زخم فشاری که گاهی اوقات ‘زخم بستر’ نامیده میشود، یک آسیب پوستی است که هر ساله در حدود ۴۰،۰۰۰ نفر رخ میدهد. معمولاً زخم بستر در شرایطی رخ میدهد که افراد برای مدت بسیار طولانی بیمار باشند و قادر به تغییر وضعیت در تخت یا صندلی نباشند. افرادی که شرایطی مانند زوال عقل دارند و زمان زیادی را روی تخت یا صندلی میگذرانند حتی ممکن است متوجه نشوند که باید موقعیت خود را تغییر دهند.
متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید بعد از بررسی شرایط خاص هر بیمار برنامه درمانی مناسب را ارائه خواهند کرد. متخصصین این مرکز برای درمان بیمارانی که دچار زخم بستر شدهاند نیز برنامه درمانی خاص تجویز می کنند. همچنین راه های مناسب برای پیشگیری از زخم بستر را به اطرافیان بیمار آموزش می دهند.
زخم فشاری (زخم بستر) چیست؟
زخمهای فشاری توسط نیروهایی ایجاد میشوند که جریان خون به پوست را مسدود میکنند:
- هنگامی که فشار زیادی روی همان ناحیه از پوست برای مدت طولانی وارد میشود، مانند زمانی که شخصی دائما در همان وضعیت قرار دارد.
- هنگامی که نیروهای “برشی” باعث جمع شدن پوست در یک ناحیه میشوند، مانند زمانی که فرد بیش از حد در تخت یا صندلی در حالت خوابیده قرار میگیرد.
زخم بستر ممکن است در موارد زیر رخ بدهد:
- نوزادان تازه متولد شده در دستگاه محل پرورش اطفال زودرس که روی خط یا لوله استراحت میکنند.
- افرادی که دچار ضایعات نخاعی شدهاند و حسهای خود را از دست دادهاند و از نشستن در همان وضعیت روز به روز احساس ناراحتی نمیکنند- بنابراین نمی فهمند که پوست آنها تحت تأثیر قرار گرفته است.
- افرادی که در بستر هستند و قادر به تغییر موقعیت خود در رختخواب نیستند.
اگرچه زخم بستر ممکن است در هر نقطه از بدن ایجاد شود، اما به احتمال زیاد در باسن افرادی که کل روز روی صندلی مینشینند یا در قسمت پاشنه پا، بالای استخوان دنبالچه و در قسمت داخلی آرنج افرادی که مجبور به ماندن در رختخواب در کل روز هستند، ایجاد میشود.
زخم های فشاری می توانند در اثر سایش زخمها در پوست هنگام کشیده شدن فرد روی سطح، مانند کشیده شدن روی ملحفه تخت یا بیرون کشیدن از صندلی چرخدار، ایجاد شوند.
همچنین پوست میتواند در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نوار، ادرار و مدفوع آسیب ببیند، یا ممکن است در اثر برداشتن نوار آسیب ببیند. اگرچه این آسیبها ممکن است شبیه زخم بستر باشد، اما اغلب چنین نیستند. با این حال، اگر پوست در معرض رطوبت بیش از حد یا کم، اسکراب یا دمای بیش از حد خنک و یا گرم باشد، این زخم به احتمال زیاد به زخم بستر تبدیل میشود.
علائم و نشانهها
بسیاری از افراد مبتلا به زخم بستر، اغلب این موضوع را نمیفهمند و ممکن است ابتدا توسط یکی از اعضای خانواده، مراقبین یا ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی دیده شود.
زخم بستر ممکن است هنگام استحمام یا تعویض لباس فرد مبتلا مشاهده شود. ابتدا میتوان بوی نامطبوع یا وجود مواد مایل به زرد، قهوهای یا خاکستری روی ملافه یا لباس را مشاهده کرد و به دنبال سوراخی در پوست گشت. هر چند زخم بستر میتواند بسیار دردناک باشد، اما ممکن است فرد مبتلا هیچ دردی را تجربه نکند یا در صورت داشتن درد، قادر به انتقال آن نباشد.
