آتروفی عضلانی یک وضعیت است که منجر به از بین رفتن بافت عضلانی میشود. این وضعیت باعث کاهش اندازه عضلات به میزانی که از حالت طبیعی کمتر به نظر می‌رسند. علل آتروفی عضلانی ممکن است شامل عدم استفاده از عضلات به مدت طولانی، آسیب‌دیدگی، بیماری، تغذیه نامناسب، عوامل ژنتیکی و برخی عارضه‌های دیگر باشد.
اگر شخص به مدت طولانی فعالیت بدنی نکند، ممکن است آتروفی عضلانی رخ دهد، به خصوص در دوران بهبودی پس از بیماری. اما ورزش منظم و فیزیوتراپی می‌تواند بهبود و رفع این وضعیت را تسریع کند. همچنین، تغییر در سبک زندگی، استفاده از فیزیوتراپی یا در موارد خاص، جراحی نیز می‌تواند به درمان آتروفی عضلانی کمک کند.
این مقاله به دلایل بروز آتروفی، علائم و نحوه درمان این وضعیت پرداخته است.
دلایل ایجاد آتروفی عضلانی
دلایل ایجاد آتروفی عضلانی عبارتند از:
تغذیه نامناسب
تغذیه نامناسب می‌تواند باعث بروز عارضه‌های مختلف از جمله آتروفی عضلانی شود.
رژیم غذایی که در آن از مقادیر کافی پروتئین بدون چربی، میوه‌ها و سبزیجات استفاده نشود می‌تواند باعث کاهش توده عضلانی شود.
برخی از عارضه‌هایی که باعث ایجاد اختلال در توانایی بدن جهت جذب مواد مغذی می‌شوند می‌توانند سبب بروز آتروفی ناشی از سوء تغذیه شوند. این عارضه‌ها شامل:
- سندروم روده تحریک‌پذیر
- بیماری سلیک
- سرطان
کاشکسی یک عارضه مربوط به سوخت و ساز است که سبب کاهش شدید وزن و آتروفی عضلانی میشود. این بیماری می‌تواند نشانه‌ای از یک عارضه دیگر مانند سرطان، اچ آی وی یا ام اس باشد.
امکان دارد بیماری کاشکسی باعث کاهش شدید اشتها یا کاهش وزن ( با وجود مصرف مقادیر زیاد کالری) شود.
سن
با افزایش سن، بدن پروتئین کم‌تری تولید می‌کند. کاهش پروتئین سبب کوچک شدن سلول‌های عضلات و در نهایت باعث بروز عارضه سارکوپنیا میشود.
عارضه سارکوپنیا در حدود یک سوم افراد ۶۰ سال به بالا ایجاد میشود.
سارکوپنیا علاوه بر کاهش توده عضلانی می‌تواند باعث بروز علائم زیر شود:
- ضعف
- دشواری در برقراری تعادل
- دشوار در حرکت کردن
- کاهش استقامت
کاهش توده عضلانی امکان دارد در اثر روند طبیعی افزایش سن ایجاد شود. البته در این حالت احتمال بروز آسیب‌دیدگی و ایجاد اختلال در زندگی روزمره شخص افزایش پیدا می‌کند.
عوامل ژنتیکی
آتروفی عضلانی نخاعی یک بیماری ژنتیکی است که منجر به از بین رفتن سلول‌های عصب حرکتی و آتروفی عضلانی میشود. این بیماری انواع مختلفی دارد که به شرح زیر است:
۱٫ آتروفی عضلانی نخاعی مربوط به کروموزوم ۵: این نوع آتروفی ناشی از جهش در ژن‌های SMN1 در کروموزوم ۵ است و باعث کمبود پروتئین SMN میشود. وجود این پروتئین برای بقای نورون‌های حرکتی ضروری است. آتروفی عضلانی نخاعی معمولاً در دوران کودکی ظاهر میشود، اما ممکن است در هر دوره‌ای از زندگی ایجاد شود.
۲٫ آتروفی عضلانی نخاعی غیر مرتبط با کروموزوم ۵٫
دیستروفی عضلانی به گروهی از بیماری‌های پیشرونده اطلاق میشود که منجر به از دست رفتن توده عضلانی و ضعف میشود.
