زخم پای دیابتی عارضه‌ای جدی است، چرا که می‌تواند به قطع شدن پا منجر شود. خوشبختانه راه‌هایی برای پیشگیری از زخم پای دیابتی وجود دارد. پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که پاهای خود را هر روز معاینه کنند تا اگر پا آسیبی دیده است، به سرعت و پیش از تبدیل شدن آن به زخم باز برای درمانش اقدام کنند. کنترل قند خون و نگه داشتن وزن در حد سالم به حفظ سلامت بدن کمک می‌کند و روند التیام زخم را تسریع می‌کند.
متخصصین مرکز جامع توانبخشی امید به بیماران دیابتی برای پیشگیری زخم پای دیابتی آموزش میدهند. استفاده از کفش طبی مخصوص پای دیابتی یکی از راه هایی است که متخصصین این کلینیک به بیماران پیشنهاد می کنند. در این کلینیک درمان های مخصوص پای دیابتی نیز اراده می شود.
روش درمان زخم پای دیابتی و پا درد به علت آن بستگی دارد. حتماً هر گونه احساس درد یا ناراحتی در پا را به پزشک معالج‌تان اطلاع بدهید تا مطمئن شوید که مشکلی جدی وجود ندارد، زخم پای دیابتی را سرسری نگیرید، چون زخم‌های عفونی در صورت درمان نشدن می‌تواند به قطع پا منجر شود.
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پای دیابتی به زخم یا جراحت بازی گفته می‌شود که تقریباً ۱۵ درصد بیماران دیابتی دچار آن می‌شوند و معمولاً روی کف پا ایجاد می‌شود. شش درصد از بیمارانی که دچار زخم پای دیابتی می‌شوند، در نهایت به دلیل عفونت یا عوارض مربوط به زخم پای دیابتی در بیمارستان بستری می‌شوند.
دیابت علت اصلی قطع پای بدون سانحه است و تقریباً ۱۲ ـ ۲۴ درصد بیماران دیابتی که پای‌شان زخم می‌شود، در نهایت مجبور به قطع عضو می‌شوند. البته پژوهش‌ها نشان داده است که می‌توان از ایجاد زخم پای دیابتی جلوگیری کرد.
حتی یک تاول کوچک روی پا نیز در صورت انجام ندادن درمان مناسب می‌تواند ظرف چند روز به زخم باز تبدیل شود. بیماران دیابتی غالباً دچار آسیبی عصبی موسوم به نوروپاتی محیطی می‌شوند، نوروپاتی محیطی اجازه نمی‌دهد که بیمار پا درد یا هر نوع تاول، بریدگی یا خراش را احساس کند؛ بنابراین اگر بیمار پاهایش را هر روز معاینه نکند، ممکن است متوجه آسیب نشود.
به علاوه دیابت جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد و باعث بروز بیماری شریان‌های پایین تنه می‌شود. این بیماری سرعت التیام زخم‌ها را کند می‌کند، بنابراین وقتی زخمی ایجاد می‌شود، التیام یافتن کامل آن ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد.
چه افرادی دچار زخم پای دیابتی می‌شوند؟
تمام بیماران دیابتی در معرض خطر ابتلا به زخم پای دیابتی هستند. مردان مسن‌تر، بیمارانی که انسولین مصرف می‌کنند و بیمارانی که در اثر دیابت به ناراحتی‌های کلیوی، چشمی و قلبی دچار شده‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به زخم پای دیابتی هستند. اضافه وزن و مصرف توتون نیز نقش مهمی در تشکیل زخم پای دیابتی دارد.
