بعضی افراد که پایشان را از دست دادهاند، نیاز به استفاده از پای مصنوعی یا پروتز دارند. متخصص پروتز ابتدا از شما درباره فعالیتهای روزمرهتان سؤال میکند و به دقت گوش میدهد که اهداف شما چیستند. سپس با استفاده از مهارت بالینی خود، یک پروتز مناسب برای شما طراحی میکند. زمانی که پای باقیمانده شما بهبود یافت، سایز شما برای تهیه پروتز زانو اندازهگیری میشود. پروتزی که به شما داده میشود، با استفاده از موادی که نیازهای شما را برطرف میکند و منحصراً برای شرایط شما طراحی و ساخته شده است. متخصص پروتز نیز نحوه استفاده و مراقبت از پروتز زانو و اندامهای دیگر را به شما آموزش میدهد. برای حفظ و بهبود عملکرد پروتز، ممکن است نیاز باشد آن را هر شش ماه یکبار تنظیم و تعویض کنید، به خصوص اگر اندازه پای باقیمانده تغییر کند. دو نوع اصلی پروتز زانو وجود دارد: پروتز زیر زانو و پروتز بالای زانو که نوع مناسب برای شما بستگی به درجه قطع عضو شما دارد.
در کلینیک تخصصی امید انواع پروتز برای بخشهای مختلف بدن از جمله زانو به بیماران قطع عضو مادرزاد یا سانحه دیده ارائه میشود. در این کلینیک بر اساس شرایط خاص هر بیمار بهترین و مناسبترین نوع پروتز زانو از جمله پروتز بالا و زیر زانو قالبگیری و با بهترین مواد تحت نظر متخصصین باتجربه ساخته میشود.
در اولین جلسه ارزیابی پروتز من چه اتفاقی میافتد؟
در اولین جلسه، متخصص پروتز، شرایط و سوابق شما را که شامل موارد زیر میشود به طور کامل مورد بررسی قرار میدهد:
- وضعیت سلامتی و شرایط فیزیکی شما در حال حاضر
- سطح فعالیتهای و علایق شما
- انتظارات و اهداف شما
- اهداف شغلی و حرفهای شما
- عادات و علایق شما
متخصص پروتز از پای باقیمانده شما گچ گرفته یا از آن اسکن سه بعدی تهیه میکند و یا آن را اندازهگیری میکند. این اطلاعات برای ساخت سوکت آزمایشی اولیه که به آن سوکت تشخیصی نیز گفته میشود به کار برده میشود و به شما این امکان را میدهد که پس از استفاده از این نمونه آزمایشی بتوانید تغییرات مورد نیاز را برای پروتز اصلی اعمال کنید. این سوکت به گونهای طراحی میشود که راحت و نگهدارنده باشد. حتماً اگر سؤالی داشتید بپرسید و انتظارات خود را به طور کامل تبیین کنید. اعضای خانواده یا پرستار شما نیز میتوانند در هر یک از جلسات درمانی شما حضور داشته باشند. درک آنها از زندگی با پروتز، تأثیر ویژهای در نحوه مراقبت آنها از شما دارد.
ساخت پروتز
ساخت پروتز تجویز شده مراحل مختلفی دارد که به میزان زیادی بر برنامه توانبخشی و فیزیوتراپی شما پس از ساخت و استفاده از آن تأثیر دارد.
مراحل ساخت عبارتند از:
- گچ گرفتن
- قالبگیری مثبت
- اصلاح
- مونتاژ
- تراز کردن
- زیبایی
اجزای پروتز زانو
اجزای مختلف یک پروتز زانو عبارتند از:
- سوکت
- ساسپنشن
- مفصل زانو
- پا
- اجزای دیگر: ستون، تعادل دهندهها، آداپتور و…
انواع پروتز زانو
پروتزهای زانو انواع مختلف و بسیار متنوعی دارند. پروتز بالای زانو زیر زانو برای بیمارانی که دچار قطع پا شدهاند کاربرد دارند.
نوع پروتز که با عضو قطع شده تناسب داشته باشد به شکل و طول پای باقیمانده، سطح فعالیت، پیشآگهی و ترجیحات فردی بیمار بستگی دارد.
پروتز چگونه به پای من متصل میشود؟
پروتز به روشهای مختلفی به پای شما وصل میشود. متخصص پروتز در مورد این که کدام روش برای شما مناسب بوده و نیازهایتان را برطرف میکند با شما صحبت میکند.
مهار آویز
یک پوشش ژلی که شامل یک بند در انتها است، روی پای باقیمانده پیچیده میشود. این بند، سوکت را به پا متصل میکند.
