ضایعه نخاعی، وارد شدن آسیب به ریسمان نخاعی است که می‌تواند در نحوه انتقال پیام‌ها بین مغز و سایر بخش‌های بدن تداخل ایجاد کند. وارد شدن آسیب به نخاع می‌تواند باعث از بین رفتن کامل یا جزئی حرکت (فلج) و احساس، یا ایجاد اختلال جزئی یا جدی در کنترل عملکرد مثانه و روده شود. میزان از دست رفتگی احساس/ حرکت در موارد آسیب نخاعی، به میزان آسیب دیدگی نخاع (سطح آسیب) بستگی دارد.
نخاع می‌تواند به دلیل حوادثی مانند زمین خوردن یا تصادفات رانندگی یا به دلیل بیماری‌هایی مانند بیفیدای ستون فقرات یا باریک شدن کانال نخاعی، آسیب ببیند. آغاز درمان، بلافاصله پس از وارد شدن آسیب نخاعی می‌تواند به کاهش آسیب عصبی کمک کند. توانبخشی گسترده برای یادگیری نحوه زندگی با تحرک و احساس کمتر ضرورت دارد.
آسیب نخاعی به چه معناست؟
ضایعه نخاعی (SCI) هنگامی اتفاق می‌افتد که بخش‌های محافظ احاطه کننده ریسمان نخاعی، به دلایلی مانند شکستگی، در رفتگی، ترکیدگی، فشرده شدن، کشش بیش از حد یا خمیدگی بیش از حد، صدمه ببینند و قابلیت محافظتی خود را از دست بدهند.
شایعترین علل ضایعه نخاعی کمر و گردن، ضربه‌های ناشی از حوادثی مانند تصادفات وسایل نقلیه موتوری، سقوط از ارتفاع، غواصی در عمق کم، اعمال خشونت آمیز و صدمات ورزشی است. آسیب‌های نخاعی همچنین می‌توانند ناشی از بیماری‌های مختلفی باشند که در بدو تولد وجود داشته یا بعدها در زندگی به وجود آمده‌اند؛ مانند تومورها، شوک الکتریکی، از دست دادن اکسیژن مربوط به حوادث ایجاد شده در عمل جراحی یا غرق شدن در آب. برای از دست دادن عملکرد، لازم نیست حتماً نخاع قطع شود. آسیب می‌تواند حتی کبود شدن، کشیده شدن یا له شدن باشد.
از آنجا که نخاع، هماهنگ کننده حرکت و احساسات بدن است، یک نخاع آسیب دیده می‌تواند توانایی خود برای ردوبدل کردن پیام‌های عصبی میان مغز و سیستم‌های بدن که باعث کنترل عملکرد حسی، حرکتی و کنش‌های خودکار می‌شود را از دست بدهد.
برخی از این نوع آسیب‌ها، با اصطلاحاتی مانند کائودا اکوینا، کونوس مدولاریس، سندروم ریسمان مرکزی و قدامی و سندروم براون سکوارد توصیف می‌شوند.
محل آسیب ریسمان نخاعی
محلی از ستون فقرات که دچار آسیب دیدگی ریسمان نخاعی شده است، تعیین کننده بخشی از بدن است که تحت تأثیر آسیب قرار می‌گیرد.
پس از یک معاینه عصبی کامل، پزشک سطح آسیب دیدگی را بررسی کرده و تشخیص می‌دهد که آسیب کامل است یا جزئی. سطح اولیه آسیب دیدگی و عملکرد می‌تواند از طریق توان یابی پس از آسیب نیز تغییر کند.
آسیب ستون فقرات در ناحیه گردن (مهره‌های C1-C8)
ضایعه نخاعی در ناحیه گردن می‌تواند باعث فلج یا ضعف در هر دو دست و پاها شود که منجر به کوادری پلژی (که به آن فلج چهار اندام نیز گفته می‌شود) می‌گردد. این ناحیه از ریسمان نخاعی، سیگنال‌های مربوط به پشت سر، گردن، شانه‌ها و دست‌ها و بازوها و دیافراگم را کنترل می‌کند. از آنجا که ناحیه گردن بسیار انعطاف پذیر است، ایجاد ثبات در موارد مربوط به آسیب‌های گردن بسیار دشوار است. بنابراین ممکن است افراد از یک بریس یا دستگاه تثبیت کننده استفاده کنند.