چگونه تشخیص داده میشود؟
فیزیوتراپیست ارزیابی کاملی از جمله مرحلهبندی زخم بستر را انجام میدهد.
- زخم مرحله اول- قرمز شدن مداوم پوست به دلیل طولانی ماندن در همان وضعیت. در پوست تیرهتر، پوست ممکن است بنفش به نظر برسد. پوست ممکن است در هنگام لمس نسبت به پوست اطراف گرمتر باشد.
- زخم مرحله دوم- زخم کم عمقی که فقط تا حدی به داخل پوست میرود و معمولاً در اثر اصطکاک ایجاد میشود.
- زخم مرحله سوم: زخم عمیقتری که از طریق تمام لایههای پوست، از جمله بافت چربی زیر پوست، عبور میکند.
- زخم مرحله چهارم- زخم عمیقتر در پوست، عضله، تاندون، رباط یا استخوان قرار دارد؛ حتی ممکن است اعصاب و رگ های خونی را در معرض دید قرار دهد.
این مراحل لزوماً بیان نمیکنند که شدت زخم بستر چقدر است و همیشه زخمها از یک مرحله به مرحله دیگر پیشرفت نمیکنند. آنچه به نظر میرسد زخم مرحله اول “ساده” باشد ممکن است تحریک جزئی پوست باشد- یا ممکن است توده بزرگی از بافت آسیب دیده را در زیر پنهان کند.
اگر تاولهای پر از خون، یا نواحی بنفش یا قرمز آلبالویی در پوست سالم دیده وجود داشته باشد، این میتواند به معنای از بین رفتن بافت زیر پوست سالم باشد. از طرف دیگر، ممکن است مرگ گستردهی بافت مانند عضله وجود داشته باشد، اما ممکن است پوست اصلا آسیب دیده به نظر نرسد. به همین دلیل ممکن است در عرض چند روز ممکن است یک زخم بزرگ پدید آید. عضله و سایر بافتهای نزدیک استخوان ممکن است قبل از ترک خوردن پوست در اثر فشار آسیب ببینند و زخم بزرگی که تا استخوان پیش رفته ظاهر شود. معاینه دقیق توسط یک متخصص فیزیوتراپیست یا سایر ارائه دهندگان مراقبتهای بهداشتی لازم است.
بر اساس معاینه، فیزیوتراپیست تصمیم میگیرد که آیا آزمایش یا مشاوره بیشتر با ارائه دهنده مراقبتهای بهداشتی دیگر لازم است یا خیر. در برخی موارد، جراحی یا تجویز آنتی بیوتیک توسط پزشک ممکن است لازم باشد.
چگونه یک فیزیوتراپیست میتواند کمک کند؟
فیزیوتراپیستها در مراقبت از زخم مهارت دارند. بر اساس نتایج ارزیابی فیزیوتراپیست، از جمله بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه زخم، درمانگر روشهای درمان را انتخاب میکند درمانگر روشهای درمانی را انتخاب میکند، که ممکن است شامل آموزش مراقب، تمرینات تقویت کننده، مراقبت از زخم، بهبود وضعیت در صندلی یا تخت و هماهنگی با سایر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی باشد.
خانواده و مراقبان را در تغییر مکان آموزش دهید
از آنجا که زخم بستر معمولاً در نتیجه تماس طولانی یک قسمت از بدن با تخت یا صندلی ایجاد میشود، برای کمک به بهبود زخم بستر، تغییر مکان یا حرکت فرد به عقب و جلو بین تخت و صندلی مورد نیاز است. فیزیوتراپیستها در قرارگیری افراد در سطوح مختلف، از جمله تختخواب، ویلچر، توالت، چهارپایه کنار تخت، یا انواع دیگر صندلیها و مبلمان و همچنین در انتقال شخص از یک سطح به سطح دیگر، که “انتقال” نامیده میشود، متخصص هستند. فیزیوتراپیست میتواند اعضای خانواده و مراقبان را برای انجام قرارگیری و انتقال ایمن آموزش دهد.
