عمل پروتز زانو بعلت آسیب مفصل و یا قطع عضو زانو (پا) :مراقبت‌ها

مفصل زانو یک مفصل بسیار پیچیده است. از آنجا که سطوح استخوان‌های بالایی و پایینی پا در این مفصل دقیقاً با یکدیگر تناسب ندارند، مینیسک زانو وسط آنها قرار گرفته است. عملکرد آنها به منظور بهبود ثبات و اطمینان از انتقال یکنواخت بار است. در صورت آسیب دیدگی، بار روی غضروف مفصل افزایش پیدا کرده و ممکن است باعث ایجاد استئوآرتروز شود. در غیر این صورت، رایج‌ترین دلایل آسیب دیدگی مفصل زانو، قرار گرفتن مداوم بار بیش از حد روی این مفصل و بدشکلی پاها (زانوی ضربدری یا پاهای پرانتزی) است. با پیشرفت استئوآرتروز، علائم معمول مانند درد و از دست دادن تحرک افزایش پیدا می‌کند. پروتز زانو تنها زمانی قرار داده می‌شود که دیگر نتوان علائم را به طور رضایت‌بخشی کاهش داد. بسته به میزان آسیب مفصل زانو، زانو به صورت کامل یا جزئی جایگزین می‌شود. استفاده منظم از پروتزها برای افرادی که قطع عضو در اندام تحتانی را تجربه کرده‌اند نیز بسیار مهم است تا بتوانند تحرک روزانه خود را حفظ کنند و در عین داشتن سلامتی جسمی و فیزیولوژیک، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.

کاربرد و مزایای پروتزهای زانو

با توجه به اهمیت طراحی صحیح پروتزها در تسهیل حرکت برای افراد معلول، استفاده از پروتزها تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد. بنابراین، طراحی پروتز می‌تواند به‌صورت بیومکانیکی نحوه راه رفتن را به‌طور کارآمد یا ناکارآمد تحت تأثیر قرار دهد. نحوه راه رفتن ناکارآمد، علاوه بر افزایش مصرف انرژی، می‌تواند استفاده‌کننده پروتز را در معرض آسیب‌های ثانویه اسکلتی عضلانی قرار دهد و در نهایت منجر به رد پروتز شود. به همین دلیل، محققان از پیشرفت‌های فناوری در زمینه‌های مختلف برای بهبود دستگاه‌های پروتز و سفارشی‌سازی آن‌ها بر اساس نیازهای خاص افراد معلول استفاده کرده‌اند. یکی از فناوری‌های در حال تحول، اجزای پروتزی اتوماتیک است. در حال حاضر، یکی از حوزه‌های فعال در مطالعات مربوط به پروتز اندام‌های تحتانی، طراحی کنترلرها و اجزای جدید است تا استفاده‌کننده این دستگاه‌های خودکار را قادر به تولید مجدد بیومکانیزمی که مشابه رفتار یک اندام سالم است، سازند.

قبل از انجام عمل جراحی، چه آمادگی‌هایی صورت می‌گیرد؟

قبل از عمل جراحی، میزان استئوآرتروز مفصل زانو بر اساس تصاویر اشعه ایکس و در صورت لزوم با استفاده از تصاویر اسکن MRI مشخص می‌گردد. ابعاد دقیق مفصل زانو اندازه گیری می‌شود، به گونه‌ای که بتوان اندازه پروتز را در یک شبیه سازی کامپیوتری با آن تطبیق داد.

به طور معمول شما یک روز قبل از عمل در بیمارستان بستری می‌شوید. استفاده از عواملی که برای توقف خونریزی به کار می‌روند، چند روز قبل از عمل جراحی قطع می‌شود. طبق روال معمول، قبل از عمل ممکن است بنا بر نیاز بیمار، آزمایش خون و آلرژی انجام شده و نوار قلب یا فشار خون گرفته شود.

 قبل از عمل جراحی تعویض زانو، ممکن است جراح شما برای کمک به راحتی و بهبودی سریعتر شما به شما مشاوره داده و پیشنهادهایی بدهد که به آن نیاز داشته باشید. کارهایی که می‌توانید انجام دهید شامل موارد زیر است:

