پزشکان غالباً پس از سکته مغزی برای بیماران آتل (اسپلینت) دست، مچ دست و پا و ارتزهای شبانه تجویز می‌کنند تا از انقباض و گرفتگی جلوگیری شود. پزشکان معتقداند که آتل‌ها، بریس‌ها و ارتزهای پا و مچ دست از انقباض جلوگیری می‌کنند یا دست‌کم شدت گرفتگی را کاهش می‌دهند و به این ترتیب عملکرد بدن را بهبود می‌دهند و به تبع آن بیمار سریع‌تر توانایی‌های حرکتی خود را بازمی‌یابد.
از آنجایی که هدف از استفاده از بریس، آتل و ارتز تأثیرگذاری بر قابلیت کشش عضلات است، شدت کشش حاصل از آنها و روش و مدت استفاده آنها بسیار مهم است. برخی پزشکان معتقداند که نزدیک کردن عضله به انتهای دامنه آن تاثیر بیشتری بر گرفتگی دارد. در هر حال برای آگاهی از درمان مناسب و روش استفاده صحیح از بریس، ارتز یا آتل باید به متخصص فیزیوتراپی مراجعه کنید.
متخصصان فیزیوتراپی مرکز جامع توانبخشی امید در جلسه مشاوره پیش از شروع درمان اطلاعات کافی را در اختیار بیماران می‌گذارند و تا زمان رسیدن به نتایج دلخواه بر مراحل درمان نظارت دارند و در کنار بیماران هستند. برای تعیین وقت یا مطرح کردن سوالات خود می‌توانید با شماره های ۰۲۱۸۸۸۰۱۸۰۰ و ۰۲۱۸۸۸۰۱۹۹۹ تماس حاصل فرمایید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی اگر باعث مرگ نشود، عوارض و بیماری‌های متعددی را به دنبال دارد. متخصصان ما سکته مغزی را این گونه تعریف می‌کنند: “رشد سریع نشانه‌های بالینی اختلال کانونی (یا سراسری) در عملکرد مغزی که بیش از ۲۴ ساعت بدون وجود دلیلی به جز مشکلات عروقی ادامه داشته باشد، مگر آن که جراحی یا مرگ مانع پیشرفت نشانه‌ها شود.” بسته به این که کدام بخش از مغز آسیب دیده باشد، بیمار با ناراحتی‌های حسی، حرکتی، گفتاری، رفتاری و شناختی مختلفی مواجه می‌شود. بنابراین درمان بین رشته‌ای و اهداف توانبخشی متناسب با نیازهای بیمار تعریف می‌شود.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی به دو نوع دسته بندی می‌شود:
- سکته مغزی ایسکمیک: اکثر سکته‌های مغزی از نوع ایسکمیک است. این نوع سکته مغزی پی‌آمد اختلال در خون‌رسانی به بخشی از مغز است و معمولاً از لخته شدن خون در یکی از رگ‌های گردن یا مغز ناشی می‌شود که به سلول‌های آن ناحیه آسیب می‌زند.
- سکته مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده): این نوع سکته مغزی پی‌آمد خونریزی داخل مغز است که به بافت مغزی آسیب می‌زند.
نشانه‌های هشدار سکته مغزی
نشانه‌های هشدار دهنده سکته مغزی به شرح زیر است:
- ضعف یا بی‌حسی ناگهانی صورت، بازو یا پا به ویژه در یک سمت بدن
- گیجی ناگهانی، دشواری در گفتار یا ادراک
- اختلال دید ناگهانی یک یا هر دو چشم
- دشواری ناگهانی در راه رفتن، سرگیجه، عدم تعادل یا عدم هماهنگی ناگهانی
- سر درد شدید ناگهانی بدون دلیل مشخص
عامل‌های خطر
نزدیک به ۸۰ درصد سکته‌های مغزی نتیجه انتخاب‌های نامناسب در سبک زندگی است. تغییر دادن این رفتارها اکثر عامل‌های خطر را کاهش می‌دهد یا حذف می‌کند. عامل‌های خطر عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا
- چاقی/ چربی خون بالا (هیپرلیپیدمی)/ عدم تحرک
- دیابت شیرین (ملیتوس)
- بیماری عروق کرونری/ فیبریلاسیون دهلیزی
- سیگار کشیدن و استعمال دخانیات
- جنسیت مردانه
- سن
- وراثت
- زیاده‌روی در نوشیدن مشروبات الکلی
- سوء مصرف مواد مخدر
درمان‌ها و توانبخشی
گروه متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید برنامه درمانی جامعی را دنبال می‌کند که برای بازتوانی بیمار بسیار مهم است. اهداف و طرح درمانی معمولاً بر توانایی‌های شناختی، بیماری‌ها و ناراحتی‌ها، توانایی عملکردی و شرایط خانوادگی و شغلی بیماران مبتنی است.
پژوهش‌ها بیانگر این نکته است که اگر بیماران در مراکز تخصصی سکته مغزی بستری شوند و تحت نظر متخصصین آموزش دیده قرار گیرند، نتایج بهتری به دست می‌آید.
