راه رفتن روی نوک پنجه پا(با انگشتان) در کودکان

اکثر کودکان از سن ۱۲ تا ۱۴ ماهگی با گذاشتن کف پا روی زمین شروع به راه رفتن می‌کنند، اما برخی کودکان در عوض کف پا روی پنجه راه رفتن را آغاز می‌کنند. روش راه رفتن روی پنجه پا معمولاً پس از گذشت ۳ تا ۶ ماه یاد گرفتن شیوه صحیح راه رفتن، کمتر می‌شود و تا پایان سال سوم زندگی کاملاً از بین می‌رود.

منظور از راه رفتن روی پنجه با علت ناشناخته عارضه‌ای است که کودک پس از سه سالگی به راه رفتن روی پنجه ادامه می‌دهد. کودک غالباً کف پا را هنگام ایستادن صاف روی زمین قرار می‌دهد، اما ترجیح می‌دهد راه رفتن یا دویدن را روی نوک پنجه انجام دهد. چنانچه کودک عادت راه رفتن روی پنجه را پس از سه سالگی کنار نگذاشت، باید توسط متخصص معاینه شود.حتی در صورتی که این مدل راه رفتن تا ۳ سالگی بهبود یابد به دلیل وضعیت قرارگیری نامطلوب عضلات و بافت های اطراف مفاصل، این عضلات و ساختارها دچار کوتاهی می شوند که منجر به کوتاهی پا می شود و زمانی که کودک آمادگی ذهنی برای راه رفتن صحیح را داشته باشد این کوتاهی ها مانع از ایجاد الگوی صحیح می شوند، بنابراین تشخیص به موقع در درمان کوتاهی پا اهمیت ویژه ای دارد. 

علائم

اگرچه پزشکان نمی‌دانند که چرا برخی کودکان ترجیح می‌دهند روی پنجه راه بروند، اما تردیدی نیست که ویژگی‌های زیر در مورد این گروه از کودکان صدق می‌کند:

• راه رفتن روی پنجه هر دو پا
• حفظ تعادل دائم روی پنجه
• برخورداری از توانایی جسمی برای رقابت و همراهی با همسن و سالان خود
• راه رفتن با زانوهای صاف
• توانایی ایستادن روی کف پا (در اکثر کودکان مبتلا به این بیماری مشاهده می شود)
• ابتلا یکی از اعضاء خانواده به این بیماری (در اکثر کودکان مبتلا به این بیماری مشاهده می شود)

علت

اگر کودک همیشه روی پنجه  قرار می‌گیرد، احتمالاً از مشکلی جسمی، مانند کوتاهی تاندون آشیل یا همان کوتاهی پا، رنج می‌برد که واقعاً به او اجازه نمی‌دهد تا کف پا را صاف روی زمین بگذارد و دامنه حرکتی مچ پا به دلیل آن مشکل محدود شده است. اما راه رفتن مداوم روی پنجه در کودکان بیشتر نشانه اختلالی حرکتی است که اکثر اوقات گونه‌ای از فلج مغزی است.

فلج مغزی گونه‌های متفاوتی دارد که در رایج‌ترین نوع آن، فلج مغزی اسپاستیک (انقباضی)، عضله‌های آسیب دیده سفت می‌شود. احتمال ابتلا به فلج مغزی در کودکانی که پیش از موعد به دنیا می‌آیند، بیشتر است.

خونریزی مغزی شایع در میان بسیاری از نوزادان نارس به بخش‌هایی از مغز صدمه می‌زند که کنترل حرکتی را به عهده دارند. عفونت دوران بارداری مادر یا جنین نیز گاهی اوقات به بافت مغز آسیب می‌زند و به فلج مغزی می‌انجامد. به علاوه نوزادان نارس گاهی دچار بیمار‌ی از بین رفتن حجم و یا گلیوز در ماده سفید در اطراف بطن (PVL) می‌شوند که به عصب‌های تأثیرگذار بر حرکت آسیب می‌زند.

کودکی که روی پنجه راه می‌رود، احتمالاً از همی‌پلژی یا همی‌پارزی (فلج ناقص یا فلج یک طرف بدن)، یعنی گونه‌ای از فلج مغزی رنج می‌برد که تاندون‌های آشیل در اثر آن آن‌قدر محکم و سفت می‌شوند که پاشنه پا رو به بالا کشیده می‌شود و نوک پنجه به سمت پایین متمایل می‌شود. راه رفتن روی پنجه کودکان می‌تواند پی‌آمد ابتلا به اوتیسم و تأخیر زبانی نیز باشد، بنابراین حصول اطمینان از این که کودک مشکلی در ارتباط برقرار کردن با دیگران و مهارت‌های اجتماعی ندارد بسیار مهم است؛ برای ارزیابی دقیق این موضوع می‌توان از کمک متخصصین بهره گرفت.

