پاچنبری عارضه‌ای است که باعث چرخش رو به داخل استخوان و بافت‌های نرم پا می‌شود؛ اکثر نوزادانی که با پای چنبری متولد می‌شوند، با موفقیت به روش‌های غیرجراحی درمان می‌شوند. بااین حال ناهنجاری‌های ساختاری درصد اندکی از کودکان، حتی بعد از اتمام دوره درمان به روش پونستی اصلاح نمی‌شود.
جراح ارتوپد برای درمان این موارد نادر توصیه می‌کند که عمل جراحی برای اصلاح ساختار استخوانی پا انجام شود. عمل جراحی عموماً برای کودکان دو تا پنج سال توصیه می‌شود.
جراحی پاچنبری
افزایش طول تاندون آشیل
چنانچه تاندون آشیل بعد از انجام دادن عمل تنوتومی به اندازه‌ای که پزشک انتظار دارد کشیده نشود و رشد نکند و به همین دلیل کودک در مقابل درمان مقاومت نشان بدهد، پزشک توصیه می‌کند که عمل افزایش طول تاندون آشیل انجام شود. این عمل اجازه می‌دهد تا پای کودک کشیده شود و در موقعیت مناسب رشد کند.
عمل افزایش طول تاندون آشیل در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح ارتوپد برش‌های کوچکی را پشت پای کودک ایجاد می‌کند تا به تاندون آشیل دسترسی پیدا کند، سپس تاندون را با احتیاط می‌کشد و می‌برد، طول آن را افزایش می‌دهد و در موقعیت مناسب قرار می‌دهد. زخم جراحی نیز با یک یا دو بخیه جذبی بسته می‌شود. این عمل تقریباً یک ساعت طول می‌کشد و کودک همان روز ترخیص می‌شود. اکثر کودکان ناراحتی بسیار خفیفی را حین جراحی تحمل می‌کنند و چنانچه کودک بعد از عمل درد داشته باشد، می‌توانید به او استامینوفن بدهید.
پا بلافاصله بعد از جراحی از پنجه تا ران گچ گرفته می‌شود. پای کودک حداقل چهار هفته یا تا زمانی که پزشک تشخیص بدهد که تاندون آشیل التیام یافته است، باید در گچ باشد. سپس گچ باز می‌شود و آتلی که کودک بتواند با آن راه برود، به مدت دو هفته دیگر بسته می‌شود. پزشک در بعضی موارد توصیه می‌کند که کودک چند هفته بعد از باز کردن آتل از بریس استفاده کند.
جراحی انتقال تاندون
بدشکلی پاچنبری برخی کودکانی که در دوران نوزادی به روش پونستی درمان می‌شوند، در بازه سنی ۳ تا ۵ سال به میزانی جزئی عود می‌کند. والدین متوجه می‌شوند که پای فرزندشان کمی رو به داخل چرخیده است یا قوس کف پا بسیار زیاد است و کف پا صاف روی زمین قرار نمی‌گیرد.
این چرخش رو به داخل معمولاً پی‌آمد پرکاری تاندونی به جز تاندون آشیل است که به اندازه کافی کشیده نشده است تا بدشکلی پا کاملاً اصلاح شود. جراح ارتوپد در این حالت توصیه می‌کند که جراحی برای انتقال دادن تاندون از یک سمت پا به سمت دیگر انجام شود تا انعطاف‌پذیری پا بیشتر شود و دامنه حرکتی کامل آن برقرار گردد.
این عمل در بیمارستان و تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح ارتوپد برشی را ایجاد می‌کند تا به تاندون تیبیالیس قدامی، که در امتداد قوس داخلی کف پا قرار دارد، دسترسی پیدا کند و بتواند آن را ببرد. سپس جراح تاندون را به سمت دیگر پا زیر پوست انتقال می‌دهد و با استفاده از دکمه جراحی کوچکی دوباره به استخوان‌ها متصل می‌کند. موقعیت جدید تاندون اجازه نمی‌دهد که کودک پایش را رو به داخل بچرخاند. زخم جراحی با بخیه‌های جذبی بسته می‌شود. این عمل تقریباً ۹۰ دقیقه زمان می‌برد و کودک همان روز ترخیص می‌شود.
پای کودک بعد از عمل از پنجه تا ران به مدت شش هفته گچ گرفته می‌شود تا تاندون در موقعیت صحیح جوش بخورد. گچ بعد از شش هفته باز می‌شود و پزشک عمل جراحی سریعی را در مطب یا بیمارستان انجام می‌دهد و دکمه نگهدارنده تاندون را برمی‌دارد. این عمل ساده غالباً نیازی به بی‌حسی ندارد، اما ممکن است پزشک آمپول بی‌حسی موضعی را برای اطمینان از راحتی کودک تزریق کند. سپس از پای کودک قالب گرفته می‌شود تا بریس سفارشی از روی مدل تهیه شده ساخته شود. آماده شدن بریس معمولاً دو هفته زمان می‌برد؛ در این مدت پای کودک با گچ کوتاهی بسته می‌شود.
