدید می‌شود. پوشیدن مستمر کفش یا صندل باعث کاهش خطر ابتلا به این مشکل می‌شود.
- هر روز پای خود را با صابون نرم و آب گرم بشوئید. قبل از شست و شو دمای آب را با دست خود آزمایش کنید. پای خود را در آب فرو نبرید. در هنگام خشک کردن پاها، روی هر پا یک حوله قرار دهید و به آرامی خشک کنید. در هنگام خشک کردن نواحی بین انگشتان، دقت کنید.
- برای نرم و مرطوب نگه داشتن پاهای خود از لوسیون استفاده کنید. این کار باعث می‌شود که پوست پای شما ترک نخورد و خطر عفونت را کاهش می‌دهد. لوسیون را در بین انگشتان خود استفاده نکنید.
- ناخن‌های خود را به صورت صاف کوتاه کنید و کناره‌های ناخن را نچینید. از سوهان ناخن استفاده نکنید. در صورتی که متوجه شوید ناخن در گوشت پای شما فرو رفته است، به پزشک مراجعه کنید. مراقبت‌های درمانی مناسب در جلوگیری از عفونت اهمیت بسیاری دارد.
- از محلول‌های ضد عفونی کننده، داروهای بازاری (بدون تجویز پزشک)، کمپرس گرم یا ابزارهای تیز را برای پای خود استفاده نکنید. پای خود را روی رادیاتور یا جلوی بخاری قرار ندهید.
- همیشه پای خود را گرم نگه دارید. در هنگام رفتن به رختخواب جوراب‌های شل بپوشید. پاهای خود را در برف یا باران خیس نکنید. در فصل زمستان جوراب‌ها و کفش‌های گرم بپوشید.
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن باعث آسیب وارد شدن به عروق خونی و کاهش توانایی بدن در ارسال اکسیژن می‌شود. استعمال سیگار همراه با ابتلا به بیماری دیابت به شدت خطر قطع عضو را افزایش می‌دهد. قطع عضو ناشی از این مساله تنها محدود به پا نمی‌شود و ممکن است دست‌ها را نیز در بربگیرد.
بررسی و تشخیص
- هر روز پای خود را بررسی کنید.
- زخم‌های ناشی از سوراخ شدن پا، کبودی‌ها، نواحی فشار، قرمزی، گرما، تاول، زخم، خراش، بریدگی و مشکلات ناخن را بررسی کنید.
- اگر نمی‌توانید این کار را به تنهایی انجام دهید از یک نفر کمک بخواهید یا از آینه استفاده کنید. ممکن است آسیب دیدگی وارد شده به پوست را احساس نکیند. بررسی مشکلات پوستی بسیار ضروری است.
- پاهای خود را برای تشخیص ورم بررسی و لمس کنید. ورمی که در یک پا وجود دارد و در پای دیگر وجود ندارد، نشانه اولیه این است که در مراحل اولیه بیماری شارکو قرار دارید. شارکو بیماری منحصر به فردی است که در بین افرادی که آسیب دیدگی عصبی دارند به وجود می‌آیند. این بیماری باعث نابودی استخوان‌ها و مفاصل می‌شود.
- کف پا و انگشتان خود را بررسی کنید. شش محل اصلی کف پای خود که شامل موارد زیر می‌شوند را چک کنید.
- نوک انگشت شست
- زیر انگشتان کوچک
- زیر انگشتان وسطی
- پاشنه پا
- لبه خارجی پا
- عرض قسمت میانی پا
اسکن دوره ای کف پا می تواند برای افراد مبتلا به دیابت مفید باشد. این نوع بررسی را می توان با مراجعه به کلینیک های ارتوپدی فنی که مجهز به دستگاه اسکن فشاری کف پا هستند انجام داد. همچنین می توان با استفاده از اسکن کف پا اقدام به ساخت کفی و کفش طبی سفارشی برای بیمار نمود.
کفش مناسب
کفش خود را با دقت انتخاب کنید و بپوشید. کفش نامناسب باعث ایجاد زخم پای دیابتی می‌شود.
- کفش‌های جدید خود را عصرها وقتی که پاها در حداکثر اندازه خود هستند خریداری کنید. کفش‌هایی را خریداری کنید که در آن احساس راحتی بکنید.