زخم پای دیابتی چگونه تشکیل می‌شود؟
ترکیبی از عامل‌های مختلف مانند بی‌حسی پا، اختلال در گردش خون، بدشکلی‌های پا، تحریک‌هایی همچون سایش یا فشار، سانحه و مدت زمان ابتلا به دیابت باعث ایجاد زخم پای دیابتی می‌شود. بیمارانی که سال‌ها است مبتلا به دیابت هستند، ممکن است به نوروپاتی مبتلا شوند؛ آسیب عصبی که به مرور زمان به دلیل بالا بودن گلوکز خون ایجاد شده است، توانایی احساس کردن درد پا را کاهش می‌دهد یا کاملاً از بین می‌برد. این آسیب عصبی غالباً بدون درد است و برخی بیماران حتی متوجه ابتلا به نوروپاتی نمی‌شوند. متخصص پا ابتلا به نوروپاتی را پس از معاینه پاها با ابزاری ساده و بدون درد به نام مونوفیلامنت تشخیص می‌دهد.
بیماری عروقی می‌تواند زخم پا را تشدید کند، توانایی التیام‌بخشی بدن را کاهش دهد و خطر عفونت را افزایش دهد. بالا رفتن قند خون توانایی بدن را برای مقابله با عفونت احتمالی کاهش می‌دهد و التیام یافتن زخم را به تاخیر می‌اندازد.
راه‌های پیشگیری از زخم پای دیابتی
بهترین راه برای درمان زخم پای دیابتی جلوگیری از تشکیل شدن زخم است. به این منظور به بیماران توصیه می‌شود که به طور دوره‌ای به متخصص پا مراجعه کنند. متخصص تعیین می‌کند که آیا بیمار مستعد ابتلا به زخم پای دیابتی هست یا خیر و راهبردهای پیشگیری از زخم پای دیابتی را به بیمار آموزش می‌دهد.
عارضه‌های زیر خطر تشکیل زخم پای دیابتی را افزایش می‌دهد:
- نوروپاتی
- اختلال در گردش خون
- بدشکلی‌های پا مانند انگشت چکشی و انحراف شست پا (بونیون)
- پوشیدن کفش نامناسب
- کنترل نکردن قند خون
کنترل کردن عامل‌های خطری مانند استعمال دخانیات، نوشیدن مشروبات الکلی، کلسترول بالا و بالا بودن گلوکز خون برای پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی بسیار مهم است. پوشیدن کفش و جوراب مناسب کمک موثری به پیشگیری از زخم پای دیابتی می‌کند. متخصص پا بیمار را در انتخاب کفش مناسب راهنمایی می‌کند.
معاینه روزانه پا
پزشکان به بیماران دیابتی توصیه می‌کنند که پاهای‌شان را هر روز معاینه کنند تا به سرعت متوجه ایجاد تاول، بریدگی، خراش و ناخن درون گوشت بشوند. همچنین چون تاول‌ها غالباً کف پا ایجاد می‌شود، بیماران باید کف پاهای‌شان را در آئینه ببینند.
ضمناً پزشکان به بیماران توصیه می‌کنند که مراقب بروز نشانه‌های عفونت، مانند قرمزی، ورم و داغ شدن پاهای‌شان باشند. چنانچه چنین تغییراتی را در پاهای‌تان مشاهده کردید، به سرعت برای درمان اقدام کنید.
هر بار که به پزشک مراجعه می‌کنید، باید کفش و جوراب‌تان را دربیاورید تا پزشک بتواند پاهای‌تان را معاینه کند. هر مشکلی را که در پاهای‌تان پیدا کردید، هر چقدر هم که “ساده” بود، باید در اولین فرصت به پا پزشک یا پزشک متخصص اطلاع بدهید.
کفش و جوراب مناسب
پوشیدن کفشی که کاملاً اندازه پا نباشد، خطر تاول زدن پا را افزایش می‌دهد. کفش نباید بیش از اندازه تنگ، کوچک یا بزرگ باشد. چون پهنا یا اندازه پا به مرور زمان تغییر می‌کند، پزشکان توصیه می‌کنند که هر بار که قصد خرید کفش دارید، برای اندازه‌گیری پا به متخصص مراجعه کنید.