بعد از این که بریس آماده شد، کودک باید به مدت ۶ تا ۱۲ ماه به طور شبانه‌روزی از آن استفاده کند. شرط موفقیت‌آمیز بودن جراحی انتقال تاندون این است که بریس در مدت زمان تعیین شده از سوی پزشک بسته شود. بریس در عین حال که محدودیتی را برای حرکت کودک به وجود نمی‌آورد، پا را در موقعیت صحیح نگه می‌دارد.
عمل‌های جراحی برای کودکان بزرگتر
چنانچه کودک به روش پونستی درمان شده باشد، اما هنوز ناهنجاری‌های ساختاری در پا وجود داشته باشد یا اگر ابتلا به عارضه‌ای مانند اسپینا بیفیدا (مهره شکاف‌دار) یا آرتروگریپوز منجر به بروز مشکلات اسکلتی ـ عضلانی بعد از دوران نوزادی شده باشد، پزشک توصیه می‌کند که عمل جراحی ترمیمی برای اصلاح موقعیت پا و بهبود تعادل و پایداری کودک انجام شود.
جراح ارتوپد عمل مناسب را بر اساس ارزیابی آناتومی کودک و سابقه پزشکی وی توصیه می‌کند و درباره روش‌های ممکن جراحی با والدین کودک مشورت می‌کند. با توجه به شرایط کودک ممکن است عمل استئوتومی پیشنهاد شود؛ استخوان پا در این عمل به گونه‌ای جابه‌جا می‌شود و تغییرشکل داده می‌شود که نظم و هم‌ترازی پا بهبود یابد. همچنین ممکن است عمل تثبیت خارجی توصیه شود؛ جراح بریس خارجی را در این عمل با استفاده از سیم و پین روی پا ثابت می‌کند؛ بریس هر روز تنظیم می‌شود تا موقعیت پا به تدریج اصلاح شود.
جراحی ترمیمی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و اکثر کودکان یک یا چند روز در بیمارستان بستری می‌شوند تا جراح بر روند بهبود نظارت داشته باشد. برنامه مراقبت بعد از جراحی هر کودک مختص شرایط وی و با توجه به سن و وضعیت سلامت عمومی کودک و نوع عمل انجام شده تهیه می‌شود؛ این برنامه معمولاً شامل فیزیوتراپی است.
سوالات متداول
علت بدشکلی پاچنبری چیست؟
پاچنبری عمدتاً عارضه‌ای ایدیوپاتیک است، یعنی علت آن مشخص نیست. پزشکان بر این باورند که عامل‌های ژنتیکی در بروز این بدشکلی نقش دارد و ژن‌های خاصی نیز عامل بروز این عارضه دانسته شده است؛ اما برای تایید این فرضیه‌ها باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود. درهر حال به نظر می‌رسد که پاچنبری ارثی باشد. موقعیت جنین در رحم علت پاچنبری نیست.
علائم پاچنبری کدام است؟
چنانچه عارضه پاچنبری وجود داشته باشد، تاندون‌های داخل پا کوتاه می‌شود، استخوان‌ها شکل غیرعادی پیدا می‌کند و تاندون آشیل سفت می‌شود. چنانچه بدشکلی درمان نشود، به نظر می‌رسد که بیمار روی مچ پا یا سمت داخلی پا راه می‌رود.
علائم زیر در نوزادانی که با بدشکلی پاچنبری متولد می‌شوند، مشاهده می‌شود:
- روی پا به سمت داخل و پایین چرخیده است.
- گودی کف پا بسیار زیاد است و پاشنه رو به داخل چرخیده است.
- در موارد شدید به نظر می‌رسد که پا سر و ته است.
- عضلات ساق پا معمولاً به اندازه کافی رشد نکرده است.
- چنانچه فقط یک پا درگیر بدشکلی پاچنبری باشد، پای درگیر، به ویژه در ناحیه پاشنه معمولاً کوتاه‌تر از پای دیگر است.
پاچنبری چه عوارضی را به دنبال دارد؟
اگر بدشکلی پاچنبری به خوبی درمان شود، معمولاً مشکلی را برای کودک ایجاد نمی‌کند و کودک می‌تواند مانند بقیه هم‌سن وسالانش بدود و بازی کند. اما اگر اقدامی برای درمان بدشکلی انجام نشود، کودک با عوارض متعددی مواجه می‌شود. کودکان معمولاً تا زمانی که بتوانند بایستند و راه بروند، هیچ گونه ناراحتی و دردی را حس نمی‌کنند. کودک دچار عارضه پاچنبری به سختی می‌تواند روی کف پا راه برود. پاچنبری می‌تواند مشکلات حرکتی درازمدتی را برای کودک ایجاد کند.
