کلاه تغییر شکل سر یا ارتز جمجمه، نوعی درمان است که برای اصلاح شکل جمجمه کودک در نوزادان به کار می‌رود؛ به خصوص اگر فیزیوتراپی و تغییر موقعیت وضعی سر کودک به طور مداوم نتواند این اصلاح را انجام دهد. کلاه تغییر شکل سر با استفاده از هدایت رشد از نقطه صاف عمل می‌کند اما باید در طول زمانی که جمجمه و همچنین مغز کودک به طور فعال در حال رشد است، پوشیده شود.
این خدمت در حال حاضر در کلینیک امید انجام نمیشود و مشاوره هم داده نمیشود. صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است
چرا نوزادان به کلاه تغییر شکل سر احتیاج دارند؟
جمجمه افراد بزرگسال سخت است؛ درحالی که جمجمه کودکان از چند صفحه انعطاف پذیر با نقاط نرم به نام فونتانل و شیارهایی که درز نامیده می‌شوند، تشکیل شده است و استخوان‌های جمجمه آنها در این نقاط هنوز به یکدیگر جوش نخورده‌اند.
داشتن جمجمه نرم به نوزادان این امکان را می‌دهد تا از کانال زایمان عبور کنند. همچنین فضایی برای رشد سریع مغز در سال‌های اولیه زندگی ایجاد می‌کند. با گذشت زمان استخوان‌های جمجمه به یکدیگر جوش می‌خورند.
داشتن جمجمه نرم می‌تواند باعث شود شکل سر نوزادان نامنظم شود. در برخی موارد ممکن است این نوزادان به یک کلاه تغییر شکل سر برای اصلاح شکل سر و پیشگیری از مشکلات پزشکی در آینده نیاز داشته باشند.
کلاه تغییر شکل سر چه مشکلاتی را درمان می‌کند؟
کلاه تغییر شکل سر برای درمان شرایطی که شکل سر یک کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد، استفاده می‌شود.
پلاژیوسفالی
پلاژیوسفالی که گاهی اوقات سندروم سر صاف نیز نامیده می‌شود، به صاف بودن یکی از صفحه‌های نرم جمجمه در سر کودک گفته می‌شود. این وضعیت برای مغز یا رشد کودک خطرناک نیست. این اتفاق زمانی می‌افتد که نوزادان زمان زیادی را در یک موقعیت وضعی (مانند دراز کشیدن به پشت) می‌گذرانند. این وضعیت را می‌توان پلاژیوسفالی موضعی نامید.
خوابیدن به پشت به عنوان یک موقعیت وضعی خوابیدن بی‌خطر توصیه شده است. بنابراین پلاژیوسفالی موضعی غیرمعمول یا نادر نیست. این وضعیت معمولاً باعث ایجاد علائمی غیر از صاف بودن یک طرف سر نمیشود. وضعیت پلاژیوسفالی، دردناک نیست. پزشکان در این وضعیت فیزیوتراپی یا تغییر موقعیت مکرر را برای نوزادان کم سن توصیه می‌کنند. همچنین ممکن است پزشک برای نوزادانی که بزرگتر هستند (یعنی در حدود ۶ تا ۸ ماهگی قرار دارند) و به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند، کلاه تغییر شکل سر را توصیه کند.
این خدمت در حال حاضر در کلینیک امید انجام نمیشود و مشاوره هم داده نمیشود. صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است
کرانیوسینوستوز
کرانیوسینوستوز به شرایطی گفته می‌شود که استخوان‌های کرانیال در جمجمه کودک خیلی زود به یکدیگر جوش می‌خورند. این وضعیت گاهی اوقات یک سندروم ژنتیکی است. این جوش خوردن زود هنگام می‌تواند رشد مغز کودک را مختل کرده و باعث شکل غیر طبیعی جمجمه شود؛ زیرا مغز برای رشد در یک ناحیه محدود شده تقلا می‌کند.
علائم بیماری کرانیوسینوستوز شامل موارد زیر است:
- شکل ناهموار جمجمه
- فونتانل غیر طبیعی یا نبود فونتانل (نقطه نرم) در بالای سر کودک
- لبه سخت و بلند در راستای شیار جمجمه که خیلی زود بسته شده است
- رشد غیر طبیعی سر کودک
بسته به نوع کرانیوسینوستوز علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند
- سردرد
- گستردگی یا تنگی سوکت چشم
- ناتوانی در یادگیری
- از دست رفتن بینایی
وضعیت کرانیوسینوستوز تقریباً همیشه به مداخله جراحی احتیاج دارد و پس از آن باید از کلاه تغییر شکل سر استفاده کرد .