اگر پزشک کودک احتمال ابتلا به فلج مغزی، اوتیسم و دیگر مشکلات را رد کند، کشش و قدرت عضلانی در حد مطلوب باشد و دامنه حرکتی مچ پا محدود نشده باشد، آن‌گاه می‌توان گفت که کودک به عارضه راه رفتن روی پنجه با علت ناشناخته دچار شده است. البته این تشخیص با توجه به ناشناخته بودن علت عارضه مبهم است، و احتمال دارد کودک صرفاً از روی عادت روی پنجه راه برود. گاهی ممکن است علت راه رفتن رو به داخل مشکلات ساختمانی در زاویه سر استخوان ران و یا به دلیل چرخش در استخوان ساق و یا کوتاهی عضلات اطراف ران باشد.

تشخیص

عضله‌های پشت پای ساق کودکانی که روی پنجه راه می‌روند به تدریج سفت می‌شود و حرکت مچ پا کاهش می‌یابد. به علاوه عضله‌های جلوی پا نیز ضعیف می‌شود. کودک در صورت سفت و ضعیف شدن عضله‌ها به سختی روی پاشنه راه خواهد رفت، بنابراین تشخیص زودهنگام روی پنجه راه رفتن به پیشگیری از بروز ناراحتی‌های عضلانی کمک می‌کند.

درمان

راه رفتن روی پنجه کودکان عارضه‌ای جدی نیست و غالباً به خودی خود از بین می‌رود و مشکل خاصی را برای کودک ایجاد نمی‌کند، جز این که ظاهری ناخوشایند و غیرعادی را از وی به نمایش می‌گذارد. درمان راه رفتن روی پنجه پا در کودکان معمولاً نیازی به جراحی ندارد و برای اصلاح آن علاوه بر تمرین‌های کششی و تقویتی از چند دوره گرفتن پا و مچ، بریس و ارتز یا تلفیقی از این دو استفاده می‌شود. به تازگی تزریق بوتاکس (بوتولینوم توکسین A) نیز متداول شده است، این ماده با ضعیف کردن عضله‌های ساق پا باعث می‌شود تا کودک نتواند روی پنجه راه برود. والدین می‌توانند در مورد مناسب بودن هر یک از این روش‌های درمانی با پزشک مشورت کنند. اما نکته مهم درک این مطلب است که اگرچه با افزایش طول عضله و دامنه حرکتی مچ پا بهبودی کوتاه مدت حاصل می‌شود، اما این درمان‌ها همواره تضمین کننده الگوی طبیعی راه رفتن پاشنه به پنجه نیستند.

کفش طبی

کفش پوشیدن احتمالاً راه رفتن روی پنجه را اصلاح نمی‌کند؛ با این حال کفش مناسب به کودک کمک می‌کند تا پاشنه‌ها را بیشتر پایین بیاورد. در زمان انتخاب کفش برای کودک باید معیارهای زیر را مد نظر داشت:

• کفش‌های ساق‌دار با کف پهن بیشتر از پا حمایت می‌کنند، پس بهتر است از این نوع کفش‌ها برای کودک تهیه کرد.
• کفش باید سفت و محکم باشد، کفش‌های با میانه منعطف مناسب نیستند.
• پشت پاشنه کفش باید سفت باشد.

حرکات اصلاحی

پیگیری برنامه تمرین خانگی روزمره برای کودکان مبتلا به عارضه راه رفتن روی پنجه پا بسیار مفید است. کشش عضله‌های ساق پا و تقویت عضله‌های جلوی پا هدف این تمرین‌ها و حرکت‌ها به شمار می‌رود. انجام این تمرین‌ها به کودک کمک می‌کند تا بتواند با پیروی از الگوی معمول راه رفتن، پاشنه به پنجه راه برود.

اگر عضله‌های ساق پای کودک سفت باشد یا حرکت مچ پا محدود شده باشد، متخصصین حرکت‌های کششی خاصی را به والدین آموزش می‌دهند تا در خانه با کودک خود تمرین کنند. کودک پس از انجام این حرکت‌های کششی باید فعالیت‌هایی را انجام دهد که در آن‌ها می‌تواند عضله‌های پایش (عضلات پا در این مرحله افزایش طول یافته) را در موقعیت جدید به کار گیرد.