مهار آناتومیک
در برخی موارد، سوکت های پروتز ممکن است با استفاده از آناتومی پا مهار شوند.
کمربند لگنی
ممکن است از یک کمربند لگنی به تنهایی یا همراه با روشهای دیگر مهار کردن نیز استفاده شود تا کنترل بهتری بر پروتز به دست آید.
مهار با پین قفلدار (h3)
پوشش ژلی یک پین در انتها دارد که به پای باقیمانده بسته میشود. زمانی که شما پروتز را میپوشید، مکانیسمی در انتهای سوکت به پین قفل میشود و پروتز را روی پای شما نگه میدارد. این قفل تا زمانی که ضامن آن آزاد نشود باز نمیشود.
مهار مکشی
در یک روش دیگر از مکش بین سوکت و پوشش ژلی به منظور اتصال پروتز زانو به باقیمانده پا استفاده میشود. در روشی دیگر، مکش بین سوکت و پوست بیمار ایجاد میشود. دریچه مکش به سوکت وصل شده و از ورود و خروج جریان هوا جلوگیری کرده و در اطراف پا خلأ ایجاد کرده و پروتز را در محل نگه میدارد. در برخی موارد نیز از یک پمپ مکش اضافی به منظور کمک به مدیریت تغییرات حجم پا استفاده میشود.
نحوه استفاده از پروتز چگونه به من آموزش داده میشود؟
متخصص پروتز برنامهای را برای افزایش تدریجی زمان پوشیدن پروتز زانو به شما ارائه میدهد. به دلیل حساسیت پای شما در زمان اولیه، باید فعالیتهای خود را محدود کنید. متخصص پروتز آموزشهای اولیه را در دوره فرایند اندازهگیری پا به شما ارائه میدهد. آموزش راه رفتن با پروتز یا پای مصنوعی، اطمینان شما را افزایش داده و استقامت شما را تقویت میکند. استفاده از پروتز نیازمند تلاش سخت و تمرین روزانه است. باید انتظارات واقعبینانهای داشته و صبور باشید. هنگامی که اندازه پای شما در طول روز تغییر میکند، باید اندازه سوکتهای پروتز را تنظیم کنید تا متناسب با وضعیت شما باشد. متخصص پروتز نحوه تنظیم سوکت را به شما آموزش میدهد تا بتوانید آن را به اندازه دلخواه و مورد نظر خود تنظیم کنید. سوکتهای با ضخامتهای متنوع به شما ارائه میشود تا در وقت مناسب از آنها استفاده کنید. متخصص طب فیزیکی نیز به شما در آموزش راه رفتن راحتتر با پروتز پا کمک میکند و نحوه استفاده از وسایل کمکی مانند واکر، عصا و عصای زیربغل را به شما آموزش میدهد. وی همچنین نحوه بالا و پایین رفتن از پله، رانندگی و انجام فعالیتهای روزمره دیگر را نیز به شما آموزش میدهد. در نهایت، درمانگر به شما آموزش میدهد که چگونه روی سطوح ناهموار راه بروید یا فعالیتهای تفریحی مورد نظر خود را انجام دهید.
اگر من هر دو پای خود را از دست داده باشم، چه باید بکنم؟
اگر شما هردو پای خود را از بالای زانو از دست داده باشید با چالشهای خاصی مواجه خواهید بود ولی هنوز میتوانید یاد بگیرید که دوباره راه بروید. در این موارد معمولاً شما مراحل زیر را باید طی کنید:
- در برنامههای درمانی فیزیکی، حرکات کششی روزانه شرکت کرده وزن خود را به منظور تقویت و آمادهسازی بدن برای انجام مراحل بعدی کنترل کنید.
- شما میتوانید راه رفتن را با پای کوتاه و پاهای آموزشی مخصوص آغاز کنید. این کار به شما در حفظ تعادل و پیشگیری از آسیبدیدگیهای ناشی از زمین خوردن کمک میکند.
- زمانی که شما در استفاده از پای کوتاه مهارت پیدا کردید، متخصص پروتز به تدریج طول پاها را افزایش میدهد تا شما بتوانید با اطمینان راه بروید.
- در نهایت، شما خواهید توانست با پروتز کامل خود شامل زانو مچ پا و پا که طول آن بلندتر است راه بروید. البته در برخی موارد که هر دو پا از بالای زانو قطع شدهاند استفاده از پاهای کوتاه در برخی موقعیتها وضعیتها مفیدتر است.
دوره بهبودی و توانبخشی شما نیاز به زمان دارد. صبور باشید و در صورت نیاز از حمایت دیگران استفاده کنید.