مراحل درمان
بررسی اولیه: ارزیابی و اسکن
در اولین جلسه ملاقات با پزشک ، متخصص ارتوپدی شکل سر نوزاد را از نظر بالینی معاینه کرده و از فناوری اسکن سه بعدی برای گرفتن عکس‌های سه بعدی از سر کودک استفاده می‌کند.
در فرآیند گرفتن اسکن برای تهیه کلاه تغییر شکل سر کودک شما، از یک لایه نایلون استاکینت روی سر کودک استفاده می‌شود که دارای حفره‌های روی صورت و گوش‌ها است. اسکنر سه بعدی از ترکیبی از نور و دوربین برای گرفتن شکل سر استفاده می‌کند. خطر قرار گرفتن در معرض اشعه وجود ندارد. به طور معمول، اسکن دو یا سه ثانیه طول می‌کشد. سپس ماکت دیجیتالی سر فرزند شما به نحوی اصلاح می‌شود که کلاه تغییر شکل سر کودک مناسب باشد.
جلسه دوم : جلسه تنظیم کلاه
دو هفته پس از جلسه اول، این ملاقات انجام می‌شود و به طور معمول یک تا یک ساعت و نیم به طول می‌انجامد. در این ملاقات شما نحوه استفاده مناسب از کلاه تغییر شکل سر و مراقبت از آن را می‌آموزید.
برنامه ریزی جلسه پیگیری
شما باید دو هفته پس از عمل جراحی و هر ۴ هفته یکبار تا پایان دوره درمانی با متخصص ارتوپدی خود جلسه پیگیری درمان داشته باشید. سر کودک شما برای بررسی میزان تغییر شکل معاینه می‌شود. پس از هر دو جلسه ملاقات، یک اسکن سه بعدی از سر کودک تهیه می‌شود و با اسکن قبلی مقایسه می‌گردد. این امر به بررسی فرآیند تغییر شکل سر کودک شما کمک می‌کند. ممکن است در این جلسات، تنظیمات و تغییر شکل‌هایی روی کلاه تغییر شکل سر کودک شما انجام شود.
این خدمت در حال حاضر در کلینیک امید انجام نمیشود و مشاوره هم داده نمیشود. صرفا برای افزایش دانش بازدیدکنندگان عزیز درج شده است
کلاه تغییر شکل سر چه تفاوتی با سایر کلاه‌ها دارد؟
کلاه تغییر شکل سر به عنوان ارتز جمجمه استفاده می‌شود و از بسیاری جهات با سایر کلاه‌ها (مانند کلاه ایمنی استفاده شده در هنگام دوچرخه سواری یا اسکیت برد) متفاوت است. اول از همه، این کلاه‌ها توسط پزشک متخصص دارای مجوز تجویز می‌شوند. این کار معمولاً با مراجعه والدین کودک به متخصص ارتوپدی کودکان و توسط پزشکی که سابقه کار کردن با ارتزهای کودکان را دارد انجام می‌شود.
این متخصصین با گرفتن قالب گچ از سر نوزاد یا استفاده از لیزر اسکن سه بعدی، سر کودک را اندازه گیری می‌کنند و بر اساس اطلاعات به دست آمده یک کلاه تغییر شکل سر تهیه می‌کنند که به گونه‌ای طراحی شده است که در صورت لزوم بتوان آن را طی مراحل درمان تنظیم کرد.
این نوع از کلاه‌ها از یک پوسته خارجی سخت و قسمت داخلی فوم مانند ساخته شده‌اند که باعث وارد شدن یک فشار ملایم اما مداوم روی قسمت بیرون زده سر می‌شود. در حالی که به بخش دیگر اجازه می‌دهد به خودی خود رشد کند. کلاه تغییر شکل سر به طور خاص برای تغییر شکل جمجمه طراحی شده است نه برای محافظت از سر در برابر صدمه.
سوالات رایج
آیا پوشیدن این کلاه برای نوزاد ناراحت کننده است؟
پوشیدن کلاه تغییر شکل سر در فرآیند درمان نباید برای نوزادان دردناک یا ناراحت‌کننده باشد. اگر کلاه تغییر شکل سر مناسب نباشد یا به درستی از آن مراقبت نشود، می‌تواند باعث مشکلاتی مانند ایجاد بو، التهاب پوست، سوزش و ناراحتی شود. در صورت بروز این مسائل پزشک می‌تواند با ایجاد تنظیماتی روی کلاه تغییر شکل سر، از بروز مجدد آنها جلوگیری کند.
به خاطر داشته باشید این نوع از کلاه‌ها با آنچه که ممکن است در فروشگاه کالاهای ورزشی خریداری کنید کاملا متفاوت است. کلاه تغییر شکل سر با استفاده از مواد مختلفی از جمله فوم نرم در داخل آن ساخته می‌شود. آنها همچنین متناسب با سر کودک ساخته می‌شوند که به راحتی بیشتر کلاه کمک می‌کند.
