درمان چرخش پنجه پا به داخل با کفش، بریس و حرکات اصلاحی

چرخش پنجه پا به داخل یا متاتارسوس اداکتوس یا متاتارسوس واروس، یکی از ناهنجاری‌های رایج پا در بین کودکان است. در این حالت، نیمه جلویی پا یا پنجه به سمت داخل متمایل می‌شود. این حالت به دو صورت منعطف و غیرمنعطف دیده می‌شود. در حالت منعطف، پا با استفاده از دست می‌تواند تا حدی صاف شود، اما در حالت غیرمنعطف، این امکان وجود ندارد.

بسیاری از کودکان در زمان راه رفتن، پای خود را به سمت داخل متمایل می‌کنند که به آن راه رفتن پنجه کبوتری می‌گویند. این حالت معمولاً بدون درمان خود به خود بهبود می‌یابد و در بسیاری از موارد، کودکان با این حالت بدون هیچ مشکلی راه می‌روند، بازی و ورزش می‌کنند. در گذشته، برای درمان این حالت از کفش‌های خاص و بریس‌هایی استفاده می‌شد، اما در سنین پایین‌تر از ۳ سال، از این وسایل استفاده نمی‌شود.

علائم

جلوی پا خمیده می‌شود یا به سمت وسط زاویه‌دار می‌شود. پشت پا و مچ طبیعی هستند. در نیمی از موارد ابتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل، هر دو پای کودک این ناهنجاری را دارد. پا چنبری بدشکلی متفاوتی است که در آن پا به سمت پایین متمایل می‌شود و مچ پا رو به داخل می‌چرخد.

علت

علت چرخش پنجه پا به داخل هنوز به طور کامل مشخص نیست. این عارضه در حدود یک تا دو نوزاد از هر ۱۰۰۰ نوزاد به وجود می‌آید و احتمال ابتلا به این نقص برای نوزادان بیشتر از دیگر خواهران و برادرانشان است، به خصوص اگر اولین فرزند خانواده باشند.

اکثر نوزادان مبتلا به چرخش پنجه پا به داخل در زمان رشد به درمان نیاز ندارند. با این حال، آنها بیشتر در معرض ابتلا به دیسپلازی پیشرونده مفصل ران قرار دارند که عارضه‌ای است که باعث می‌شود استخوان ران به طور نامناسب در حفره خود قرار بگیرد و ممکن است باعث مشکلات مفصلی شود.

در طول رشد جنین در رحم، استخوان تیبیا (بزرگترین استخوان بین زانو و مچ پا) به سمت داخل می‌چرخد تا در فضای محدود رحم مادر جا بیافتد. گاهی اوقات استخوان فمور (استخوان بین لگن و زانو) هم به سمت داخل می‌چرخد. این موضوع باعث می‌شود که زمانی که کودک در حال یادگیری راه رفتن است، پاهایش به سمت داخل بروند.

چرخش پا به داخل به طور طبیعی تدریجاً بهبود می‌یابد، اما برای والدین توجه به این تغییرات روزانه ممکن است دشوار باشد. پزشکان معمولاً به والدینی که نگران چرخش پا به داخل کودکانشان هستند، پیشنهاد می‌دهند که یک فیلم از راه رفتن کودکشان (از جلو و عقب) بگیرند و سپس یک سال بعد دوباره فیلم بگیرند. با مقایسه این دو فیلم، می‌توان به راحتی تغییرات و بهبود را تشخیص داد.

موقعیت خواب کودک نیز می‌تواند بر این عارضه تأثیر بگذارد، زیرا خوابیدن کودک بر روی شکم ممکن است احتمال چرخش پا به داخل را افزایش دهد.

تشخیص

پزشک چرخش پنجه پا به داخل را هنگام معاینه تشخیص می‌دهد، شرح حال کامل نوزاد را بررسی می‌کند و از والدین سؤال می‌کند که آیا در خانواده سابقه ابتلا به این نقص وجود دارد یا خیر.

ارزیابی انحناء رو به داخل پنجه پا معمولاً نیازی به فرایندهای تشخیص خاصی ندارد، بااین حال پرتونگاری (اشعه ایکس) پا غالباً در صورت منعطف نبودن بدشکلی انجام می‌شود.

کف پای نوزاد دارای این بدشکلی قوس زیادی دارد و فاصله انگشت شست پا تا انگشت دوم بسیار زیاد است و شست انحرافی رو به داخل دارد. اگر بتوان پاشنه و پنجه را با وارد کردن فشار ملایم بر پنجه پا در حالی که پاشنه را محکم نگه داشته شده، هم‌محور کرد، آنگاه ناهنجاری منعطف خواهد بود. این روش تشخیص را در اصطلاح دستکاری غیرفعال می‌گویند. اگر هم‌محور شدن پاشنه و پنجه دشوارتر باشد، ناهنجاری غیرمنعطف یا پا سفت خواهد بود.