دیستروفی عضلانی ناشی از جهش در یکی از ژن‌های موثر در تولید پروتئین بروز می‌کند. این جهش‌ها ممکن است به صورت ارثی انتقال یابند، اما در بسیاری از موارد به طور طبیعی و با تشکیل جنین رخ می‌دهند.
عارضه‌های پزشکی
عارضه‌هایی که می‌توانند منجر به آتروفی عضلانی شوند عبارتند از:
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS): این عارضه با نام بیماری لوگریگ نیز شناخته میشود. اسکلروز جانبی آمیوتروفیک شامل انواع مختلفی می‌باشد و در اثر این بیماری سلول‌های عصب حرکتی که عضلات را کنترل می‌کنند، دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.
- ام اس: این عارضه مزمن زمانی ایجاد میشود که دستگاه ایمنی بدن به دستگاه عصبی مرکزی حمله کرده و باعث بروز التهاب آسیب‌رسان در رشته‌های عصبی میشود.
- التهاب مفاصل: این عارضه سبب بروز درد و خشکی مفاصل میشود. التهاب مفاصل می‌تواند باعث محدودیت حرکتی شدید و در نهایت بروز آتروفی عضلانی شود.
- میوزیت: اصطلاح میوزیت به التهاب عضلات اشاره می‌کند.این عارضه باعث بروز درد و ضعف عضلانی میشود. امکان دارد میوزیت پس از عفونت ویروسی و یا به عنوان عوارض جانبی یک عارضه خودایمنی بروز کند.
- فلج اطفال: این بیماری عفونی به دستگاه عصبی بدن حمله می‌کند. فلج اطفال باعث بروز علائم مشابه آنفولانزا شده و می‌تواند منجر به فلج دائمی شود.
مشکلات مربوط به آسیب‌دیدگی اعصاب
ایجاد جراحت یا بروز یک عارضه می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی اعصابی شود که عضلات را کنترل می‌کنند و در این حالت عارضه آتروفی عضلانی نوروژنیک ایجاد میشود. در اثر بروز این عارضه عضلات نمی‌توانند منقبض شوند چرا که دیگر سیگنالی از اعصاب دریافت نمی‌کنند.
علائم
علائم آتروفی عضلانی بسیار متفاوت می‌باشند و به علت و شدت کاهش توده عضلانی بستگی دارد.
علاوه بر کاهش توده عضلانی، علائم این عارضه عبارتند از:
- کوچک‌تر بودن یک دست یا پا نسبت به دست و پای دیگر
- بروز ضعف کلی بدن یا ضعف در یکی از اندام‌های بدن
- دشواری در برقراری تعادل
- غیر فعال بودن عضله برای مدت طولانی
نحوه تشخیص آتروفی عضلانی
در صورتی که آتروفی عضلانی در اثر یک عارضه دیگر ایجاد شده باشد، امکان دارد جهت تشخیص از آزمایش استفاده شود.
به این منظور به بررسی سابقه پزشکی بیمار نیاز می‌باشد. موارد زیر بایستی به پزشک اطلاع داده شود:
- وجود هر گونه آسیب‌دیدگی و عارضه‌های جسمانی
- لیست داروهای تجویزی و داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک و مکمل‌ها
- شرح کامل علائم بیماری
امکان دارد جهت کمک به تشخیص عارضه و رد احتمال وجود بیماری‌های دیگر از روش‌های زیر استفاده شود:
- آزمایش خون
- تصویربرداری با اشعه ایکس
- ام آر آی
- سی تی اسکن
- مطالعات هدایت عصبی
- نمونه‌برداری از بافت عصب یا عضله
- الکترومیوگرافی
بسته به نتایج آزمون‌های فوق امکان دارد بیمار به پزشک متخصص معرفی شود.
درمان آتروفی عضلانی
درمان آتروفی عضلانی به شدت کاهش توده عضلانی و وجود هر گونه عارضه دیگر بستگی دارد. درمان عارضه‌ای که منجر به آتروفی شده است می‌تواند به کاهش سرعت از دست دادن توده عضلانی کمک کند. روش‌های درمان آتروفی عضلانی عبارتند از:
فیزیوتراپی
زمانی که عارضه عصبی وجود داشته باشد، استفاده از روش فیزیوتراپی و توانبخشی به درمان آتروفی عضلانی کمک می‌کند. در فیزیوتراپی طبق یک برنامه منظم از فعالیت‌های ویژه جهت کمک به بهبود و بازیابی قدرت استفاده میشود.