- تناسب کفش از لحاظ پهنا، طول، قسمت پشت کفش، کف پاشنه و کف کفش بررسی کنید و هر زمانی که کفش جدید خریداری می‌کنید این مسائل را مد نظر قرار دهید. شکل پا با گذر زمان تغییر می‌کند و اندازه کفش شما با اندازه کفش ۵ سال پیش شما یکسان نخواهد بود.
- از پوشیدن کفش‌های نوک تیز و پاشنه بلند خودداری کنید. سعی کنید کفش‌های چرمی و پنجه پهن بپوشید.
- کفش‌های جدید را هر بار در حدود دو ساعت یا کمتر بپوشید. همیشه از یک جفت کفش استفاده.
- قبل از پوشیدن کفش داخل آن را بررسی کنید. بند کفش‌های خود را بیش از حد سفت یا شل نبندید.
- از پیاده روی‌های طولانی مدت و بدون وقفه خووداری کنید، کفش‌ها و جوراب‌های خود را در بیاورید و علائم قرمزی یا زخم را بررسی کنید.
درمان
عموما کفی طبی انعطاف پذیری که از ماده نرمی به نام پلاستیوزت ساخته شده است تجویز می‌شود. ارتزها نباید سفت باشند، زیرا خطر زخم پای دیابتی را افزایش می دهند. کفی طبی را می‌توان از یک کفش به کفش دیگر منتقل کرد. توجه داشته باشید کفی ها باید در هنگام ایستادن یا راه رفتن همیشه مورد استفاده قرار گیرند.
مزایای کفش و کفی طبی سفارشی
کفی و کفش های طبی سفارشی مزایای بسیاری دارند. اول از همه، کفی طبی به صورت سفارشی برای هر پای بیمار ساخته می‌شوند، تا ارتز هر پا تنها به خوبی در همان پا قرار گیرد. همچنین، از آنجایی که این ارتزها به خوبی در پای فرد قرار می‌گیرند، می‌توانند از مواد با دوام و نسبتا سفت ساخته شوند که کم‌ترین احتمال بروز درد یا التهاب برای پای بیمار را دارد. ارتزهای سفارشی همچنین به احتمال بیشتری باعث درمان موثر و ماندگار بیماری‌های دردناک از نوک انگشتان تا کمر شوند، زیرا مخصوصا با توجه به ماهیت بیومکانیکی فرد ساخته می‌شوند.
برای مثال، در بین کودکان، کفی و کفش طبی سفارشی برای جلوگیری از رشد غیرنرمال پا به دلیل صافی کف پا یا اختلالات چرخش پا به داخل یا چرخش پا به سمت خارج مورد استفاده قرار می‌گیرند. در بین ورزشکاران، کفش و کفی طبی سفارشی پا این امکان را برای ورزشکار فراهم می‌کند تا به ورزش کردن ادامه دهد، بدون این که دردی را احساس کند. و در اغلب بیماران بزرگسال، کفی و کفش طبی سفارشی برای فراهم کردن امکان فعالیت‌های روزانه بدون احساس درد یا ناتوانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
طراحی و ساخت کفی و کفش طبی زیر نظر کارشناسان ارتوپدی فنی و در مراکز کلینیکی ارتوپدی فنی صورت می گیرد و مراحل انجام آن با یک بررسی دقیق بیومکانیک با استفاده از اسکن فشاری کف پا و بررسی نوع انحرافات و نقاط پر فشار و کم فشار شروع می شود و پس از آن با توجه به شرایط فرد طرح کفی و کفش سفارشی در نظر گرفته می شود .در مرکز جامع توانبخشی امید اتفاق دیگری نیز می افتد و آن این است که علاوه بر این ارزیابی بیومکانیک پای بیمار توسط اسکن سه بعدی اسکن شده و فایل سه بعدی کف پا در نرم افزار مخصوصی مور د طراحی قرار می گیرد و کفی طبی توسط دستگاه تراش کامپیوتری ساخته می شود . این روش ساخت بخصوص برای بیمارانی که دچار پای دیابتی هستند بسیار موثر می باشد و می توان برای جلوگیری از زخم و یا در موارد زخم بهبود زخم کفی های سفارشی مناسب طراحی کرد.
مجموعه ی اقداماتی که در مقاله ذکر شد به بیماران دیابتی کمک می کنند تا خطر احتمال ابتلا به زخم پای دیابتی را کاهش دهد. همچنین بررسی های انجام شده توسط بیمار و معاینات دوره ای باعث تشخیص بیماری در مراحل اولیه آن می شود. درمان زخم پای دیابتی در این مرحله راحت تر می باشد.