• شرکت در فیزیوتراپی برای تقویت عضلات احاطه کننده مفصل زانو (ممکن است از این طریق بتوانید درد را کاهش داده و از عملکرد بهتر مفصل زانو پس از عمل، بهره مند شوید)
• دو هفته قبل از عمل، مصرف داروهای زیر را کاهش داده یا قطع کنید.
• آسپرین NSAIDSها و هر داروی دیگری که مانع لخته شدن خون می‌شود
• داروهای مسکن و ضد درد
• استروئیدها و هر داروی دیگری که سیستم ایمنی بدن شما را سرکوب می‌کند
• داروهای هومیوپاتی و مکمل‌ها – لیست داروهای مصرفی خود را تهیه کرده و برای بررسی به پزشک خود ارائه کنید؛ زیرا ممکن است لازم باشد برخی از آن‌ها قبل و بعد از عمل مصرف نشوند.
• از آنجا که نیکوتین مانع بهبودی می‌شود و خطر عفونت پس از جراحی و ترومبوز وریدی عمقی (لخته خون کشنده) را افزایش می‌دهد، کشیدن یا مصرف دخانیات را قطع کنید. کشیدن هر نوع دود مضر است.
• در صورت توصیه پزشک، یک برنامه کاهش وزن که توسط پزشک شما تنظیم شده است را شروع کنید.
• درباره بیماری‌هایی که روزهای قبل از عمل به آنها مبتلا شده‌اید به پزشک خود اطلاع دهید.

جراحی چگونه انجام می‌شود؟

جراحی جایگزینی مفصل زانو می‌تواند تحت بی‌حسی موضعی ریسمان نخاعی (بی‌حسی نخاعی) یا بیهوشی عمومی انجام شود. نوع بیهوشی استفاده شده بستگی به وضعیت فردی هر بیمار دارد.

در ابتدا، مفصل زانو از طریق یک برش در امتداد کاسه زانو قرار داده می‌شود و کاسه زانو به یک طرف رانده می‌شود. سپس رباط صلیبی قدامی برداشته می‌شود، زیرا مفصل زانوی مصنوعی به عنوان جایگزین قرار خواهد گرفت. بسته به نوع پروتز مورد استفاده، ممکن است رباط صلیبی خلفی نیز برداشته شود. سطوح مفصل آسیب دیده روی استخوان‌های پای بالایی و پایینی با استفاده از اره استخوان بریده می‌شوند. برای دقت بیشتر، کار مشاهده اغلب با هدایت کامپیوتر انجام می‌شود. سپس یک مفصل آزمایشی برای بررسی ثبات مفصل قرار داده می‌شود و مفصل مصنوعی دائمی پس از آن قرار می‌گیرد. پروتزها از قطعات فلزی یا تیتانیومی ساخته شده‌اند که دارای قطعات پلاستیکی هم هستند. مفصل مصنوعی با پیوند استخوانی روی استخوان پایین پا محکم می‌شود. معمولاً استخوان بالایی به مفصل مصنوعی تحت فشار وزن فشرده می‌شود، به طوری که نیازی به پیوند استخوانی به مفصل نخواهد بود.

قبل از بستن زخم جراحی، عملکرد مفصل زانو با مفصل مصنوعی در محل خود، بررسی نهایی می‌شود. مدت زمان کل عمل جراحی تقریباً دو ساعت است.

میزان موفقیت این عمل چقدر است؟

هیچ پروتز زانویی نمی‌تواند به طور کامل عملکرد مفصل طبیعی زانو را تکرار کند. اغلب در فعالیت‌های روزانه و فعالیت‌های ورزشی، اندکی علائم باقیمانده همراه با نقص عملکرد خاص وجود دارد. بنابراین تصمیم به جایگزینی زانو با مفصل مصنوعی، تنها در صورتی گرفته می‌شود که با انجام عمل تعویض، در مقایسه با ادامه زندگی با مفصل آسیب دیده، بهبودی بیشتری حاصل شود. یک مفصل مصنوعی نیز دوام همیشگی نخواهد داشت و پس از گذشت ۱۵ سال مجدداً  نیاز به تعویض دارد.

عوارض و خطرات احتمالی این عمل چیست؟

جراحی تعویض مفصل زانو نیز مانند هر عمل دیگری خطرات و عوارض مشخصی دارد. ممکن است این عمل جراحی نیز مانند سایر جراحی‌ها گاهی منجر به عفونت، آسیب عصبی، خونریزی پس از عمل یا لخته شدن خون شود. در موارد نادر ممکن است بافت زخم بیش از حد تشکیل شود و تحرک مفصل را کاهش دهد.

درباره بهبودی پس از عمل جایگزینی مفصل زانو، باید چه انتظاری داشت؟

بیشتر افراد می‌توانند انتظار داشته باشند که بیشتر از سه روز در بیمارستان بستری نمانند و افراد زیادی نیز می‌توانند اندکی پس از عمل به خانه بازگردند. میانگین مدت زمان بستری بیماران پس از عمل در بیمارستان، یک تا دو روز است. ممکن است حتی برای برخی از بیماران، جراحی زانو یک روش سرپایی باشد؛ یعنی هیچ نیازی به بستری ماندن در بیمارستان نباشد.

