اگر از درد گردن یا قسمت پایینی کمر خود رنج میبرید، ممکن است به اینکه دچار برآمدگی یا فتق مهرههای خود باشید شک کنید. گاهی اوقات، برخی افراد ممکن است فتق یا بیرون زدگی دیسک را به پارگی دیسک تعبیر کنند. اگرچه این اصطلاحات معمولاً برای توصیف شرایط مشابهی از بیماری به جای هم مورد استفاده قرار میگیرند اما توجه به این مورد که این دو نوع از درد مزمن ستون فقرات متفاوت هستند، بسیار اهمیت دارد.
بیایید با تعریف مختصری از دیسک ستون فقرات یا دیسک بین مهرهای همراه با ویژگیها و عملکرد آنها، شروع کنیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت با شماره ۰۲۱۸۸۸۰۱۸۰۰ تماس حاصل فرمایید.
دیسکهای بین مهرهای ستون فقرات چیست؟
ستون فقرات از یک ستون بلند از استخوانهایی به نام مهره و دیسکهای بین مهرهای تشکیل شده است که از طناب حساس نخاعی مراقبت میکند. به دلیل وجود این دیسکهای بین مهرهای، ستون مهرهای قادر است به انجام حرکتهای مختلفی مانند؛ خم کردن، کشیدن و چرخش کمک کند. هر دیسک از دو بخش تشکیل شده است که شامل حلقهی فیبری و هستهی پالپوس است. حلقهی فیبری به هر کدام از مهرهها متصل میشود و از غضروف سفت و محکمی ساخته شده است که به مراقبت از هستهی پالپوس کمک میکند. هستهی پالپوس به عنوان یک ضربهگیر عمل میکند و از مادهای ژلهای به نام موکوپروتئین که حاوی آب و پروتئین کلاژن است تشکیل شده است.
این دو قسمت در هر دیسک به عنوان جاذب ضربه به ستون فقرات، متصلکنندهی مهرهها به هم و بهبود دهندهی حرکت ستون فقرات، عمل میکنند.
دیسک برآمده چیست؟
برآمدگی دیسک زمانی اتفاق میافتد که یک دیسک در ستون فقرات شما به آرامی به سمت بیرون از محل قرار گیری معمول خود، جابهجا شود. این حالت اصطلاحاً محدود شده است، به این معنا که دیسک سالم است و ژل موکوپروتئینی داخل آن به بیرون نشت نکرده است. به عبارت دیگر هیچ گونه پارگی یا شکستگی در خارج از لایهی آنولوس دیسک ایجاد نشده است. با این وجود ممکن است همچنان درد زیاد یا اختلال عملکردی که ناشی از خروج دیسک از شکل طبیعی، پایداری یا وزن طبیعی باشد، در این ناحیه وجود داشته باشد. اگر این حالت بدون درمان رها شود، خمیدگی دیسکها ممکن است منجر به ایجاد فتق در دیسک شود.
فتق دیسک چیست؟
فتق دیسک زمانی ایجاد میشود که قسمت هستهی داخلی دیسک از آنولوس یا لایهی خارجی مراقبت کنندهی خود خارج میشود و به داخل یا اطراف کانال نخاعی نشت میکند. فتق دیسک به دلیل اینکه فشار زیادی را به اعصاب اطراف خود وارد میکند و باعث ایجاد درد شدید، التهاب و سختی حرکت مهرهها میشود، بسیار شدیدتر و وخیمتر از برآمدگی دیسک است. فتق دیسک ممکن است به دلیل آسیب، فشارهای زیاد غیرمعمول به این ناحیه، ساییدگی، خشکی یا حتی به دلیل بلند کردن اجسام سنگین، ایجاد شود.
برآمدگی و فتق دیسک چه تفاوتهایی دارند؟
برآمدگی دیسک نسبت به فتق دیسک شایعتر است. به طور کلی، برآمدگی دیسک به اندازهای که به ایجاد فشار یا تشدید کردن فشار بر اعصاب اطراف خود منجر شود، به کانال نخاعی وارد نمیشود. بنابراین، درد شدید یا اختلال در عملکرد، بیشتر در فتق دیسک شایع است.
علائم این بیماری در صورت بروز به شرح زیر است:
- درد سراسری و منتشر شونده در ناحیهی بازو یا پا
- بی حسی، سوزش، احساس گرفتگی یا سوختگی در اندامهای تحتانی
- ضعیف عملکرد عضلات، مثانه یا روده
درد ممکن است با اقداماتی مانند؛ خم کردن، سرفه کردن یا عطسه کردن تشدید شود.