آیا لازم است کودک کلاه تغییر شکل سر را تمام روز بپوشد؟
به طور کلی پزشک از شما می‌خواهد کودک ۲۳ ساعت در روز کلاه تغییر شکل سر را بپوشد و فقط برای حمام کردن و تمیز کردن آن را در بیاورد.
آیا پوشیدن کلاه تغییر شکل سر عوارض جانبی دارد؟
اگر کلاه به شکل مناسبی پوشیده شود، مشکلاتی مانند سوزش پوست، ناراحتی و بوی بد ایجاد نمیشود. اگر کودک شما هر یک از این مشکلات را دارد، متخصص ارتوپدی می‌تواند کلاه را برای او تنظیم کند. اما در بیشتر موارد کودکان به راحتی با کلاه تغییر شکل سر سازگار می‌شوند. این کلاه حتی برای کودکان کوچکتر به چیزی عادی شبیه پتو تبدیل می‌شود.
بهترین سن برای آغاز پوشیدن کلاه تغییر شکل سر در کودکان چه زمانی است؟
هرقدر پلاژیوسفالی موضعی در کودک زودتر تشخیص داده شود و درمان با کلاه زودتر آغاز شود، دوره درمان کوتاهتر خواهد بود و شانس دستیابی به اصلاح کامل عدم تقارن بیشتر است.
کودکانی که دیرتر استفاده از کلاه تغییر شکل سر را آغاز می‌کنند (مثلا ۶ تا ۸ ماهگی) یا کودکانی که درمان‌های محافظه کارانه در آنها با شکست مواجه شده است؛ باز هم می‌توانند از کلاه تغییر شکل جمجمه استفاده کنند. اما ممکن است طول دوره زمانی استفاده از آن بیشتر باشد.
پس از کامل شدن رشد مغز، استفاده از کلاه تغییر شکل سر تاثیری نخواهد داشت. سه چهارم رشد مغز تا سن دو سالگی صورت می‌‌گیرد.
کودکان تا چه مدت باید کلاه تغییر شکل سر را بپوشند؟
دوره استفاده از این کلاه در موارد مختلف متفاوت است و به سن شروع این درمان بستگی دارد. در مراحل ابتدایی نوزادی، مغز و جمجمه خیلی سریع رشد می‌کنند؛ بنابراین در این مدت کلاه تغییر شکل سر می‌تواند در مدت کوتاه‌تری رشد را هدایت کند.
متخصص ارتوپدی، فرآیند رشد کودک شما را در هر جلسه ملاقات بررسی می‌کند تا ببیند که شکل سر بهبود یافته است یا خیر. در برخی موارد ممکن است تنها یک تا دو ماه استفاده از کلاه تغییر شکل سر لازم باشد. در موارد دیگر ممکن است دوره درمان طولانی‌تر باشد (به عنوان مثال ۳ تا ۴ ماه طول بکشد یا حتی به پوشیدن یک کلاه تغییر شکل ثانویه نیاز باشد).
اگر کودک شما از کلاه تغییر شکل سر استفاده نکند، چه عواقبی خواهد داشت ؟
این مسئله به سن کودک و شدت ناهنجاری بستگی دارد. در این موارد پوشیدن کلاه تغییر شکل سر می‌تواند به بهبود قابل توجه شکل کلی جمجمه کمک کند؛ در حالیکه اگر هیچ کاری انجام نشود، حداقل تغییرات انتظار می‌رود.
عدم اصلاح پلاژیوسفالی بر رشد عصبی کودک تاثیر می‌گذارد و می‌تواند رفاه اجتماعی کودک در ادامه زندگی را تحت تاثیر قرار دهد.
آیا درمان با کلاه تغییر شکل تنها درمان برای کودکان مبتلا به پلاژیوسفالی موضعی است؟
در بسیاری از موارد ممکن است پزشک مجموعه‌ای از درمان‌های محافظه کارانه، ازجمله فیزیوتراپی را توضیح کند تا ببیند که آیا مشکل شکل سر بدون نیاز به کلاه تغییر شکل سر، اصلاح می‌شود یا خیر. خصوصاً اگر کودک مبتلا به تورتیکول باشد؛ یعنی زمانی که عضلات گردن از یک طرف کوتاه می‌شوند و باعث می‌شوند کودک در یک حالت پیچ خورده چرخانده شود. در این وضعیت کودک سر خود را به یک طرف کج می‌کند و شانه به طرف دیگر قرار دارد. در این موارد، فیزیوتراپی می‌تواند به ضعف عضلات و ترجیحات چرخش سر کمک کند تا باعث بهبود پلاژیوسفالی شود. با این حال در کودکانی که به فیزیوتراپی و تکنیک‌های جابجایی پاسخ نمی‌دهند، اغلب کلاه تغییر شکل سر تجویز می‌شود.
