درمان چرخش پنجه پا به داخل با کفش، بریس و حرکات اصلاحی

چرخش پنجه پا به داخل (متاتارسوس اداکتوس یا متاتارسوس واروس)، یکی از ناهنجاری رایج مادرزادی پا است که به موجب آن، نیمه جلویی پا، یا پنجه، رو به داخل می‌چرخد. چرخش پا به داخل دو حالت منعطف و غیرمنعطف دارد که در حالت اول می‌توان پا را تا حدی با دست صاف کرد، اما این امکان در صورت غیرمنعطف بودن عارضه وجود ندارد.

بسیاری از کودکان نوپا هنگام راه رفتن پای خود را به سمت داخل متمایل می کنند که به این وضعیت  راه رفتن پنجه کبوتری نیز می گویند. نام علمی آن toeing gait  است و معمولا بدون هیچ درمانی خود به خود بهبود می یابد. در بسیاری موارد کودکان با وجود داشتن چرخش پا به داخل هیچ مشکلی راه می روند، می دوند و بازی و ورزش می کنند. در گذشته ، کفش های خاص و بریس هایی برای درمان این مشکل استفاده می شد. در سنین پایین تر از ۳ سال از این وسایل استفاده نمی شود.

علائم

جلوی پا خمیده می‌شود یا به سمت وسط زاویه‌دار می‌شود. پشت پا و مچ طبیعی هستند. در نیمی از موارد ابتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل، هر دو پای کودک این ناهنجاری را دارد. پا چنبری بدشکلی متفاوتی است که در آن پا به سمت پایین متمایل می‌شود و مچ پا رو به داخل می‌چرخد.

علت

علت چرخش پنجه پا به داخل مشخص نیست. از هر ۱۰۰۰ نوزاد تقریباً یک تا دو نوزاد با این عارضه متولد می‌شود و نخستین فرزند هر خانواده بیش از دیگر خواهران و برادران خود مستعد ابتلا به این نقص است.

نوزادهای مبتلا به چرخش پنجه پا به داخل به ندرت در زمان رشد به درمان نیاز پیدا می‌کنند. بااین حال آنان بیشتر در معرض ابتلا به دیسپلازی پیشرونده مفصل ران یعنی یکی از عارضه‌های مفصل ران قرار دارند که به موجب آن بالای استخوان ران (فمور) درون حفره خود به سمت داخل و خارج می‌لغزد، چون عمق این حفره آن‌قدر کم است که نمی‌تواند این مفصل را به درستی نگه دارد.

زمانی که جنین در رحم مادر رشد می کند ، استخوان تیبیا (بزرگترین استخوان بین زانوها و مچ پا) به سمت داخل می چرخد تا در داخل رحم فیت شود. گاهی اوقات استخوان فمور ( استخوان بین لگن و زانوها) هم به سمت داخل می چرخد. بنابراین زمانی که کودک در حال یادگیری راه رفتن است، پاهایش را به سمت داخل می گذارد.

چرخش پا به داخل(in_toeing) تدریجا از بین می رود، توجه به بهبودی روز به روز برای والدین دشوار است. پزشکان معمولا به والدینی که نگران راه رفتن به سمت داخل کودکانشان هستند پیشنهاد می دهند که یک فیلم از هنگام راه رفتن کودک( از روبرو و پشت سر) از او بگیرند  ،سپس ۱ سال بعد  فیلم دیگری از او بگیرند. با نگاه کردن و مقایسه فیلم ها به راحتی می توانند سیر بهبودی را تشخیص دهند.

حالت خواب کودک تأثیر بسزایی در بروز این عارضه دارد، چون خوابیدن کودک روی شکم احتمال چرخش رو به داخل پا را افزایش می‌دهد.

تشخیص

پزشک چرخش پنجه پا به داخل را هنگام معاینه تشخیص می‌دهد، شرح حال کامل نوزاد را بررسی می‌کند و از والدین سؤال می‌کند که آیا در خانواده سابقه ابتلا به این نقص وجود دارد یا خیر.

ارزیابی انحناء رو به داخل پنجه پا معمولاً نیازی به فرایندهای تشخیص خاصی ندارد، بااین حال پرتونگاری (اشعه ایکس) پا غالباً در صورت منعطف نبودن بدشکلی انجام می‌شود.

کف پای نوزاد دارای این بدشکلی قوس زیادی دارد و فاصله انگشت شست پا تا انگشت دوم بسیار زیاد است و شست انحرافی رو به داخل دارد. اگر بتوان پاشنه و پنجه را با وارد کردن فشار ملایم بر پنجه پا در حالی که پاشنه را محکم نگه داشته شده، هم‌محور کرد، آنگاه ناهنجاری منعطف خواهد بود. این روش تشخیص را در اصطلاح دستکاری غیرفعال می‌گویند. اگر هم‌محور شدن پاشنه و پنجه دشوارتر باشد، ناهنجاری غیرمنعطف یا پا سفت خواهد بود.