چگونه باید از پروتزهای خود مراقبت کنم؟
حفظ بهداشت پاهای مصنوعی بسیار اهمیت دارد. متخصصان پروتز دستورالعملهایی برای تمیز کردن روزانه پروتز و سوکتها و بخشهای دیگر آن را به شما میدهند.
در صورتی که پروتز خود را شل یا با صداهای غیرعادی مشاهده کنید، باید بلافاصله با متخصص پروتز تماس بگیرید. احتمالاً نیاز است قبل از مراجعه به پزشک، بخشهایی از آن را تعویض کنید یا یک پروتز جدید دریافت کنید. همیشه در صورت نیاز به تنظیم پروتز، با متخصص پروتز خود تماس بگیرید و سعی نکنید خودتان پروتز را تنظیم کنید. هیچ وقت در قسمتهای مکانیکی پروتز از روغن، گریس یا اشیاء خارجی دیگر استفاده نکنید زیرا ممکن است به خودتان یا پروتزتان آسیب بزنید. از خیس کردن پروتز خود اجتناب کنید و در صورتی که پروتز خیس شد، آن را خشک کنید. اگر پروتز به طور کامل در آب فرو رفت، باید به متخصص پروتز مراجعه کرده و برای جلوگیری از آسیبدیدگیهای بلندمدت اقدام کنید. استفاده از پوششهای ضدآب میتواند به محافظت بیشتر از پروتز کمک کند. همچنین، برای اطمینان از مناسب بودن اندازه پروتز و ایمن بودن آن، هر شش ماه یکبار به متخصص پروتز مراجعه کنید. در صورت نیاز به تغییرات یا تنظیمات، با متخصص پروتز تماس بگیرید.
چگونه باید از پای خود مراقبت کنم؟
- پوست خود را حداقل روزی یک مرتبه با آب ولرم و صابونهای ملایم بشورید. پوست خود را با دقت و بدون این که در آب فرو بروید بشورید و آن را با دقت و بدون این که بسایید خشک کنید. پوست خود را تمیز نگه دارید تا تحریک نشود و از ایجاد کیستها یا جوشها روی آن جلوگیری شود.
- باید پوست خود را برای بررسی علائم عفونت، قرمزی یا آسیبدیدگی چک کنید. از یک آینه استفاده کنید و همه قسمتهای پای خود را به طور کامل بررسی کنید. پای باقیمانده خود را اصلاح نکنید زیرا باعث سوزش و تحریک پوست میشود. از لوسیون ها فقط در هنگام شب استفاده کنید و در زمانی که از پروتز استفاده میکنید نباید لوسیون یا مواد دیگر روی پای خود بمالید.
- تا زمانی که پای شما به طور کامل بهبود نیافته است نباید از کرمها، لوسیون ها یا مرطوبکننده های استفاده کنید مگر این که پزشک دستورالعمل دیگری به شما داده باشد. همچنین از پوششهای پروتز دیگر نیز نباید استفاده کنید مگر این که پزشک برای شما تجویز کرده باشد.
چه نوع کفشی باید بپوشم؟
در مورد کفشهایی که میخواهید بپوشید با متخصص پروتز مشورت کنید تا وی پاهای مصنوعی مناسب را بر اساس کفشهای مورد نظر شما بسازد. کفشهای خود را در هر مراجعه به متخصص پروتز همراه داشته باشید. پوشیدن کفش با طول متنوع پاشنه بر تنظیم، نحوه احساس پروتز و نحوه راه رفتن شما تأثیر میگذارد. قبل از این که کفشهای خود را عوض کنید با متخصص پروتز صحبت کنید. پروتزهای خود را برهنه و بدون کفش استفاده نکنید زیرا باعث آسیبدیدگی آنها وارد آمدن فشار بر پا یا زانوی شما میشود.
چه موقع باید پروتزهای خود را تعویض کنم؟
از آنجا که پای باقیمانده شما در طول زمان تغییر میکند، متخصص پروتز، سوکت ها را برای افزایش راحتی شما اصلاح میکند البته این امکان وجود دارد که شما از سوکت های قابل تنظیم نیز استفاده کنید. پزشک و متخصص پروتز در مورد زمان تعویض پروتزها بر اساس میزان راحتی و اندازه بودن سوکت ها، فرسودگی و پارگیهای طبیعی و تغییرات پاهای شما تصمیمگیری میکنند. اگر وزن شما افزایش یا کاهش یابد، راحتی و عملکرد پروتزها نیز ممکن است تغییر یابد و شما به سوکت های جدید نیاز پیدا کنید. حفظ مستمر وزن سالم از اهمیت زیادی برخوردار است.