در این نوع از آسیب دیدگی، تمام نواحی بدن که زیر سطح آسیب قرار دارند یا قسمت فوقانی کمر، تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در چنین مواردی، آسیب ناحیه گردن می‌تواند با از دست دادن احساس جسمانی، مشکلات تنفسی، ناتوانی در تنظیم دمای بدن، کنترل روده و مثانه و اختلال عملکرد جنسی همراه باشد.
آسیب به ستون فقرات در ناحیه قفسه سینه (مهره‌های T1-T12)
آسیب‌های ستون فقرات در سطح قفسه سینه کمتر شایع هستند؛ زیرا قفسه سینه از این ناحیه محافظت می‌کند.
ضایعات نخاعی در این ناحیه می‌تواند منجر به فلج یا ضعف در پاها (پاراپلژی) همراه با از دست دادن احساس فیزیکی، کنترل روده بزرگ و مثانه و اختلال عملکرد جنسی شود.
در بیشتر موارد در این نوع از آسیب دیدگی، دست‌ها تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند. این ناحیه از ستون فقرات، سیگنال‌هایی را کنترل می‌کند که میان مغز و بخشی از عضلات کمر و بخشی از شکم رد و بدل می‌شوند. در این نوع از آسیب دیدگی، بیشتر بیماران در ابتدا نوعی بریس می‌پوشند که قسمت بالاتنه را می‌پوشاند و ثبات بیشتری فراهم کرده و به ماهیچه‌های شکم اجازه می‌دهد تا خود را تقویت کنند.
آسیب به ریسمان نخاعی در ناحیه لامبر (مهره‌های L1-L5)
آسیب‌های نخاعی در ناحیه لامبر کمر، می‌توانند منجر به فلج یا ضعف پاها (پاراپلژی)، از دست دادن احساس فیزیکی، از دست دادن کنترل روده بزرگ و مثانه و اختلال عملکرد جنسی شوند. با این حال معمولاً عملکرد شانه‌ها، بازوها و دست‌ها تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.
ناحیه لومبار ستون فقرات، سیگنال‌های نخاعی که بین مغز و بخش‌های پایینی شکم و کمر، باسن و بخشی از ارگان‌های جنسی خارجی و بخشی از پاها رد و بدل می‌شوند را کنترل می‌کند. این آسیب‌ها اغلب به عمل جراحی و تثبیت خارجی احتیاج دارند.
ضایعه نخاعی در ناحیه دنبالچه (مهره‌های S1-S5)
آسیب دیدگی ستون فقرات در سطح ساکرال در ابتدا باعث از دست دادن کنترل عملکرد روده و مثانه و همچنین اختلال عملکرد جنسی می‌شوند. این نوع از آسیب دیدگی‌ها می‌توانند باعث ضعف یا فلج در لگن و پاها شوند.
ناحیه ساکرال ستون فقرات، سیگنال‌های عصبی که به ران‌ها و بخش پایینی پاها و ارگان‌های جنسی ارسال می‌شوند را کنترل می‌کند.
ضایعه جزئی و کامل
یکی از اصطلاحاتی که اغلب در رابطه با ضایعات ریسمان نخاعی می‌شنوید، کلمات جزئی و کامل هستند.
آسیب جزئی یا ناکامل به این معنا است که توانایی ریسمان نخاعی برای انتقال پیام به مغز یا از آن به سایر اندام‌ها، به طور کامل از دست نرفته است. علاوه بر این مقداری از قدرت احساس و لامسه (حتی اگر بسیار ضعیف باشد) و حرکات بدن، در زیر سطح ناحیه آسیب دیده، باقی مانده است.
یک آسیب کامل زمانی تشخیص داده می‌شود که عملکرد احساسی و حرکتی در زیر سطح ناحیه آسیب‌دیده، به طور کامل از دست رفته باشد.
فقدان عملکرد احساس و حرکت در زیر سطح ناحیه آسیب دیده، لزوماً به این معنا نیست که در سراسر ناحیه آسیب دیده هیچگونه عصب یا اکسون سالمی باقی نمانده است. بلکه به این معنا است که این عصب‌ها به دلیل آسیب دیدگی قادر به انجام عملکرد مناسب نیستند.