تفاوت علت ایجاد برآمدگی دیسک و فتق دیسک
برآمدگی و فتق دیسک دلایل مشابه بسیاری دارند. رایجترین علل ایجاد این دو ضایعه، تحلیل یا فرسودگی است. با افزایش سن، دیسکها در ستون فقرات ما آب خود را از دست میدهند و سفت میشوند که به فشرده شدن و صاف شدن دیسکها منجر میشود. به همین دلیل بیرون زدگی یا برآمدگی دیسک با افزایش سن نسبتاً شایع است.
سایر دلایلی که به برآمدگی یا فتق دیسک منجر میشوند شامل موارد زیر است:
- آسیب یا ضربه به ستون فقرات
- استرسهای مکرر در ستون فقرات
- چاقی
- عوامل ژنتیکی
- حالات بدنی ناصحیح
- روشهای بلند کردن غیر اصولی و نامناسب اجسام
اگرچه فرآیند پیری قابل کنترل نیست اما اقداماتی وجود دارد که برای کاهش احتمال ایجاد برآمدگی یا فتق دیسک مؤثر است. این اقدامات شامل تمرین حالات صحیح بدنی و بلند کردن اصولی اجسام، محدود کردن انجام ورزشهای سنگین و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی مانند؛ خودداری از مصرف تنباکو، داشتن رژیم مغذی و ورزش مکرر، است.
تشخیص
علاوه بر سابقهی پزشکی فرد و انجام تمرینات فیزیکی، فرآیند تشخیص برای دیسک مهرهها شامل اقدامات زیر است:
عکس برداری با اشعه ایکس
تستی تشخیصی است که از پرتوهای الکترومغناطیس نامرئی برای تولید تصویر بافتهای داخلی، استخوانها و ارگانها بر روی یک ورقه فیلم استفاده میکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
روشی تشخیصی است که از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانسهای رادیویی و کامپیوتر برای تولید تصویر حاوی جزئیات از ارگانها و ساختارهای داخلی بدن، استفاده میکند.
میلوگرام (تصویر برداری مغز استخوان)
فرآیندی است که از رنگهایی برای تزریق به کانال نخاعی استفاده میکند تا حین عکس برداری با پرتوهای ایکس، ساختار واضحی از این ناحیه ایجاد شود.
توموگرافی کامپیوتری (CT یا CAT scan)
نوعی تکنیک تصویربرداری است که از ترکیبی از پرتوهای ایکس و تکنولوژی کامپیوتری برای تولید تصاویری با برش عرضی (اسلایس) به صورت افقی و عمودی از بدن، استفاده میکند. سی تی اسکن تصاویر حاوی جزئیات تمام قسمتهای بدن مانند استخوانها، ماهیچهها، چربی و سایر ارگانهای بدن را نشان میدهد. سی تی اسکن نسبت به روش معمول تصویر برداری با اشعه ایکس، جزئیات بیشتری را نشان میدهد.
نوار عصب و عضله (EMG)
تستی تشخیصی است که پاسخ عضله یا فعالیت الکتریکی آن را در پاسخ به تحریک عضله، اندازهگیری میکند.
درمان بیرون زدگی دیسک کمر
درمان ویژهای متناسب با دیسک کمر شما توسط پزشک بر اساس موارد زیر میتواند تعریف شود:
- سن شما، سلامت عمومی و سابقهی پزشکی شما
- میزان بیماری
- نوع بیماری
- میزان تحمل شما برای داروهای خاص، فرآیندها یا درمانها
- انتظارات حاصل از درمان برای دورهی بیماری
- نظر یا ترجیحات شما
به طور معمول، درمانهای محافظتی اولین خط درمانی برای مدیریت دیسک ستون فقرات است.
ادامهی فعالیتهای ورزشی
بسیاری از افراد نگرانند که آسیبی به کمر خود وارد کنند یا درمان آن به تأخیر بیفتد اما ادامه فعالیتهای ورزشی تا جایی که ممکن است، یکی از بهترین اقداماتی است که میتوانند برای کمر خود انجام دهند.