درمان

پزشک درمان چرخش پنجه پا به داخل را بر مبنای موارد زیر تعیین می‌کند:

• سن، شرایط جسمی و شرح حال پزشکی نوزاد
• شدت عارضه
• مقاومت کودک در برابر داروها، روش‌ها یا درمان‌های خاص
• انتظارات از دوره درمان

صاف کردن حالت پنجه و پاشنه هدف درمان چرخش پنجه پا به داخل محسوب می‌شود. راهکارهای درمانی گوناگونی وجود دارند که بعضی از آن‌ها عبارتند از:

• تحت نظر قرار دادن نوزادان دارای پنجه منعطف یا نرم
• کشش یا تمرین‌های دستکاری غیرفعال
• بریس
• گچ گرفتن
• جراحی

بر اساس مطالعات انجام شده، چرخش رو به داخل پنجه پای اکثر نوزادان به خودی خود (بدون درمان) از بین می‌رود.

پرستار یا پزشک کودک شیوه انجام حرکت‌های دستکاری غیرفعال روی پای کودک در زمان تعویض پوشک را به والدین آموزش می‌دهد. تغییر حالت خواب نوزاد و به پهلو خواباندن وی معمولاً مفید است.

پا در موارد انگشت‌شمار به برنامه کششی پاسخ نمی‌دهد، بنابراین پا تا نزدیکی ران گچ گرفته می‌شود. از این قالب‌های گچی برای کشش بافت‌های نرم جلوی پا استفاده می‌شود. متخصص ارتوپد اطفال قالب‌ها را هر یک تا دو هفته یک‌بار عوض می‌کند.

کفش طبی

اگر گچ گرفتن پا مؤثر نبود، کفش‌های کف صاف با کفی طبی و قالب‌گیری شده برای نگه داشتن پنجه در جای درست تجویز می‌شود. کفش‌های کف صاف هیچ انحنایی در انتها ندارند. انواع کفش طبی (ارتز) باید به صورت سفارشی برای کودک مبتلا به بیماری چرخش پنجه پا به داخل ساخته شود.

انجام عمل جراحی بر روی نوزادان مبتلا به انحناء شدید یا غیرمنعطف پنجه پا برای آزاد کردن مفصل‌های پنجه ضروری است. پس از جراحی، پنجه در طول دوره التیام یافتن به کمک قالب گچی در جای مناسب نگه داشته می‌شود.

بستن بریس

کودک طبق دستور پزشک باید برای مدتی از ارتز کفش و میله برای حفظ وضعیت اصلاح شده و کشش استفاده کند؛ کودکانی که راه می‌روند غالباً تنها شب هنگام این ارتز را به پا می‌کنند. کفش ثابت نگه دارنده یا ارتز مچ پا را می‌توان فقط برای یک پا و به منظور کشش جلو و پشت پای سفت شده به کار برد.

یکی از مشکلات اصلی هنگام تهیه ارتز برای بیمار مبتلا به چرخش داخلی مچ پا بروز حساسیت در اثر سایش لبه کناری ارتز است، چون توده سلول‌های چربی متراکم پا روی لبه کناری ارتز کشیده می‌شود. قاعده اصلی این است که ارتز پای C شکل باید C شکل باشد.

این مشکل را می‌توان با گسترده‌تر و بزرگ‌تر کردن چند میلی‌متری جانبی ارتز برطرف کرد تا پا به طور کامل درون کفش قرار بگیرد. آگاه کردن پزشک از تحمل وزن پا و بریس‌های نامناسب می‌تواند در باقی مراحل درمان راهگشا باشد. بزرگ کردن بریس در مورد بیمارانی که هنگام تحمل وزن روی پاها، بافت نرم پهن شده در امتداد میله مربوط به استخوان پنجم کف پا داشته باشند، مفید است. در این حالت باید از ارتوپد فنی درخواست کرد تا ارتز را در امتداد این میله به شیوه‌ی خاص و مقطع R مانند بزرگ‌تر کند.

حرکات‌های کششی

مفید بودن حرکت‌های کششی و فیزیوتراپی نیز اثبات شده است. تمرین دادن پای کودک آن عضله‌هایی را تحریک می‌کند که باعث چرخش رو به خارج پا می‌شوند. انجام حرکت‌های کششی نیز توصیه می‌شود:

صحیح گرفتن پا نخستین گام در کشش مؤثر پای کودک محسوب می‌شود. انگشت شست یک دست را در امتداد خارج پا و انگشت اشاره همان دست را روی داخل پاشنه قرار دهید. با دست چپ پای راست و با دست راست پای چپ را بگیرید.

انگشت شست دست دیگر را دقیقاً زیر انگشتان پا قرار دهید. انگشت شست باید تمام انگشت‌ها را نگه دارد. پنجه پا را بین انگشت شست و اشاره نگه دارید و اندکی کف پا را خم کنید. سپس پا را به صورت افقی به سمت خارج فشار دهید. این حرکت را ۱۵ بار تکرار کنید.

گچ گرفتن

چند دوره گچ‌گیری برای اصلاح وضعیت پا انجام می‌شود. تعداد دفعات گچ‌گیری به شدت بدشکلی و سفتی پا یا پاها بستگی دارد. این قالب هر یک یا دو هفته یک بار عوض می‌شود. کودک پس از گچ گرفتن پا باید مدتی از بریس مخصوص (کفش متصل به میله) استفاده کند تا حالت اصلاح شده حفظ شود و پا یا پاها در موقعیت صحیح باقی بمانند و عارضه چرخش پنجه پا به داخل مجددا بازنگردد.