در روش فیزیوتراپی، حرکات کششی و ورزشی خاص به منظور جلوگیری از کاهش قابلیت حرکتی به کار برده می‌شوند. فزیوتراپی دارای مزایای زیر جهت بهبود آتروفی عضلانی می‌باشد:
- جلوگیری از کاهش قابلیت حرکتی
- افزایش قدرت عضلانی
- بهبود جریان خون
- کاهش اسپاستیسیتی که باعث بروز انقباض مداوم عضلانی میشود
تحریک الکتریکی عملکردی
تحریک الکتریکی عملکردی یک روش موثر جهت بهبود آتروفی عضلانی است. در این روش از ایمپلاس‌ها یا تکانه‌های الکتریکی جهت ایجاد انقباض عضلانی در عضلات آسیب‌دیده استفاده میشود.
در روش تحریک الکتریکی عملکردی، چندین الکترود به اندامی که دچار آتروفی شده است، متصل میشود. الکترودها سبب انتقال جریان الکتریکی شده و این جریان الکتریکی باعث ایجاد حرکت در اندام مورد نظر میشود.
روش اولتراسوند متمرکز
در این روش، پرتوهای انرژی اولتراسوند به بخش‌های خاصی از بدن منتقل شده و این پرتوها سبب بروز انقباض در بافت عضلانی مورد نظر می‌شوند.
جراحی
در صورتی که آتروفی عضلانی به عارضه‌های عصبی، آسیب‌دیدگی یا سوء تغذیه مرتبط باشد، امکان دارد جراحی سبب بهبود عملکرد عضلانی شود.
جلوگیری از بروز آتروفی عضلانی
در صورت وجود عارضه عصبی که باعث ضعف جسمی شده است، می‌توان از روش‌های زیر برای جلوگیری از آتروفی عضلانی استفاده کرد:
۱٫ فعالیت جسمانی: در دوره بهبودی پس از عفونت، سرطان یا سکته مغزی، افراد معمولاً تمایلی به انجام فعالیت جسمانی ندارند. همچنین، در صورت وجود عارضه‌های عصبی مزمن مانند ام اس یا پارکینسون، امکان دارد شخص علاقه‌ای به تحرک جسمانی نداشته باشد. عدم فعالیت جسمانی می‌تواند سبب آتروفی عضلانی و تشدید ناتوانایی جسمی شود.
۲٫ انجام حرکات غیر فعال: یکی از روش‌های مناسب جهت انجام فعالیت جسمانی پیش از شرکت در روند درمان، انجام حرکات غیر فعال است. در این روش، متخصص فیزیوتراپی دست‌ها و پاهای بیمار را به آرامی حرکت می‌دهد. این روش معمولاً در بیمارستان یا مراکز ویژه برای بیماران سکته مغزی که به تنهایی قادر به انجام حرکت نیستند، انجام میشود.
۳٫ تغذیه مناسب: استفاده از رژیم غذایی مناسب و فعالیت جسمانی به جلوگیری از بروز آتروفی عضلانی کمک کرده و باعث میشود تا شکل و اندازه عضلات به حالت قبل بازگردد.
این روش‌ها علاوه بر پیشگیری از آتروفی عضلانی، می‌توانند از بروز زخم بستر (ناشی از فشار مداوم بر یک بخش از بدن) جلوگیری کنند. همچنین، می‌توانند احتمال ایجاد لخته خون در دست‌ها و پاها در اثر عدم حرکت را کاهش دهند. این روش‌ها می‌توانند تا حدی آسیب وارد به اعصاب و سفتی عضلات که معمولاً پس از عدم انجام فعالیت برای مدت طولانی ایجاد میشود را کاهش دهند. (در ارتباط با روش حرکت غیر فعال جهت جلوگیری از بروز لخته خون به ارزیابی بیشتری نیاز می‌باشد).