در صورتی که درد شدید دارید، بهتر است یک یا دو روز به استراحت کمر خود بپردازید. بهترین حالت برای استراحت، دراز کشیدن به پشت با قرار دادن یک بالش زیر زانوها و سر است، به طوری که شانهها آزاد باشند. برای خوابیدن، ممکن است بخواهید به پهلو دراز کشید که در این حالت زانوی بالایی خود را خم کنید و بالشی را بین دو زانوی خود قرار دهید. اما توصیه میشود که خوابیدن طولانی مدت را انجام ندهید. مطالعات نشان دادهاند که افرادی که درد کمر کمتری داشتند، با انجام فعالیت ورزشی زودتر بهبود یافتند. تحرک، به رفع اسپاسم یا انقباض عضلات کمک میکند و از کاهش یا از بین رفتن قدرت عضلانی جلوگیری میکند.
اگرچه شما باید زمانی که درد دارید فعالیتها و ورزشهای سنگین انجام ندهید، اما انجام فعالیتهای ورزشی روزانه و تمرینات سبک مانند قدم زدن، بسیار مفید خواهد بود. اگر فعالیتهای خاصی باعث درد شدید کمر شما میشوند، تمرینات دیگری را به جای آنها جایگزین کنید.
گرم کردن
استفاده از یک پد یا دستمال گرم در هفتههای اول به تسکین درد کمر کمک میکند. هنوز مشخص نشده است که سرما نیز به تسکین درد کمک میکند اما برخی افراد ممکن است متوجه شوند که سرما نیز به طور موقت درد را تسکین میدهد.
اصلاح حالات سرکار
اکثر کارشناسان توصیه میکنند که افرادی که درد کمی در ناحیهی کمر خود دارند لبه فعالیت خود ادامه دهند و تا جایی که ممکن است از ایستادن یا نشستن طولانی مدت و بلند کردن اجسام سنگین پرهیز کنند. اگر شغل شما به گونهای است که نمیتوانید به صورت صحیح بنشینید یا بایستید، شما میبایست زمانی برای انجام ندادن کار تا زمانی که بهبود پیدا کنید، اختصاص دهید. زمانی که حین کار خود ایستاده هستید، ضربه زدن با یک پا بر روی یک قطعه چوب و تعویض منظم پاها، میتواند مفید باشد.
داروهای ضد درد
میتوانید از داروهای غیر نسخهای برای کمک به تسکین درد استفاده کنید. داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (مانند برند Advil و Motrin) و ناپروکسن (برند Aleve) موثرتر از استامینوفن (برند Tylenol) برای درد کمر هستند.
اگر از داروهای ضد درد استفاده میکنید، بهتر است به جای استفاده از دارو تنها در مواقع درد، یک دز دارو را به صورت منظم برای ۳ تا ۵ روز مصرف کنید.
شل کنندههای عضلانی (مانند سیکلوبنزاپرین با برند Flexeril) نیاز به نسخه پزشک دارند. این داروها ممکن است به بهبود درد کمر کمک کنند، اما ممکن است باعث خوابآلودگی شوند و احتمالاً نسبت به ایبوپروفن در تسکین درد بهتر عمل نمیکنند. پزشک ممکن است در مورد مزایای داروهای شل کننده عضلات برای کمک به حالت بیماری با شما صحبت کند. این داروها وقتی که به مدت یک تا دو هفته و قبل از خواب مصرف شوند، مؤثر هستند. افرادی که باید هشیار باشند مانند رانندگان یا افرادی که با ماشینآلات کار میکنند نباید از شل کنندههای عضلات استفاده کنند.
مواد افیونی (داروهای مشتق شده از مورفین) برای افرادی که کمردرد دارند توصیه نمیشود. در موقعیتهای حساس، ممکن است پزشک برای مدت چند روز این داروها را برای فردی که درد شدیدی دارد و سایر درمانها در این فرد مؤثر نبوده است، تجویز کند اما به طور کلی این داروها نیز موثرتر از NSAID ها نیستند. علاوه بر این افیونها، ریسک بالایی برای ایجاد اثرات جانبی و آسیب دارند که شامل احتمال اعتیاد و سوء مصرف این مواد است.