فعالیت

انتظار می‌رود شما در همان روز جراحی بلند شوید و حرکت کنید. بیماران ما می‌توانند بلافاصله راه رفتن را آغاز کنند. توصیه می‌شود فعالیت شما سبک باشد زیرا این امر به کاهش تورم و کوتاه شدن زمان بهبودی کمک می‌کند.

پزشک جراح شما یک برنامه فیزیوتراپی را برای شما تجویز خواهد کرد. ممکن است فیزیوتراپیست شما در هفته‌های اول یا دوم پس از جراحی به خانه شما بیاید. پس از آن به مدت چند هفته پس از جراحی باید هفته ای دو تا سه بار یا بیشتر به یک کلینیک فیزیوتراپی مراجعه کنید.

مراقبت از زخم

• محل زخم خود را تمیز و خشک نگه دارید و طبق توصیه پزشک پانسمان آن را عوض کنید.
• تا زمانی که اجازه حمام کردن یا دوش گرفتن را از پزشکی دریافت نکرده‌اید از انجام آن خودداری کنید.
• در صورت مشاهده هرگونه ترشح از محل زخم، فوراً با پزشک تماس بگیرید؛ زیرا ممکن است این ترشحات نشانه عفونت باشند.

درد

مدیریت و پیشگیری از درد بسیار اهمیت دارد تا زمان بهبودی و ترخیص بیماران از بیمارستان را سرعت بخشیده و خطر عفونت را کاهش دهد. اگر درد کمتری را تجربه کنید، می‌توانید سریعتر به ورزش‌های اصلی برای قدرت بخشیدن به مفصل و بازگشت به فعالیت‌های طبیعی خود بپردازید. قبل از عمل جراحی، با پزشک خود در مورد برنامه مدیریت دردی که باید پس از عمل جراحی انجام دهید، صحبت کنید.

تورم بلافاصله پس از عمل انتظار دارد. بنابراین، استفاده از یخ و قرار دادن زانو بالاتر از سطح قلب برای کاهش تورم، بسیار مفید است. همچنین، می‌توانید برای کمک به کاهش تورم یا درد، از داروهای مسکن یا ضد التهاب استفاده کنید. اما باید به یاد داشته باشید که داروهای ضد درد بسیار اعتیادآور هستند و باید سریعتر مصرف آنها را محدود کرده یا قطع کنید.

همچنین، ممکن است برنامه‌ای برای کاهش درد داشته باشید که شامل بلاک عصبی محیطی، تزریق بی‌حسی موضعی یا استروئید باشد. اما قبل از انجام هر یک از این روش‌ها، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید، زیرا تمام جراحان این گونه روش‌ها را انجام نمی‌دهند.

بازگشت به فعالیت‌های روزمره

شما باید بلافاصله پس از بازگشت به خانه، فعال باقی بمانید اما باید تعادلی را پیدا کنید که از زانوی جدید خود زیاد کار نکشید و به آن آسیب نرسانید. یک برنامه جامع توان‌یابی زانوی جایگزین شده، مانند برنامه‌هایی که پس از عمل جراحی توسط تیم ارتوپدی پزشکی تهیه می‌شوند، می‌تواند شما را در مدت کوتاه ۴ تا ۶ هفته کاملاً مستقل کند.

• رانندگی. ممکن است به محض آنکه قدرت و انعطاف پذیری زانوی شما بهبود یافت و به محض آنکه مصرف داروهای مسکن را متوقف کردید، بتوانید مجدداً رانندگی کنید. معمولاً ۳ تا ۶ هفته پس از عمل جراحی می‌توانید رانندگی کردن را از سر بگیرید.
• ورزش و تمرین. تا ۲ ماه پس از عمل جراحی، فیزیوتراپی اصلی‌ترین منبع فعالیت‌های شما خواهد بود. همچنین ممکن است از شما خواسته شود برای بهبود حجم عضلات و حفظ انعطاف پذیری مفصل زانو، از دوچرخه ثابت استفاده کنید. پزشک شما درباره اینکه چه زمانی برای بازگشت به ورزش و تمرین منظم مناسب است، به شما اطلاع خواهد داد.

در ضمن ممکن است بتوانید هر قدر که دوست دارید راه بروید. بعد از بهبودی زخم شنا کنید و فعالیت‌های سبک مانند تنیس سبک، دوچرخه سواری یا گلف را انجام دهید. فعالیت‌های سنگین باعث کاهش عمر مفصل زانوی جایگزین شده می‌شود. همچنین باید از خم شدن شدید خودداری کنید.