ضایعات نخاعی (SCIها) چگونه درمان می‌شوند؟
به منظور جلوگیری از وارد شدن آسیب بیشتر به ستون فقرات و ریسمان نخاعی، درمان ضایعات نخاعی بلافاصله پس از آسیب دیدگی در بیمارستان آغاز می‌شود. مراحل درمان شامل ثابت کردن فشار خون و کمک به تنفس است. همچنین ممکن است برای کاهش تورم ریسمان نخاعی، به شما داروی استروئیدی داده شود. هنگامی که ضایعه ریسمان نخاعی به دلیل یک تصادف جدی رخ داده باشد، اغلب درمان سایر آسیب دیدگی‌ها نیز ضرورت دارد.
به محض آنکه وضعیت شما ثابت شد، توان یابی (بازتوانی) پس از آسیب دیدگی آغاز می‌شود. هدف از توان یابی کمک به آماده کردن شما برای زندگی کردن پس از آسیب دیدگی و کمک به شما برای حفظ استقلال خود تا حد امکان است. آنچه که در طول جلسات توان‌یابی انجام می‌شود، به سطح آسیب دیدگی شما بستگی دارد.
توانبخشی بعد از آسیب نخاعی
ممکن است توانبخشی پس از ضایعه ریسمان نخاعی (SCI) یک فرآیند خسته‌کننده باشد و شدت آسیب دیدگی شما، مدت زمان ادامه یافتن جلسات توان یابی برای شما را تعیین می‌کند. خوشبختانه یک تیم متشکل از متخصصین پزشکی مختلف از شما و فرایند توان یابی شما پشتیبانی می‌کنند. در میان متخصصینی که در تیم توانبخشی شما حضور دارند، پزشکان، پرستاران، کاردرمانگران، فیزیوتراپیست‌ها، روانشناسان، گفتار درمانگران و متخصصین ارتوپدی و درمانگران فعالیت‌های تفریحی هستند که می‌توانند به کاهش درد و دامنه عملکرد شما کمک کنند.
توان یابی پس از SCI یک فرآیند بسیار گسترده است. توان یابی شامل یک برنامه تطبیق جسمانی (به عنوان مثال تقویت عضلات و باز آموزی نحوه انجام وظایف اصلی خود) است. اما مولفه‌های عاطفی و روانی نیز وجود دارند که به شما کمک می‌کنند تا با عواقب آسیب نخاعی، از دست دادن استقلال و تاثیرات مالی آن مواجه شده و بر مشکلات غلبه کنید.
بریس
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیست یکی از اعضای مهم تیم توانبخشی پس از ضایعه نخاعی است. فیزیوتراپیست شما به شما کمک می‌کند تا عملکرد خود را بازیافته و تحرک خود را بهبود ببخشید و از عوارضی که ممکن است سال‌ها پس از ایجاد آسیب اولیه رخ دهند، جلوگیری کنید.
یک برنامه فیزیوتراپی (PT) پس از SCI شامل موارد زیر است:
- تمرینات تقویتی
- ورزش‌های قلبی عروقی
- تمرینات هوازی
- تمرین حرکت
- کشش
اگرچه فیزیوتراپی می‌تواند در حرکت بهتر و راحت‌تر پس از آسیب نخاعی به افراد کمک کند؛ مشکلاتی مانند وابستگی تنفسی دردهای عصبی و جسمانی و تغییرات فیزیکی می‌توانند مانع دستیابی به نتایج معنادار، در فرایند توان‌یابی با استفاده از فیزیوتراپی شوند. اگر در آغاز کردن یک برنامه فیزیوتراپی یا حفظ آن مشکل دارید، با فیزیوتراپیست یا سایر اعضای تیم مراقبت‌های سلامتی خود صحبت کنید.
آموزش پشتیبانی لوکوموتور از وزن
ممکن است آموزش پشتیبانی لوکوموتور از وزن (WSLT) بخشی از برنامه توانبخشی SCI شما باشد و تاثیرات آن در بهبود تحرک، ثابت شده است.