جابهجایی ستون مهرهها
جابهجایی یا حرکت دادن ستون مهرهها روشی است که توسط ماساژورها، فیزیوتراپها، متخصصین بیماریهای استخوان، ماساژ درمانها و سایر افراد برای تسکین درد کمر، مورد استفاده قرار میگیرد. این حرکات شامل جا به جایی مفاصل در ستون مهرهها به میزان بیشتر از محدودهی حرکتی آنها است. مطالعات نشان داد که جابهجایی ستون فقرات به تسکین ملایم درد و بهبود عملکرد ستون فقرات کمک میکند و در صورتی که توسط یک فرد با تجربه و حرفهای انجام شود، کاملاً ایمن است. اگر علاقهمند به انجام این روش هستید، با پزشک خود در مورد طریقه گنجاندن این تمرین در برنامهی درمانی خود مشورت کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی شامل وارد کردن یک سوزن بسیار نازک به نقاط خاصی از بدن است که توسط نقشهی مردمان قدیم چین از نقاط مسیر انرژی بدن تهیه شده است. شواهد قطعی مبنی بر مؤثر بودن این روش برای افرادی که درد کمی در کمر خود دارند وجود ندارد اما با این وجود برخی افراد این روش را مؤثر میدانند.
ماساژ
شواهدی وجود ندارد که ماساژ دادن در درمان درد کمر حاد مؤثر است. اما ممکن است احساس کنید که این روش به طور کلی مؤثر است و به داشتن حسی بهتر به صورت موقتی کمک میکند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپیستها بعد از بررسی حالت بدنی، حرکت بدن و گردن، قدرت و انعطاف پذیری، یک برنامه برای شما تعیین میکنند. پزشک کلیهی نواقص یا محدودیتهای عملکردی شما را در نظر میگیرد. به طور معمول، شما با یک فرد فیزیوتراپ به صورت فرد به فرد، بر روی استراتژی حرکات تسکین دهندهی درد و بهبود استحکام و انعطافپذیری عضلات خود، کار میکنید.
ورزش کردن
شروع یک برنامهی ورزشی جدید بلافاصله بعد از یک دوره کمردرد بهبود حالت حاد بیماری را سرعت نمیبخشد. اما شواهدی وجود دارد که تمرینات ورزشی در افرادی که کمردرد مزمن دارند، سودمند است.
درمانهای جراحی
هدف از جراحی، کمک به تسکین سریعتر درد است. اگر فردی درد شدیدی دارد و قادر به انجام کارهای خود به صورت مطلوب نیست، جراحی انتخابی منطقی حتی قبل از شش هفته از ایجاد علائم، است. در سالهای اخیر، عوارض جراحی (یا اثرات جانبی ناخواسته مانند دردهای بعد از جراحی) برای فتق دیسک کمر کاهش یافته است و نتایج آن بهبود پیدا کرده است. بنابراین جراحی به طور کلی به عنوان انتخابی مناسب برای تسکین درد و سایر علائم عصب شناختی یا نورولوژیک، با سرعت بیشتر است.
رایجترین جراحی برای درمان فتق دیسک کمر میکرودیسکتومی (میکرودکامپرشن) است. این جراحی به میزان کمی تهاجمی (به دلیل اینکه بریدگی ایجاد شده اندک است و ماهیچهها نسبت به بریدگی، بیشتر جابهجا میشوند) است و به منظور برداشتن ناحیهی بیرون زده از دیسک زیر ریشهی عصب، مورد استفاده قرار میگیرد. با فضا دادن به ریشهی عصب، فشار ایجاد شده کاهش مییابد و ریشهی عصب میتواند ترمیم شود. این جراحی معمولاً برای تسکین درد پا (ناشی از عصب سیاتیک) که به دلیل فتق دیسک ایجاد میشود، بسیار موفقیتآمیز است. اگرچه بهبودی کامل ریشهی عصب چندین هفته یا ماه زمان میبرد اما بیماران اغلب به سرعت احساس راحتی و تسکین درد در پای خود دارند و معمولاً حداقل علائم را بعد از جراحی دارند. بسته به وضعیت بالینی بیمار و نظر جراح، لامینکتومی (تخلیهی مایع تجمع یافته به صورت باز)، دیسکتومی مفصلی (دیسکتومی اندوسکوپیک زیر پوستی) یا جراحیهای میکرواندوسکوپیک ممکن است برای درمان، در نظر گرفته شوند.
هر بیماری که نواقص عصبی داشت یا دچار اختلال ناگهانی در عملکرد مثانه یا روده شد، میبایست به سرعت جراحی شود به دلیل اینکه این شرایط نشان دهندهی اورژانسی بودن عمل جراحی برای فرد است. خوشبخاته این موارد نادر هستند.