قدرت را بهبود ببخشید
در بسیاری از موارد، زخم بستر ناشی از ضعف افراد در جابجایی خود است. فیزیوتراپیست یک برنامه ورزشی ارائه میدهد که به جابجایی فرد مبتلا به زخم بستر کمک کند و به نوبه خود به جلوگیری از آسیب به مراقبان کمک کند. در برخی موارد، فرد مبتلا به زخم بستر میتواند توانایی جابجایی را بدون هیچ گونه کمکی دوباره بدست آورد.
مراقبت از زخمها
فیزیوتراپیستها آموزشهای مربوط به مراقبت از زخم را دریافت کردهاند و توانایی حذف بافت مرده و غیرقابل رشد را از زخمها (انگلبری) دارند. این افراد ممکن است از ابزارهای تیز مانند قیچی یا چاقوی جراحی برای انجام این کار استفاده کنند. انجام انگلبری گسترده که نیاز به برش بافت سالم اطراف یا بیهوشی عمومی دارد، توسط جراح انجام میشود.
زخمهای بستر نیاز به پانسمان مناسب برای کمک به ترمیم دارند. پانسمان شامل مواد مناسب برای پوشاندن و پر کردن زخمهای عمیقتر است. فیزیوتراپیستها نوع و تعداد دفعات تغییر پانسمان را تعیین میکنند. در بیشتر موارد، مراقبین میتوانند توسط فیزیوتراپیستها آموزش داده شوند تا زخمها را تمیز کرده و پانسمانها را عوض کنند. با بهبود زخم بستر، احتمال تغییر در زخم وجود دارد و در نتیجه نوع درمان نیز تغییر میکند. فیزیوتراپیستها با هر بار مراجعه، زخمها را ارزیابی کرده و نوع پانسمان مورد استفاده و تعداد دفعات تغییر آن را تعیین میکنند.
فیزیوتراپیستها همچنین در مورد علائمی که نشاندهنده وجود مشکلی بین ویزیتها و زمان تماس با پزشک یا بخش اورژانس است، آگاهی دارند و میتوانند اقدامات لازم را انجام دهند.
سطوح نشسته و خوابیده را بهبود ببخش
سطحی که فرد در آن دراز میکشد یا مینشیند، میتواند به بهبود زخم بستر کمک کند. فیزیوتراپیستها انواع سطوح مورد استفاده را بررسی میکنند و در صورت لزوم، برای سطح مناسب دیگری توصیه میکنند. سطوح پشتیبانی توصیه شده ممکن است شامل تختخواب، تشک یا کوسنهای مخصوصی باشند که از موادی ساخته شدهاند که میزان فشار وارد بر نقاط آسیبپذیر بدن را کاهش میدهند.
با سایر ارائه دهندگان خدمات بهداشتی ارتباط برقرار کنید
برای اطمینان از بهبودی هرچه بیشتر و جلوگیری از ایجاد زخم بسترهای جدید، فیزیوتراپیستها با سایر ارائهدهندگان خدمات بهداشتی ارتباط برقرار میکنند. این شامل پزشکان، پرستاران، متخصصان تغذیه و سایر افراد مرتبط است. هماهنگی لازم بین این افراد به بهبود سریعتر و کاملتر بیمار کمک میکند و ایجاد زخمهای بستر جدید را کاهش میدهد.
آیا میتوان از این آسیب یا عارضه جلوگیری کرد؟
اگر در مراقبت از شخصی که دچار زخم فشار شده است تغییری ایجاد نشود، احتمالاً زخم فشار دیگری در همان جا یا جای دیگر از بدن ایجاد میشود. برای کمک به کاهش خطر ابتلا به زخم جدید، فیزیوتراپیست مراقبین را در موقعیت، انتقال و انتخاب سطوح پشتیبانی آموزش میدهد. اما بهترین راه برای جلوگیری از بروز زخم فشار جدید افزایش توانایی حرکت است. اگرچه تحرک مستقل همیشه امکان پذیر نیست، بسیاری از افراد مبتلا به زخم فشار میتوانند بیاموزند که خود را در رختخواب یا صندلی جابجا کند تا خطر ابتلا به زخم بستر را کاهش دهند.