این حرکت‌ها به شرط مشاهده الگوی راه رفتن روی پنجه کودک، ضروری و سودمند هستند. برای هر سنی حرکت مخصوصی در نظر گرفته می‌شود. مهم‌ترین بخش این برنامه تمرینی به خاطر سپردن این نکته است که کودک باید از انجام این حرکت‌ها لذت ببرد.

تمرین‌های کششی و تقویتی برای کودکان زیر ۶ سال

کشش عضله ساق پا:

• کودک را به پشت روی سطح راحتی مانند تختخواب‌ محکم بخوابانید.
• زانوهای کودک را صاف کنید و پاها را روی تخت قرار دهید، سپس کف پا را رو به بالا (به سمت سر کودک) حرکت دهید و مچ پا را خم کنید (مانند تصویر پایین).
• این حالت کشش را به مدت ۱۵ تا ۳۰ ثانیه در انتهای حرکت (یعنی تا جایی که دامنه حرکتی اجازه می‌دهد) به شرط درد نداشتن کودک حفظ کنید.
• پا را به حالت اول برگردانید. هر روز ۱۰ بار این حرکت را برای هر پا تکرار کنید.

کشش تاندون آشیل:

• کودک را به پشت روی سطح راحتی مانند تختخواب محکم بخوابانید.
• زانوهای کودک را خم کنید، سپس کف پا را رو به بالا، به سمت سر کودک، حرکت دهید و مچ پا را خم کنید (مانند تصویر پایین).
• این حالت کشش را به مدت ۱۵ تا ۳۰ ثانیه در انتهای حرکت (یعنی تا جایی که دامنه حرکتی اجازه می‌دهد) به شرط درد نداشتن کودک حفظ کنید.
• پا را به حالت اول برگردانید. هر روز ۱۰ بار این حرکت را برای هر پا تکرار کنید.

تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده:

• کودک را روی صندلی مخصوص یا چهارپایه بنشانید.
• دست‌هایتان را پایین زانوهایش به گونه‌ای قرار دهید که فشار متوسط مداوم رو به پایینی اعمال شود و کودک تحریک شود تا پاشنه‌ها را روی کف زمین نگه دارد.
•  کودک را وادار کنید تا با نگه داشتن پاشنه‌ها روی زمین بایستد (مطابق تصویر پایین).
• سعی کنید انجام این تمرین برای کودک جنبه بازی داشته باشد، می‌توانید انجام آن را با حرکت‌هایی مثل کوبیدن دو دست به یکدیگر، درست کردن حباب، بالا نگه داشتن اشیاء، تمرین کردن روبروی آینه و… لذت‌بخش سازید.

توجه داشته باشید که تمرین های فوق برای راه رفتن روی پنجه پا باید با تجویز پزشک یا فیزیوتراپ انجام شود.

تمرین‌های مناسب برای کودکان ۶ سال به بالا

کشش عضله ساق پا:

• از کودک بخواهید تا به فاصله تقریباً ۶۰ سانتیمتری (دو فوتی) از دیوار بایستد و هر دو دست را تا نزدیکی شانه بالا بیاورد و روی دیوار بگذارد.
• سپس از او بخواهید تا با صاف نگه داشتن زانوی پای راست، پای راست را به سمت دیوار حرکت دهد و سپس تا جایی که در پشت عضله ساق پا احساس کشش می‌کند خم شود. مطمئن شوید که پاشنه پای راست روی زمین باقی می‌ماند (مطابق تصویر پایین).
• کودک باید این حالت کشش را ۱۵ تا ۳۰ ثانیه حفظ کند.
• این تمرین را باید هر روز ۱۰ بار برای هر پا تکرار کرد.

تمرین های مفید دیگر

• انجام حرکت اسکوات. از کودک بخواهید تا کف پاها را صاف روی زمین قرار دهد، پاها را به عرض لگن باز کند و به آهستگی بدن را با خم کردن زانوها و مفصل‌های ران پایین بیاورد و در این بین قفسه سینه را صاف نگه دارد (مانند تصویر پایین).

• از کودک بخواهید تا در حال درجا زدن زانوها را بالا بیاورد و هنگام پایین آوردن زانو کف پا را صاف روی زمین قرار دهد.
• راه رفتن در سربالایی.
• راه رفتن روی سطوح ناهمواری مانند زمین بازی یا ساحل شنی.
• راه رفتن روی پاشنه و بالا نگه داشتن پنجه در تمام مدت.