کفشی اندازه است که بین پنجه و لبه آن نیم اینچ (۱٫۳ سانتی‌متر) فاصله باشد و به خوبی از قوس کف پا حمایت کند. پا پزشکان توصیه می‌کنند که جوراب خشک و تمیزی بپوشید که کش آن سفت نباشد تا جریان خون را در پا محدود نکند.
پزشکان به بیماران دیابتی توصیه می‌کنند که پا برهنه راه نروند و صندل و دمپایی نپوشند، چون در این حالت ممکن است شن، سنگریزه یا تراشه‌های چوب در پا فرو برود و پا را خراش بدهد یا تحریک کند. همچنین به بیماران دیابتی توصیه می‌شود که کفش پاشنه بلند نپوشند، چون کفش پاشنه بلند فشار شدیدی را به جلوی پا وارد می‌کند، پا را می‌زند و باعث تاول زدن می‌شود.
قند خون
بیماران دیابتی باید قند خون‌شان را کنترل کنند و از قرارگیری قند خون در محدوده سالم مطمئن شوند. بالا بودن قند خون موجب بروز عوارضی در پاها می‌شود که التیام یافتن آنها به دلیل ابتلا به دیابت دشوار است.
متخصصین غدد که به درمان عارضه‌های هورمونی می‌پردازند، در مدیریت دیابت تخصص دارند و اعلام می‌کنند که بیمار هر چند وقت یک بار باید قند خون را اندازه‌گیری کند. پزشک در صورت لزوم انسولین تجویز می‌کند تا دارو در تبدیل قند به انرژی به بدن کمک کند.
کاهش وزن
اضافه وزن یا چاقی فشار بیشتری را به پاها تحمیل می‌کند، در نتیجه سایش هنگام کفش پوشیدن ایجاد می‌شود و احتمال ایجاد تاول و بریدگی افزایش می‌یابد. برای کاهش وزن می‌توانید از متخصص تغذیه کمک بگیرید. چنانچه به دلیل چاق بودن نمی‌توانید قند خون‌تان را کنترل کنید، بهتر است با پزشک معالج‌تان درباره امکان انجام دادن جراحی‌های لاغری مشورت کنید.
ترک سیگار و دخانیات
سیگار و دیگر فراورده‌های تهیه شده از توتون حاوی موادی شیمیایی هستند که روند التیام یافتن زخم را کند می‌کند و از بهبودی کامل زخم پا جلوگیری می‌کند. همچنین استعمال دخانیات گردش خون را مختل می‌کند و خطر ابتلا به بیماری شریان‌های پایین‌تنه را افزایش می‌دهد که به نوبه خود موجب کاهش یافتن جریان خون در پاها می‌شود.
اهمیت درمان زخم پای دیابتی
پس از آن که متوجه زخم شدن پای‌تان شدید، به سرعت به متخصص پا مراجعه کنید. دلایل زیر اهمیت درمان کردن زخم پای دیابتی را نشان می‌دهد:
- کاهش خطر عفونت و قطع عضو
- بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بیمار
- کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبت از زخم
روش درمان زخم پای دیابتی
هدف اصلی درمان زخم پای دیابتی این است که زخم هر چه سریع‌تر بهبود پیدا کند. هر چه زخم سریع‌تر درمان شود، احتمال عفونت کردن زخم کمتر می‌شود.
عامل‌های کلیدی در درمان زخم پای دیابتی به شرح زیر است:
- پیشگیری از عفونت
- برداشتن فشار از ناحیه زخم
- برداشتن بافت و پوست مرده که اصطلاحاً به آن دبریدمان گفته می‌شود.
- گذاشتن دارو روی زخم یا پانسمان کردن زخم
- کنترل قند خون و بیماری‌های دیگر
هر چند تمام زخم‌ها عفونی نیستند، چنانچه پاپزشک عفونت را تشخیص بدهد، لازم است که آنتی بیوتیک مصرف کنید، به خوبی از زخم مراقبت کنید و در صورت لزوم در بیمارستان بستری شوید.