روش‌های درمانی مختلفی برای بهبود بازماندگان سکته مغزی ارائه می‌شود که عبارت‌اند از:
- بریس
- ارتز
بریس‌های رباتیک
بریس رباتیک نوع خاصی از بریس است که برای بازماندگان سکته مغزی دچار ناتوانی تجویز می‌شود. بریس رباتیک فعالیت الکتریکی عضله را حس می‌کند و نیرو در اختیار بیمار می‌گذارد تا حرکت تسهیل و عملکرد مغز تعدیل شود. نتایج پژوهش‌ها بیانگر این نکته است که توانایی دستگاه در افزایش نیروی گروه‌های عضلانی در بستن حلقه بازخوردی (فیدبک) سیگنال‌های مغز و به حرکت درآوردن دست یا پا مولفه‌ای کلیدی در شکل‌پذیری مغزی در بازیابی حرکت و توانبخشی است.
ارتز برای پایین تنه
اکثر بیماران سکته مغزی از گونه‌ای ارتز مچ و کف پا (AFO) برای پایداری، ایمنی و بهبود توانایی راه رفتن استفاده می‌کنند.
دو نوع ارتز مچ و کف پا برای بیماران سکته مغزی تجویز می‌شود که عبارت‌اند از: ارتز پلاستیکی و ارتز عمودی دوگانه. گونه‌های مختلفی از هر دو نوع ساخته شده است که بعضی قابل تنظیم و بعضی ثابت هستند و تعدادی نیز بخش‌های قابل تنظیم برای حرکت مچ پا و دورسی فلکشن (حرکت رو به بالا یا پشت پا) دارند. نوع بریس مورد استفاده به توانایی‌های بیمار پس از سکته و قدرت عضله‌های مچ، ساق پا و پایین پا بستگی دارد.
بریس مخصوص مچ و کف پا (AFO) برای بیماران زیر مناسب است:
- بیمارانی که به دلیل کاهش قدرت عضله‌های دورسی فلکسور پای خود را می‌کشند یا افتادگی پا دارند
- بیمارانی که نمی‌توانند پا را به دلیل کاهش خمش‌پذیری مفصل ران بلند کنند و تاب دهند.
- بیمارانی که با ترکیبی از دو مورد فوق روبرو هستند
یکی از علایم پس از سکته مغزی ضعف عضله‌های دورسی فلکسور است، در چنین شرایطی از ارتز AFO استفاده می‌شود تا از کشیده شدن پا روی زمین هنگام راه رفتن جلوگیری شود. این ارتز کمک قابل توجهی به مدیریت و کنترل رکورواتوم زانو (زاویه‌دار شدن زانو به سمت عقب) می‌کند.
حفظ دامنه حرکتی، تقویت عضلات برای تحمل وزن، بهبود مکانیک راه رفتن و گام برداشتن و رفع مشکلات ایمنی و پایداری اهداف تجویز ارتز کف و مچ پا است.
ارتز برای بالاتنه
اکثر ارتزهایی که برای بازتوانی بالاتنه پس از سکته مغزی تجویز می‌شود برای مچ دست، دست یا هر دو است. متخصصان هدف اصلی استفاده از ارتز بالاتنه را تعریف موقعیت صحیح می‌دانند. از ارتزهای بالاتنه برای حفظ وضعیت عملکردی دست و مچ دست و نگه داشتن آنها در موقعیت خنثی استفاده می‌شود.
برخی بیماران پس از سکته مغزی تون عضلانی ندارند یا بالعکس تون عضلانی بسیار بالا دارند. پزشک با توجه به تون عضلانی ارتز مناسب را تجویز می‌کند. آتل یا ارتز برای تمام بیمارانی که سکته مغزی را پشت سر گذاشته‌اند تجویز نمی‌شود.
یکی از آتل‌های دست برای بیماران با تون عضلانی پایین آتل دارای کفه نگهدارنده است که فضای بین انگشت شست و اشاره را حفظ می‌کند، انقباض را به حداقل می‌رساند و از آسیب‌های ناشی از بی‌حسی جلوگیری می‌کند. این آتل انگشت شست را دقیقاً زیر انگشت اشاره، بقیه انگشتان را صاف و مچ دست را با زاویه کشش بین ۱۵ تا ۳۰ درجه نگه می‌دارد.
آتل با حفظ قوس و گودی کف دست از انقباض عضلانی جلوگیری می‌کند. قالب‌گیری دوره‌ای و مداخله دارویی نیز به طور مرتب انجام می‌شود.
فیزیوتراپی پس از سکته مغزی
فیزیوتراپی سکته مغزی در کنار ارتزها و آتل‌های مناسب برای تغییر سبک زندگی انجام می‌شود. درمان‌های دستی (کایروپراکتیک)، طب سوزنی، لیزر درمانی و اوزون درمانی روش‌های مختلفی هستند که درد ناشی از ناتوانی و لمس شدن بدن را کاهش می‌دهند. متخصص فیزیوتراپی حرکات اصلاحی را برای افزایش دامنه عملکرد به بیمار آموزش می‌دهد.