درمان

پزشک درمان چرخش پنجه پا به داخل را بر مبنای موارد زیر تعیین می‌کند:

• سن، شرایط جسمی و شرح حال پزشکی نوزاد
• شدت عارضه
• مقاومت کودک در برابر داروها، روش‌ها یا درمان‌های خاص
• انتظارات از دوره درمان

صاف کردن حالت پنجه و پاشنه هدف درمان چرخش پنجه پا به داخل محسوب می‌شود. راهکارهای درمانی گوناگونی وجود دارند که بعضی از آن‌ها عبارتند از:

• تحت نظر قرار دادن نوزادان دارای پنجه منعطف یا نرم
• کشش یا تمرین‌های دستکاری غیرفعال
• بریس
• گچ گرفتن
• جراحی

بر اساس مطالعات انجام شده، چرخش رو به داخل پنجه پای اکثر نوزادان به خودی خود (بدون درمان) از بین می‌رود.

پرستار یا پزشک کودک شیوه انجام حرکت‌های دستکاری غیرفعال روی پای کودک در زمان تعویض پوشک را به والدین آموزش می‌دهد. تغییر حالت خواب نوزاد و به پهلو خواباندن وی معمولاً مفید است.

پا در موارد انگشت‌شمار به برنامه کششی پاسخ نمی‌دهد، بنابراین پا تا نزدیکی ران گچ گرفته می‌شود. از این قالب‌های گچی برای کشش بافت‌های نرم جلوی پا استفاده می‌شود. متخصص ارتوپد اطفال قالب‌ها را هر یک تا دو هفته یک‌بار عوض می‌کند.

کفش طبی

اگر گچ گرفتن پا مؤثر نبود، کفش‌های کف صاف با کفی طبی و قالب‌گیری شده برای نگه داشتن پنجه در جای درست تجویز می‌شود. کفش‌های کف صاف هیچ انحنایی در انتها ندارند. انواع کفش طبی (ارتز) باید به صورت سفارشی برای کودک مبتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل ساخته شود.

انجام عمل جراحی بر روی نوزادان مبتلا به انحناء شدید یا غیرمنعطف پنجه پا برای آزاد کردن مفصل‌های پنجه ضروری است. پس از جراحی، پنجه در طول دوره التیام یافتن به کمک قالب گچی در جای مناسب نگه داشته می‌شود.

بستن بریس

درمان چرخش داخلی مچ پا در کودکان با استفاده از ارتز و کشش، نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. برای حفظ وضعیت اصلاح شده، کودک باید طبق دستور پزشک برای مدتی از ارتز کفش و میله بهره ببرد. در این راستا، کودکانی که قادر به راه رفتن هستند، معمولاً تنها شب هنگام از این ارتز استفاده می‌کنند. ارتز مچ پا یا کفش ثابت نگه دارنده می‌تواند فقط برای یک پا و به منظور کشش جلو و پشت پای سفت شده به کار برود.

یکی از مشکلات اصلی در تهیه ارتز برای بیماران مبتلا به چرخش داخلی مچ پا، بروز حساسیت در اثر سایش لبه کناری ارتز است. این مشکل به دلیل توده سلول‌های چربی متراکم پا روی لبه کناری ارتز کشیده می‌شود. برای رفع این مشکل، ارتز پای C شکل باید C شکل باشد و با گسترده‌تر و بزرگ‌تر کردن چند میلی‌متری جانبی ارتز، پا به طور کامل درون کفش قرار می‌گیرد.

آگاهی پزشک از تحمل وزن پا و بریس‌های نامناسب می‌تواند در باقی مراحل درمان راهگشا باشد. در برخی موارد، بزرگ کردن بریس برای بیمارانی که هنگام تحمل وزن روی پاها، بافت نرم پهن شده در امتداد میله مربوط به استخوان پنجم کف پا دارند، مفید است. در این حالت، ارتز باید در امتداد این میله به شیوه‌ی خاص و مقطع R مانند بزرگ‌تر شود. به کلی، درمان چرخش داخلی مچ پا در کودکان از اهمیت بسیاری برخوردار است و نیازمند توجه به جزئیات و دقت است.

حرکات‌های کششی

مفید بودن حرکت‌های کششی و فیزیوتراپی نیز اثبات شده است. تمرین دادن پای کودک آن عضله‌هایی را تحریک می‌کند که باعث چرخش رو به خارج پا می‌شوند. انجام حرکت‌های کششی نیز توصیه می‌شود:

صحیح گرفتن پا نخستین گام در کشش مؤثر پای کودک محسوب می‌شود. انگشت شست یک دست را در امتداد خارج پا و انگشت اشاره همان دست را روی داخل پاشنه قرار دهید. با دست چپ پای راست و با دست راست پای چپ را بگیرید.

انگشت شست دست دیگر را دقیقاً زیر انگشتان پا قرار دهید. انگشت شست باید تمام انگشت‌ها را نگه دارد. پنجه پا را بین انگشت شست و اشاره نگه دارید و اندکی کف پا را خم کنید. سپس پا را به صورت افقی به سمت خارج فشار دهید. این حرکت را ۱۵ بار تکرار کنید.

گچ گرفتن

چند دوره گچ‌گیری برای اصلاح وضعیت پا انجام می‌شود. تعداد دفعات گچ‌گیری به شدت بدشکلی و سفتی پا یا پاها بستگی دارد. این قالب هر یک یا دو هفته یک بار عوض می‌شود. کودک پس از گچ گرفتن پا باید مدتی از بریس مخصوص (کفش متصل به میله) استفاده کند تا حالت اصلاح شده حفظ شود و پا یا پاها در موقعیت صحیح باقی بمانند و عارضه چرخش پنجه پا به داخل مجددا بازنگردد.