• بازگشت به کار. بازگشت به شغل شما به عوامل مختلفی از جمله وظایف شغلی که بر عهده دارید، وسعت عمل جراحی و میزان بهبودی شما بستگی دارد. ممکن است فقط چند روز بعد از عمل جراحی یا حداکثر شش هفته پس از آن مجبور شوید، کار نکنید. پزشک شما به شما اطلاعات خواهد داد که چه موقع قادر به بازگشت به شغل خود هستید.
• فعالیت جنسی. پزشک درباره اینکه چه زمانی برای بازگشت به فعالیت جنسی بی‌خطر است، به شما اطلاع خواهد داد.
• مسافرت کردن. اگر چه سفرهای شما محدود نمی‌شود اما ممکن است سفرهای هوایی بر زانوی شما تأثیر بگذارند. خصوصاً در طول بهبودی پس از عمل، تغییرات فشار و عدم تحرک برای مدت زمان طولانی ممکن است باعث تورم شود. شما باید قبل از برنامه ریزی سفر هوایی خود با پزشک خود مشورت کنید. همچنین ممکن است ردیاب‌های فلزی به زانوی مصنوعی شما حساس باشند. شما باید قبل از عبور از ردیاب فلزی درباره تعویض مفصل زانوی خود به محافظین امنیتی اطلاع دهید.
• کاهش وزن . با تایید و نظارت پزشک خود، یک برنامه کاهش وزن را شروع کنید یا همان برنامه‌ای که قبل از عمل شروع کرده‌اید را ادامه دهید. داشتن وزن سالم باعث افزایش عمر زانوی تعویض شده و همچنین سرعت روند بهبودی می‌شود و درد زانو را کاهش می‌دهد.

نکات مربوط به تعویض کامل و جزئی مفصل زانو

• ایجاد آمادگی در خانه، دوره بهبودی راحتتر و سریع‌تری را به ارمغان می‌آورد. قدم‌های بسیاری وجود دارد که می‌توانید بردارید. برخی از آنها در اینجا ذکر شده‌اند؛ اما ممکن است کارهای دیگری نیز متناسب با خانه خود و بهبودی خود پیدا کنید.
• تمام قالیچه‌های کوچک را جمع کنید زیرا می‌توانند باعث لغزیدن شما شوند.
• سیم‌های برق را از کف خانه جمع کنید و به دیوار متصل کنید تا از سر خوردن جلوگیری کنید.
• موانع موجود در مسیر راه رفتن خود را بردارید و مبلمان و اسباب و اثاثیه‌ای که ممکن است باعث لیز خوردن یا افتادن شما شوند را از سر راه بردارید.
• صرف وعده‌های غذایی را با همسر، خانواده یا دوستان خود ترتیب دهید و از اسنک‌ها و غذاهای از قبل آماده شده، استفاده کنید و آنها را در نواحی قرار دهید که در دسترس شما باشند.
• برای خود خدمات حمل و نقل ترتیب دهید. ممکن است در چند هفته پس از عمل قادر به رانندگی نباشید.
• از دیگران برای نظافت و تمیزکاری کمک بگیرید. ممکن است خود شما بتوانید کارهای سبکی مانند گردگیری را انجام دهید. تمام فعالیت‌های خود را ابتدا با پزشک هماهنگ کنید.
• در صورت امکان ارتفاع تختخواب خود را به نحوی تنظیم کنید تا به شما در وارد شدن و خارج شدن از تختخواب کمک کند. ممکن است نیاز به بالا بردن یا پایین آوردن آن باشد.
• در صورت نیاز و در صورت امکان، تخت خواب خود را جابجا کنید تا در همان طبقه‌ای که فعالیت‌های روزمره خود را انجام می‌دهید، باشد تا مجبور نباشید از پله‌ها بالا و پایین بروید.
• اطمینان حاصل کنید که یک صندلی راحت با پشتیبان و بالش مناسب و ارتفاع درست وجود داشته باشد تا مجبور نباشید پاهای خود را آویزان کنید.
• یک صندلی توالت بلندتر یا قابل تنظیم نصب کنید که از وارد شدن فشار به زانوها جلوگیری کند و امکان راحت نشستن و برخاستن را فراهم نماید.
• صندلی حمام نصب کنید یا یک کرسی کوچک را زیر دوش قرار دهید تا از ایستادن یا لیز خوردن پیشگیری کنید.
• در صورت امکان در توالت یا زیر دوش نرده کمکی نصب کنید.
• برای کاهش درد و تورم از بسته‌های یخ استفاده کنید.
• برای راه رفتن از عصا، واکر یا وسایل کمکی دیگر کمک بگیرید.
• تمام نرده‌های خانه را بررسی کنید تا اطمینان حاصل کنید که محکم هستند و هر نوع نقص یا سستی را در آنها برطرف کنید.

تغییرات سبک زندگی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• سیگار کشیدن را ترک کنید (سیگار کشیدن مانع بهبودی میشود)
• در صورت لزوم وزن خود را کم کنید.
• تمام تمرینات فیزیوتراپی خود را با دقت انجام دهید.
• یک رژیم غذایی سالم داشته باشید.