WSLT از وسایل کمکی و خود شخص درمانگر برای پشتیبانی از وزن بدن شما در حین راه رفتن روی یک تردمیل یا روی زمین استفاده می‌کند. هدف از WSLT تشویق اعصاب باقی مانده به حفظ ارتباط خود با بخش‌هایی از بدن که بالاتر از ناحیه آسیب دیده قرار دارند، و تحریک نواحی تولید کننده الگوی مرکزی لوکوموتور در ریسمان نخاعی است. تولید کننده الگوی مرکزی لوکوموتور، بخشی از عصب است که می‌تواند بدون هیچگونه تحریک عصبی از سوی مغز، واکنش داده و حرکت را ایجاد کند.
WSLT علاوه بر بهبود تحرک با گرفتن کمک، از سلامت قلبی عروقی نیز پشتیبانی می‌کند و ممکن است از زخم‌های فشاری و عوارض مربوط به مفصل که ناشی از SCI هستند جلوگیری کند.
تحریک الکتریکی عملکرد
تحریک الکتریکی عملکرد (FES) یکی از بخش‌های هیجان انگیز توانبخشی پس از SCI است که برای بسیاری از بیماران، به خصوص کسانی که از ضایعات ریسمان نخاعی شدید رنج می‌برند، نوید بخش است.
دستگاه FES اساساً یک تحریک کننده (تولید کننده) است که به چندین الکترود متصل می‌شود. این الکترودها از طریق عمل جراحی در نزدیکی ریسمان نخاعی کاشته می‌شوند. FES پالس‌های الکتریکی خفیفی به ستون فقرات ارسال می‌کند که تقلید کننده سیگنال‌های مغزی هستند که باعث تحریک حرکت عضلانی می‌شوند.
هدف از FES، فعال کردن اعصابی است که در ضایعه نخاعی آسیب دیده‌اند و ممکن است امکان بازیافتن کنترل حرکتی، راه رفتن، حرکت دادن بخش فوقانی بدن و داشتن عملکرد طبیعی روده/ مثانه را برای شما فراهم کند.
علاوه بر این FES می‌تواند تغییرات مربوط به ایجاد عوارض سیستمیک ناشی از SCI مزمن از جمله زخم‌های فشاری و مشکلات تنفسی را کاهش دهد.
درمان FES زمینه‌ای است که به طور فعال تحت پژوهش قرار دارد و در حال حاضر تحریک کننده‌های پیشرفته‌ای در حال تولید هستند که می‌توانند نویدبخش درمان بهتری نیز باشند.
کاردرمانی
یک فرد کاردرمانگر، به جنبه‌های اجتماعی، عاطفی و کار کردی زندگی، پس از رخ دادن ضایعه نخاعی می‌پردازد.
هدف یک متخصص کاردرمانی، کمک به شما در بازیافتن استقلال خود تا حد امکان پس از آسیب دیدگی است. به این منظور، کاردرمانی جهت پشتیبانی از استقلال شما در خانه و محل کار خود، بر ادغام وسایل انطباق پذیر با زندگی روزمره شما تمرکز می‌کند.
وسایلی که ممکن است کاردرمانگر به شما توصیه کند شامل صندلی چرخدار، آسانسور، بریس ستون فقرات و ارتز، ریموت کنترلر برای خانه (ریموت برای کنترل چراغ‌ها، تلویزیون یا تلفن)، تجهیزات حمام و ابزارهایی برای تسهیل رانندگی هستند.
پس از آسیب دیدگی نخاع، ممکن است احساس کنید زندگی خود را به طور کامل از دست داده‌اید. بهبودی پس از SCI نیز آسان نیست: این فرآیند طولانی و چالش برانگیز است و ممکن است حتی قوی‌ترین افراد را هم تحت تاثیر قرار دهد. به تیم مراقبت‌های بهداشتی خود اعتماد کنید: این متخصصان بهترین فرصت برای بازیابی عملکرد، ارتقاء عملکرد و حفظ کیفیت زندگی مناسب را برای شما فراهم می‌کنند. همچنین باید بدانید که جامعه پزشکی به طور مداوم در حال کسب آگاهی درباره چگونگی بهبود زندگی افرادی است که تحت تاثیر آسیب‌ها و ضایعات نخاعی کمر و گردن قرار می‌گیرند.