پیشگیری از عفونت
برای جلوگیری از عفونت کردن زخم پای دیابتی لازم است که توصیه‌های زیر را رعایت کنید:
- قند خون‌تان را به دقت کنترل کنید؛
- زخم را تمیز نگه دارید و پانسمان کنید؛
- زخم را هر روز تمیز کنید و پانسمان آن را عوض کنید و
- پا برهنه راه نروید.
برداشتن فشار از روی زخم
برای آن که زخم پای دیابتی، به ویژه زخم‌های روی کف پا به خوبی بهبود پیدا کند، باید فشار را از روی زخم بردارید. به همین دلیل از بیماران خواسته می‌شود که از پاپوش خاص، بریس، آتل، عصای زیر بغل یا ویلچر استفاده کنند تا فشار به زخم وارد نشود، زخم تحریک نشود و سریع‌تر التیام پیدا کند.
دانش مراقبت از زخم ظرف ده سال گذشته پیشرفت قابل توجهی کرده است. امروزه ثابت شده است که ضرر تفکر قدیمی “بگذارید زخم هوا بخورد”، بیشتر از فایده آن است. اکنون می‌دانیم که اگر زخم را بپوشانیم و مرطوب نگه داریم، زخم و جراحت سریع‌تر التیام پیدا می‌کند و خطر عفونت کردن آن کمتر می‌شود. استفاده از بتادین قوی و پراکسید و گذاشتن زخم در آب توصیه نمی‌شود، چون این اقدامات می‌تواند زخم را بدتر کند.
دارو گذاشتن روی زخم و پانسمان کردن زخم
مدیریت مناسب زخم مستلزم پانسمان کردن آن و استعمال داروهای موضعی بر روی زخم است. این داروها شامل سرم سالین (آب نمک) معمولی تا فراورده‌های پیشرفته‌ای مانند فاکتورهای رشد، پانسمان مخصوص زخم و جایگزین‌های پوستی می‌شود که کارآمدی آنها در درمان زخم پای دیابتی ثابت شده است.
گردش خون مناسب در ناحیه زخم برای التیام یافتن آن ضروری است. متخصص پا ارزیابی‌های خاصی را مانند بررسی‌های غیرتهاجمی انجام می‌دهد یا بیمار را به جراح عروق معرفی می‌کند.
کنترل قند خون
کنترل کردن دقیق و سختگیرانه قند خون در دوران درمان زخم پای دیابتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بیماران باید تحت نظر پزشک یا متخصص غدد باشند تا زخم‌شان به خوبی التیام پیدا کند و خطر بروز عوارض کمتر شود.
روش‌های جراحی
اکثر زخم‌های غیرعفونی پای دیابتی را می‌توان بدون جراحی درمان کرد، اما چنانچه روش‌های غیرجراحی نتیجه‌بخش نباشد، به ناچار جراحی توصیه می‌شود. از جمله جراحی‌هایی که با هدف برداشتن فشار از روی ناحیه درگیر انجام می‌شود، می‌توان به تراشیدن یا بریدن استخوان یا استخوان‌ها و اصلاح بدشکلی‌هایی از قبیل انگشت چکشی، انحراف شست پا یا “قوزهای” استخوانی اشاره کرد.
عامل‌های تأثیرگذار بر بهبود زخم
زمان بهبود یافتن زخم به عامل‌های متعددی بستگی دارد که از آن جمله می‌توان به اندازه و محل زخم، فشاری که هنگام راه رفتن یا ایستادن روی زخم وارد می‌شود، وجود ورم، گردش خون، میزان گلوکز خون، مراقبت از زخم و داروهای موضعی مورد استفاده اشاره کرد. زخم پای دیابتی ممکن است ظرف چند هفته تا چند ماه بهبود پیدا کند.
